Στις 7 Οκτωβρίου 1944, πραγματοποιήθηκε η (για πολλούς άγνωστη) εξέγερση του Άουσβιτς από τους Έλληνες Εβραίους. Το ιστορικό αυτό γεγονός αποτελεί άλλη μια απόδειξη του ελληνικού ηρωισμού καθώς και η ύπαρξη ενός ακατανίκητου πάθους. Είναι το πάθος για την ελευθερία, την επιβίωση, την τιμή και την αξιοπρέπεια που κατάφεραν (έστω και βραχύβια) να λυγίσουν τα σίδερα του ναζιστικού κολαστηρίου του Άουσβιτς – Μπιρκενάου.
Οι Έλληνες του Άουσβιτς: Ένα ξεχωριστό φαινόμενο αιχμαλώτων
Η ελληνική εξέγερση του Άουσβιτς ήταν μοναδικό γεγονός αντίστασης σε όλα τα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αυτό ήταν αναμενόμενο καθώς οι Έλληνες Εβραίοι και γενικότερα όλοι οι κρατούμενοι ελληνικής καταγωγής είχαν μια μοναδική ιδιοσυγκρασία και στάση εντός του στρατοπέδου. Αυτό το επιβεβαίωσαν πολλοί επιζώντες του κολαστηρίου όπως παρακάτω ο Πρίμο Λέβι, Ιταλός αιχμάλωτος του Άουσβιτς.
«Το πνεύμα αλληλεγγύης που διέκρινε τους Έλληνες, η απέχθεια τους για τη βία, η συνείδηση της επιβίωσης και η προσπάθεια διατήρησης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, τους έκανε να αποτελούν την πιο συμπαγή εθνική ομάδα μέσα στο στρατόπεδο και γι’ αυτό την πιο πολιτισμένη».
Οι Έλληνες του Άουσβιτς παρά την σκιά των απαγορεύσεων και του θανάτου, είχαν μόνο έναν στόχο. Ήθελαν να επικοινωνούν, να συνεννοούνται και να στηρίζουν ο ένας τον άλλον, με δικούς τους μηχανισμούς. Οι μηχανισμοί τους αυτοί τους οδήγησαν στην εξέγερση του Άουσβιτς, το 1944 όπου κατάφεραν να ανατινάξουν το «Κρεματόριο νούμερο 4». Το 4 ήταν ένα από τα πέντε κρεματόρια του στρατοπέδου.
Οι ιθύνοντες «Ζοντερκομάντο» στην εξέγερση του Άουσβιτς
Η εξέγερση του Άουσβιτς σχεδιάστηκε και οργανώθηκε από Έλληνες – μέλη των «Ζοντερκομάντο» («Sonderkommando», «Ειδική Ομάδα Εργασίας» ελληνιστί). Αυτή η ομάδα εργασίας είχε το πιο φρικτό και τραγικό έργο στο στρατόπεδο. Αποτελούνταν από Εβραίους που είχαν αποστολή να τοποθετούν τους συμπατριώτες τους εντός των φούρνων, στα κρεματόρια. Έπρεπε με αυτή την κίνηση να παρουσιαστούν οι Εβραίοι σκυμμένοι σε κάθε ταπείνωση, ακόμα και στην επερχόμενη καταστροφή τους. Όλα αυτά σύμφωνα με τις επιταγές της ναζιστικής ιδεολογίας του Αδόλφου Χίτλερ .
Δώδεκα «Ζοντερκομάντο» δούλεψαν καταναγκαστικά στο Άουσβιτς. Ο καθένας για λίγους μήνες. Ο κάθε Κομάντο έπρεπε να κάψει στους φούρνους τους προκατόχους του, ώστε να μην υπάρχει μάρτυρας της εξόντωσης των Εβραίων. Επίσης έτσι οι Κομάντο κρατούνταν απομονωμένοι από τους υπόλοιπους κρατούμενους και δεν υπήρχε δυνατότητα συνεννόησης και εξέγερσης. Οι οξυδερκείς Έλληνες Εβραίοι «Ζοντερκομάντο» θα έβρισκαν τη λύση.
«Η εξέγερση του στρατοπέδου του Άουσβιτς αφορούσε το «Κομάντο», που σημαίνει μια ομάδα εργασίας, η οποία ήταν του κρεματορίου και έγινε από τους ανθρώπους που δούλευαν εκεί. Τα κρεματόρια ήταν πέντε. Και όλα κάποτε δουλεύανε μαζεμένα. Ιδίως στους τελευταίους μήνες του Άουσβιτς. Είχαν προσυνεννοηθεί τα Κομάντο εκεί, που ονομάζονταν «Ζόντερκομάντο», και η διαφορά τους με τους υπόλοιπους ήταν ότι δεν είχαν καμία επαφή οι άνθρωποι του με τους άλλους». Χάιντζ Κούνιο, επιζών του Άουσβιτς
Μάρκος Βαμβακάρης: Το όπλο των «Ζοντερκομάντο»
Οι «Ζοντερκομάντο» ήταν απομονωμένοι αλλά οι πολυμήχανοι Έλληνες θα έβρισκαν κι εδώ τη λύση. Κατά τη διάρκεια της εργασίας τους, τραγουδούσαν τραγούδια ρεμπέτικα του Μάρκου Βαμβακάρη. Τα τραγούδια είχαν αλλαγμένους τους στίχους και είχαν ως στόχο τη μετάδοση ειδήσεων στο γειτονικό στρατόπεδο «Canada Kommando». Σε αυτό το στρατόπεδο, πραγματοποιούνταν η διαλογή των ρούχων των κρατουμένων και ήταν γνωστό ότι εκεί εργάζονταν πολλές Ελληνίδες. Με τα τραγούδια του Βαμβακάρη, οι Έλληνες Εβραίοι μετέφεραν στις Ελληνίδες εργάτριες τα νέα από τα κρεματόρια, που τα διέδιδαν κι αυτές με τη σειρά τους εκεί που έπρεπε.
Η εξέγερση του Οκτωβρίου ήταν στα σκαριά. Όμως θα προηγούνταν άλλη αντιστασιακή πράξη κατά των ναζί του Άουσβιτς από τον Έλληνα Εβραίο κρατούμενο, Αλβέρτο Ερέρα. Ο Ερέρα θα προσπαθούσε να κάνει πράξη, όσα σχεδίαζαν οι Κομάντο όλο το διάστημα του εγκλεισμού τους.
Εξέγερση του Άουσβιτς: Το προοίμιο του Αλβέρτου Ερέρα
Η κατάσταση στο Άουσβιτς ήταν ανυπόφορη και το καζάνι των Ελλήνων αιχμαλώτων ήταν έτοιμο να σκάσει. Πρώτος θα σηκώσει το ανάστημά του στους Γερμανούς ο Αλβέρτος Ερέρα. Ο Ερέρα, Έλληνας Εβραίος από τη Λάρισα, ήταν έφεδρος ανθυπολοχαγός του ελληνικού στρατού, μαχητής του ελληνοϊταλικού πολέμου. Όταν η Ελλάδα συνθηκολόγησε και το αλβανικό μέτωπο κατέρρευσε, συνελήφθη από τους κατακτητές ως Εβραίος αλλά και ως αξιωματικός του ελληνικού στρατού.
Ο Ερέρα, έτυχε να αναλάβει τη φρικτή εργασία του «Ζοντερκομάντο». Μετά την καύση των Εβραίων, ο Ερέρα μαζί με τους Γερμανούς φρουρούς είχαν βάρδιες εκφόρτωσης της στάχτης, στον ποταμό Βιστούλα. Ο Ερέρα όμως, σκόπευε σε αυτές τις βάρδιες να διαφύγει και να οργανώσει εξέγερση κατά των ναζί. Γράφει ο Χάιντζ Κούνιο:
«Ο τακτικός αξιωματικός του ελληνικού στρατού, ο Ερέρα, που ήταν και αυτός μέλος του Ζόντερκομάντο, κουβαλούσε τις στάχτες των νεκρών, τις οποίες έχυναν στη μικρή λιμνούλα που ήταν κοντά στα κρεματόρια. Κάποια στιγμή ο Γερμανός ο οποίος τον συνόδευε, κάτι του είπε και θύμωσε μαζί του και του έδωσε μια με την αξίνα στο κεφάλι και τον σκότωσε».
Advertising
Ο Ερέρα, αφού σκότωσε τον Γερμανό στρατιωτικό, διέφυγε στο γειτονικό δάσος. Δυστυχώς, έγινε γρήγορα αντιληπτός από τα σκυλιά του τάγματος των SS. Οι Γερμανοί τον συνέλαβαν, τον βασάνισαν, τον έγδαραν ζωντανό και τον έριξαν στον φούρνο να καεί, μπροστά στα έντρομα μάτια των συγκρατούμενών του. Στη συνέχεια, έβαλαν το πτώμα του μπροστά στην είσοδο των κρεματορίων για παραδειγματισμό, για να μην επιχειρήσει άλλος κρατούμενος κάτι ανάλογο…
Ο νέος σχεδιασμός της εξέγερσης υπό τον Ιωσήφ Φαρούχ
Οι Έλληνες κρατούμενοι κάθε άλλο παρά αποθαρρύνθηκαν από τον φρικτό θάνατο του Ερέρα. Πείσμωσαν ακόμα περισσότερο και ήθελαν να κινηθούν κατά των Γερμανών ναζί. Η θυσία του Αλβέρτου Ερέρα τους ενέπνεε. Αναφέρει ο Αθηναίος Ερρίκος Σεβίλλιας, επιζών του Άουσβιτς: «Τις επόμενες μέρες, οι Έλληνες του στρατοπέδου, μιλούσαν με περηφάνια για την πράξη του συμπατριώτη τους, που κατάφερε να σκοτώσει έστω και 2 μέλη των SS».
Οι Έλληνες συνέχισαν το σχέδιο για εξέγερση που είχε διακόψει ο θάνατος του Ερέρα. Συντονιστής τους στην όλη προσπάθεια ήταν ο Έλληνας Εβραίος από την Κέρκυρα, Ιωσήφ Φαρούχ. Ο Φαρούχ ήταν λοχαγός του ελληνικού πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο. Όπως και ο Ερέρα, συνελήφθη στα Γιάννενα μετά την κατάρρευση του μετώπου λόγω της εβραϊκής καταγωγής του και της ιδιότητας του αξιωματικού του ελληνικού στρατού. Μέσα στο Άουσβιτς, «στρατολογούσε» για την εξέγερση Έλληνες με τη βοήθεια Σοβιετικών αιχμαλώτων.
Στο μεταξύ, ο σχεδιασμός προχωρούσε. Οι Έλληνες κρατούμενοι κατάφεραν να προμηθευτούν αρκετές ποσότητες δυναμίτη από γυναίκες που εργάζονταν στο γειτονικό εργοστάσιο «Union». Μια από αυτές τις γυναίκες ήταν Ελληνίδα Εβραία και έφερε το όνομα Σάρα. Όλα ήταν ώριμα για την πολυπόθητη εξέγερση.
Η εξέγερση του Άουσβιτς ξεσπά
Το Σάββατο, 7 Οκτωβρίου 1944, η διοίκηση του στρατοπέδου είχε αποφασίσει τη διαλογή και εξόντωση 200 ανδρών, Ελλήνων και Μαγυάρων (Ούγγρων) στην καταγωγή. Η πρώτη διαλογή μελλοθάνατων έγινε το πρωί της ημέρας εκείνης. Η δεύτερη είχε προγραμματιστεί για τις 14:30. Την προβλεπόμενη ώρα, οι άνδρες των SS μάζεψαν τους κρατούμενους για τη μεσημεριανή ανακοίνωση και διαλογή των οσονούπω εκτελεσθέντων.
Οι Γερμανοί διάβαζαν τα ονόματα των Ελλήνων αιχμαλώτων που θα αντίκριζαν τον θάνατο όμως δεν απαντούσε και δε φανερωνόταν κανείς. Τότε μια φωνή, πιθανότατα του Ιωσήφ Φαρούχ, έδωσε το σύνθημα: «Θα γίνει, ναι ή όχι ρε το ντου που λέγαμε;» Τότε οι Έλληνες όρμησαν στους Γερμανούς φρουρούς, τους αφόπλισαν και με τα όπλα που πήραν, οχυρώθηκαν αστραπιαία στο «Κρεματόριο νούμερο 3». Η εξέγερση του Άουσβιτς είχε αρχίσει και οι Έλληνες στο Κρεματόριο 3 ανέμεναν τις αντιδράσεις των συντρόφων τους.
Αν και υπήρχε σχέδιο, δυστυχώς οι άνδρες των άλλων κρεματορίων πάγωσαν, δεν αντέδρασαν καθώς χάθηκε ο αιφνιδιασμός και οι Γερμανοί φρουροί επενέβησαν. Όχι όμως όλοι. Οι άνδρες στο «Κρεματόριο νούμερο 2» ξεσηκώθηκαν αμέσως στο άκουσμα πυροβολισμών. Άρπαξαν τον επικεφαλής του κρεματορίου και έναν Γερμανό στρατιώτη των SS και τους πέταξαν ζωντανούς στους φούρνους. Στη συνέχεια, ξυλοκόπησαν έναν άλλον Γερμανό στρατιώτη μέχρι να πεθάνει.
Η μάχη του Άουσβιτς υπό τον Εθνικό Ύμνο της Ελλάδος
Μέσα σε λίγη ώρα, οι Γερμανοί περικύκλωσαν το στρατόπεδο και όλη την περιοχή με ισχυρή στρατιωτική δύναμη, πολυβόλα και σκυλιά. Η μάχη ήταν σκληρή και άνιση. Οι κρατούμενοι αντιστέκονταν και παράλληλα προσπαθούσαν να κόψουν τα συρματοπλέγματα. Στόχος τους ήταν να μεταφερθεί η μάχη στο γειτονικό «Canada Kommando» και να διαφύγουν. Υπό το βάρος όμως των γερμανικών επιθέσεων, οι κρατούμενοι ανατίναξαν με δυναμίτη το Κρεματόριο 4 και προσπάθησαν να διαφύγουν στο δάσος. Μετά την έκρηξη, οι περισσότεροι έπεσαν από τα πυρά των Γερμανών. Οι υπόλοιποι που κατά τη δραπέτευσή τους συνελήφθησαν, εκτελέστηκαν επί τόπου.
Οι Έλληνες των υπόλοιπων κρεματορίων και του «Canada Kommando», παρακολουθούσαν μουδιασμένοι τα γεγονότα, μη μπορώντας να αντιδράσουν. Όμως αντιστάθηκαν κι αυτοί με τον τρόπο τους τραγουδώντας τον ελληνικό Εθνικό Ύμνο. Ο «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» ξεχώριζε μέσα από τις εκρήξεις, τους κρότους, τους πυροβολισμούς και τις κραυγές. Οι στιγμές ήταν συγκλονιστικές όπως αφηγείται ο Χάιντζ Κούνιο:
«Είναι γεγονός ότι οι Έλληνες, που δούλευαν ως Ζόντερκομάντο, που δεν ακολούθησαν μεν την εξέγερση αλλά εξεγερθήκανε και αυτοί, είχαν υψώσει και ελληνικές σημαίες, από κουρέλια. Που βρήκαν το μπλε δεν το ξέρω, αλλά το άσπρο, υπήρχε από τα σεντόνια και κάτι βρώμικα καλύμματα που είχαμε και έφτιαξαν ελληνικές σημαίες».
Ο επίσης επιζών του Άουσβιτς, Νατζέλ Ματζαρί είπε αργότερα: «Έστω και δια ολίγα λεπτά, ευρέθησαν ελεύθεροι».
Εξέγερση του Άουσβιτς: Έκβαση και αποτελέσματα
Μια ομάδα κρατουμένων κατάφερε να ξεφύγει και να οχυρωθεί σε έναν αχυρώνα, πλησίον του χωριού Ράισκο. Οι Γερμανοί που τους αντιλήφθηκαν, έβαλαν φωτιά στον αχυρώνα και τους έκαψαν σχεδόν όλους ζωντανούς. Ελάχιστοι κατόρθωσαν να ξεφύγουν, όπως ο Εβραίος Ισαάκ Βενέτσια. Οι επιζώντες σύντροφοι αργότερα ξαναενώθηκαν.
Ήταν όλα ζήτημα λίγων ωρών. Οι Γερμανοί είχαν ξανά επιβληθεί και επικρατούσε ηρεμία. Ο απολογισμός βαρύς: 250 πεσόντες στη μάχη του Άουσβιτς, 200 εκτελεσθέντες, 3 νεκροί υπαξιωματικοί και 14 τραυματίες των SS. Από τους Έλληνες, μόνο 26 άτομα παρέμειναν ζωντανοί. Την επόμενη ημέρα, οι Γερμανοί έβαλαν τους 198 επιζώντες του στρατοπέδου να κάψουν στα κρεματόρια τους 450 νεκρούς συντρόφους τους.
Το τελευταίο αντίποινο για την εξέγερση του Άουσβιτς έγινε στις 2 Ιανουαρίου 1945. Οι Γερμανοί απαγχόνισαν τις 4 Ελληνίδες κρατούμενες του εργοστασίου «Union» που προμήθευσαν με δυναμίτη τους Έλληνες του Άουσβιτς. Ο Χάιντζ Κούνιο στις αφηγήσεις του το χαρακτήρισε μοναδικό γεγονός καθώς οι Γερμανοί δεν απαγχόνιζαν ποτέ γυναίκες κρατούμενες.
Η εξέγερση του Άουσβιτς στην ιστορική μνήμη
Η ελληνική εξέγερση του Άουσβιτς μνημονεύεται αν και δεν είναι γνωστή σε πολλούς. Το γεγονός περιγράφεται στο ντοκιμαντέρ «The Revolt of the Greek Jews». Το ντοκιμαντέρ βασίστηκε στην έρευνα «Greeks in Auschwitz-Birkenau» της Φωτεινής Τομάη, διευθύντριας των Ιστορικών Αρχείων του Υπουργείου Εξωτερικών.
Τον Ιανουάριο του 2020, σε επίσκεψή του στο Άουσβιτς, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, Κυριάκος Μητσοτάκης αναφέρθηκε στους ήρωες της εξέγερσης του Άουσβιτς: «Κάποιοι από τους Έλληνες Εβραίους οι οποίοι βρέθηκαν εδώ και εξεγέρθηκαν την 7η Οκτωβρίου του 1944, στη μεγάλη εξέγερση η οποία έλαβε χώρα στο Κρεματόριο 4, πέθαναν τραγουδώντας τα λόγια του Εθνικού Ύμνου. Κάποιοι ακόμα, στις προσωπικές τους μαρτυρίες οι οποίες διασώθηκαν, έγραψαν ότι πεθαίνουν ευχαριστημένοι διότι γνωρίζουν ότι η πατρίδα τους είναι ήδη ελεύθερη».
Σίγουρα, οι ήρωες του Άουσβιτς βρίσκονται ήδη στο πάνθεον των ηρώων που έπεσαν υπέρ της ελευθερίας μαχόμενοι για έναν καλύτερο κόσμο. Οι Έλληνες εξεγερμένοι του χιτλερικού κολαστηρίου, θύμισαν σε όλον τον κόσμο πως πρέπει να πεθαίνουν οι ηρωικά μαχόμενοι το άδικο, ακόμα και όταν οι πιθανότητες είναι εναντίον τους. Η εξέγερση του Άουσβιτς θα αποτελεί πάντα ακόμα μια λαμπρή και ένδοξη σελίδα της ελληνικής ιστορίας.
Παρακάτω ακολουθεί το βίντεο «Η εξέγερση των Ελλήνων Εβραίων» που βασίζεται στο βιβλίο της Φωτεινής Τομαή.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Η «άγνωστη» εξέγερση των Ελλήνων Εβραίων στο Άουσβιτς. Τραγουδούσαν Βαμβακάρη με αλλαγμένους στίχους που περιείχαν πληροφορίες για το σαμποτάζ. Ανατίναξαν ένα κρεματόριο. Ανακτήθηκε από mixanitouxronou.gr (τελευταία σύνδεση 27/9/2020)
Ποια είναι η «άγνωστη» εξέγερση των Ελλήνων Εβραίων στο Άουσβιτς στην οποία αναφέρθηκε ο Μητσοτάκης. Ανακτήθηκε από in.gr (τελευταία σύνδεση 27/9/2020)
