Μία λάμπα, ένα λευκό πανί και μερικές φιγούρες. Στα παιδικά μας μάτια δεν χρειαζόταν κάτι παραπάνω για να απολαύσουμε μία παράσταση με τον αγαπημένο μας πρωταγωνιστή με το μεγάλο χέρι και το γκαφατζή φίλο του. Αν αναλογισθεί κανείς τις φιγούρες και τις παραστάσεις ενός θεάτρου σκιών, τρία ονόματα του έρχονται πρώτα στο μυαλό: Καραγκιόζης, Χατζηαβάτης και Ευγένιος Σπαθάρης. Οι δύο πρώτοι ήταν οι πρωταγωνιστές και ο Σπαθάρης, ο άνθρωπος που τους έκανε γνωστούς σε όλη την Ελλάδα. Αποτέλεσε σίγουρα το φως πίσω από το πανί. Οι ιστορίες και οι περιπέτειες του πρωταγωνιστή του μας συντρόφευσαν στα παιδικά μας χρόνια και μεγάλωσαν περισσότερες από μία γενιές. Ένα ανέμελο δίωρο διασκέδασης αφοσιωμένο στη σκηνή και τις σκιές που διαγράφονταν σε ένα κατάλευκο πανί μέσα από ιστορίες απλές με πολλά κοινωνικά και ενίοτε φιλοσοφικά ζητήματα. Πέρα από τον πιο σπουδαίο και γνωστό καραγκιοζοπαίχτη της σύγχρονης και όχι μόνο Ελλάδας, ο Ευγένιος Σπαθάρης υπήρξε και σημαντικός ζωγράφος.
Παραστάσεις και καταξίωση
Ο Ευγένιος Σπαθάρης γεννήθηκε στις 2 Ιανουαρίου το 1924 στην Κηφισιά. Όντας γόνος ενός πρωτοπόρου καραγκιοζοπαίχτη, του Σωτήρη Σπαθάρη, δεν άργησε να πορευθεί προς την ίδια κατεύθυνση. Ο πατέρας Σπαθάρης, μάλιστα, ήταν ένας από τους πρώτους ανθρώπους που ασχολήθηκαν με το συγκεκριμένο αντικείμενο σε ολόκληρη την Ελλάδα, ενώ ίδρυσε και το «Πανελλήνιο Σωματείο Καραγκιοζοπαιχτών». Η κλίση του μικρού Ευγένιου στην ζωγραφική, αλλά και η αγάπη του για τους ήρωες του θεάτρου σκιών, θα τον καθοδηγήσουν κατά τη διάρκεια των παιδικών του χρόνων. Από μικρή ηλικία θα βρεθεί να βοηθάει τον πατέρα του σε παραστάσεις πίσω από το μεγάλο πανί, ενώ ακόμα πιο γρήγορα θα ανεβάζει τις δικές του παραστάσεις σε θέατρο σκιών.
Οι πρώτες παραστάσεις του Ευγένιου Σπαθάρη ξεκίνησαν στη διάρκεια της Κατοχής. Θέατρα της Αθήνας, αλλά και πρεσβείες αποτελούσαν μόνιμα καταφύγια για το ταλέντο του, το οποίο δεν περιοριζόταν εκεί. Και δεν προοριζόταν να περιοριστεί στο ταπεινό μικρόκοσμο της Ελλάδας. Σύντομα θα ξεκινήσει παραστάσεις και στο εξωτερικό, ενώ θα κερδίσει βραβεία και διακρίσεις σε διεθνή φεστιβάλ. Μεγάλο του κατόρθωμα αποτελεί αναμφισβήτητα το ανέβασμα του Καραγκιόζη, τόσο στο θέατρο σκιών μέσα από τις φιγούρες του, όσο και σε κανονικά θέατρα με φυσικούς χαρακτήρες. Ήταν ήδη επαγγελματίας και κατόρθωσε να μεταφέρει τους ήρωές του στη μεγάλη οθόνη. Ποτέ, όμως, δε σταμάτησε τις παραστάσεις σε πλατείες πόλεων, αλλά και χωριών, όπου τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες αγκάλιαζαν με αγνή στοργή τους αγαπημένους τους χαρακτήρες.
Σημαντικός χρόνος για τον ίδιο τον Ευγένιο Σπαθάρη θα αποτελέσει το 1959 που παρουσίασε την παράσταση «ο γάμος του Καραγκιόζη» στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Την παράσταση, αλλά και τον ίδιο παρακολούθησαν οι Ζεράρ Φιλίπ και Αλμπέρ Καμύ. Κατάφερε να τους μαγέψει και να τον καλέσουν στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Λαϊκού Θεάτρου στο Παρίσι. Κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ θα ζήσει συγκλονιστικές στιγμές γνωρίζοντας την καθολική αναγνώριση, ενώ παράλληλα θα συγκρουστεί με τον Τούρκο Μορφωτικό Ακόλουθο, ο οποίος θα αμφισβητήσει την «ελληνικότητα» του Καραγκιόζη.
Ο Σπαθάρης ζωγράφος
Το ταλέντο του Ευγένιου Σπαθάρη στην ζωγραφική είναι εφάμιλλο με τις ικανότητές του στο θέατρο σκιών. Ένας λαϊκός ζωγράφος που κέρδιζε τους πάντες με τις αρετές του. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του μεγάλου Έλληνα ζωγράφου Γιάννη Τσαρούχη:
Ο Ευγένιος Σπαθάρης, εκτός που είναι τέλειος κλασικός καραγκιοζοπαίχτης, είναι κι ένας τέλειος λαϊκός ζωγράφος. Η ζωγραφική του, παρ’ όλο που έχει τα γνωρίσματα της ζωγραφικής που συνδέεται με τον Καραγκιόζη, είναι μια ζωγραφική τελείως δική του, με ωραίο χρώμα και ρυθμό.
Ως ζωγράφος παρουσίασε τα έργα του σε πολλές εκθέσεις, τόσο ατομικές όσο και ομαδικές, στην Αθήνα αλλά και σε διάφορες πόλεις του εξωτερικού, όπως η Ζυρίχη, το Παρίσι και η Νέα Υόρκη. Ο Σπαθάρης υπήρξε πρεσβευτής αλλά και υπηρέτης της λαϊκής παράδοσης με στοιχεία που φανερώνονται έκδηλα μέσα από τη ζωγραφική του. Στους πίνακές του κυριαρχεί ο ρεαλισμός με μεγάλη χρωματική ζωντάνια. Επέλεγε τη θεματογραφία του στηριζόμενος σε καθημερινές εικόνες μια Αθήνας του παρελθόντος. Παράσημο θα πρέπει να θεωρηθούν τα λόγια του ποιητή Ευάγγελου Ανδρέου:
Με χέρι ανάλαφρο, με εύφορη φαντασία και με γνήσια λαϊκή επιτηδειότητα πετυχαίνει να προσδώσει στο έργο του την αίσθηση του παραμυθιού. Πρόκειται για ένα παραμύθι που γονιμοποιεί τη σχέση μας με τις ρίζες, που αναβιώνει με τρόπο χαρμόσυνο, νεανικό, φρέσκο, σχεδόν παιδικό, ιστορικούς θρύλους, που, με μια κουβέντα, μας καθοδηγεί στον πατροπαράδοτο, γενναίο και συχνά λυρικό εθνικό βίο.
Advertising
Ο Ευγένιος Σπαθάρης κατάφερε να πετύχει το στόχο του. Έκανε τον Καραγκιόζη έναν σύγχρονο ήρωα που μένει αναλλοίωτος στα πάθη της εκάστοτε κοινωνίας. Ένας σουρεαλιστικός ήρωας μέσα σε ρεαλιστικές κοινωνίες που βιώνει τα προβλήματα ενός μέσου ανθρώπου. Κάποιος θα μείνει στα ανέμελα αστεία, αλλά κρύβονται μεγάλες αλήθειες πίσω από το απλοϊκό χιούμορ των παραστάσεων του Σπαθάρη. Κοινωνικοπολιτικά προβλήματα και φιλοσοφικοί αναστοχασμοί αντλούνται από τις ιστορίες του λαϊκού ήρωα. Ο Καραγκιόζης έχει παρελθόν, παρόν και μέλλον και το χρωστάει σε μέγιστο βαθμό στον Ευγένιο Σπαθάρη. Στο παρακάτω βίντεο μπορεί κανείς να παρακολουθήσει τα λόγια του μεγάλου καραγκιοζοπαίχτη, όπως παρουσιάζει το αγαπημένο του θέατρο σκιών. Η αγάπη του για αυτόν το μαγικό κόσμο είναι κάτι παραπάνω από φανερή.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Ευγένιος Σπαθάρης: Ο γνήσιος τροβαδούρος της λαϊκής παράδοσης (2019). Ανακτήθηκε από https://tvxs.gr/news/prosopa/eygenios-spatharis-o-gnisios-trobadoyros-tis-laikis-paradosis (τελευταία πρόσβαση 8.05.2019)
Λοβέρδου Μ. Πέθανε ο Ευγένιος Σπαθάρης. Μετά από ατύχημα, έφυγε η ψυχή του θεάτρου Σκιών, σε ηλικία 85 ετών (2009). Ανακτήθηκε από https://www.tovima.gr/2009/05/09/culture/pethane-o-eygenios-spatharis-br-meta-apo-atyxima-efyge-i-psyxi-toy-theatroy-skiwn-se-ilikia-85-etwn/ (τελευταία πρόσβαση 8.05.2019)
Ευγένιος Σπαθάρης – 9 Μαΐου 2009. Ανακτήθηκε από http://www.ert.gr/arxeio-afierwmata/eygenios-spatharis-9-ma%CE%90oy-2009/ (τελευταία πρόσβαση 8.05.2019)
<Ευγένιος Σπαθάρης> Ο γνήσιος τροβαδούρος της λαϊκής παράδοσης. Ανακτήθηκε από https://www.karagiozismuseum.gr/spatharides/eugenios_spatharis.htm (τελευταία πρόσβαση 8.05.2019)
Ευγένιος Σπαθάρης. Παράτησε την αρχιτεκτονική για χάρη του Καραγκιόζη και έδωσε παραστάσεις σε όλη την Ελλάδα. Στην πρώτη πειραματική τηλεοπτική μετάδοση στην Ελλάδα έδωσε το παρών… Ανακτήθηκε από https://www.mixanitouxronou.gr/evgenios-spatharis-paratise-tin-arxitektoniki-gia-xari-tou-karagkiozi-kai-edose-parastaseis-se-oli-tin-ellada-stin-proti-peiramatiki-tileoptiki-metadosi-stin-ellada-edose-to-paron/ (τελευταία πρόσβαση 8.05.2019)
