Ο Orson Welles (1915 – 1985), Αμερικανός κινηματογραφικός σκηνοθέτης, ηθοποιός και σεναριογράφος γίνεται παγκοσμίως γνωστός το 1938 για τη ραδιοφωνική μετάδοση ο «Πόλεμος των Κόσμων». Το επιστημονικό μυθιστόρημα του Herbert George Wells προσαρμόζεται στα ραδιοφωνικά δεδομένα και προκαλεί απίστευτες σκηνές πανικού στο κοινό. Πολλοί ακροατές πίστεψαν πραγματικά πως επρόκειτο για εξωγήινη εισβολή, αφού στη μετάδοση υπήρξε εκτενέστερη αναφορά σε μυστήρια πλάσματα και τρομακτικές πολεμικές μηχανές που κατευθύνονταν στην Νέα Υόρκη. Οι συνεργάτες του Orson Welles, καθώς και ο ίδιος, υποστήριξαν πως δεν υπήρξε πρόθεση να δημιουργήσουν μια μετάδοση που θα προκαλούσε χαοτικές αντιδράσεις. Όλοι τους, εξαρχής, θεώρησαν την ιστορία πολύ αστεία για να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Ωστόσο, αντί να λάβει τέλος η καριέρα του ο Orson Welles, η φήμη του εκτοξεύτηκε, με αποκορύφωμα την ταινία του 1941, «Πολίτης Κέιν» (Citizen Kane). Όμως, ο Welles επικρίθηκε έντονα από κάποιους που τον αμφισβήτησαν ανοικτά, σχετικά με την δημόσια λύπη που εξέφρασε στην συνέντευξη τύπου για το συμβάν του 1938.
Ο Orson Welles στις 31 Οκτωβρίου του 1938: Κατέστρεψα την καριέρα μου
Πράγματι, ο «Πόλεμος των Κόσμων» προκάλεσε πανικό. Αρκετοί ακροατές κατέληξαν να πραγματοποιήσουν τηλεφωνικές κλήσεις στην αστυνομία. Το θέμα πήρε τεράστιες διαστάσεις, οδηγώντας τους δημοσιογράφους της χώρας, την επομένη να αναφέρουν πως προκλήθηκε υστερία σε εθνικό επίπεδο. Την επόμενη μέρα, το όνομα του, μόλις 23 χρονών, George Orson Welles εμφανιζόταν σε όλα τα αμερικανικά πρωτοσέλιδα. Αλλά αυτή ήταν η μια όψη του νομίσματος. Πολλοί από τους ακροατές ήταν εξαγριωμένοι, κάποιοι είχαν φτάσει στην αυτοκτονία και κάποιοι άλλοι απειλούσαν να τον σκοτώσουν. Ο Welles αναγκάστηκε να δώσει συνέντευξη τύπου στο κτίριο του δικτύου CBS. Η βασική και φλέγουσα ερώτηση ήταν μια : Είχε πρόθεση να προκαλέσει τέτοιο πανικό στους ακροατές του;
«Αν σχεδίαζα να καταστρέψω την καριέρα μου δεν θα μπορούσα να το κάνω καλύτερα». George Orson Welles
Orson Welles δεν κατάφερε να πείσει το κοινό για τις ευγενείς προθέσεις του
Στο δικαστήριο το 1960 ο George Orson Welles κατέθεσε: «Είχα συλλάβει την ιδέα να κάνω μια ραδιοφωνική μετάδοση με τέτοιο τρόπο που θα φαινόταν ότι συνέβαινε μια κρίση. Θα μεταδιδόταν σε δραματοποιημένη μορφή έτσι ώστε να φαίνεται ως αληθινό γεγονός παρά ως ένα ραδιοφωνικό παιχνίδι». Ο «Πόλεμος τον Κόσμων» ήταν η τρίτη επιλογή, αφού σοβαρό προβάδισμα είχαν άλλα δύο βιβλία. Το μυθιστόρημα είχε γίνει γνωστό μεταξύ των νεαρών ηλικιών, μέσω των κόμικς. Επιπλέον, περιλάμβανε περιπέτεια. Κάπως έτσι, και βάσει αυτών των στοιχείων, επιλέχθηκε το συγκεκριμένο έργο από τον Welles και τον υπεύθυνο παραγωγό. Ο Welles στην συνέντευξη του φαινόταν απόλυτα μετανοημένος και οι λέξεις χρησιμοποιήθηκαν πολύ προσεκτικά, κάτι που δημιούργησε αμφιβολία για το κατά πόσο έλεγε την αλήθεια. Ο ίδιος δήλωσε: «Είμαι βαθιά μετανοημένος, το τίμημα της αναμετάδοσης ήταν μεγάλο». Επίσης προσέθεσε:
«Φυσικά λυπάμαι που είστε βαθιά σοκαρισμένοι και είμαι βαθιά μετανοημένος από τα αποτελέσματα της χθεσινοβραδυνής αναμετάδοσης. Η αναμετάδοση που έγινε ήρθε ως ένα μεγάλο τίμημα για εμάς, μια ιστορία του HG WELLS κλασσικής επιστημονικής φαντασίας , το αυθεντικό για τόσα επιτυχημένα κόμικς, ιστορίες περιπέτειας και νουβέλες για μια μυθική εισβολή από τέρατα από τον πλανήτη Άρη θα είχε τόσο βαθιά επιρροή στους ακροατές του ραδιοφώνου».
Η ραδιοφωνική μετάδοση του Orson Welles και το βιβλίο του Herbert George Wells
O Herbert George Wells, γράφει τον «Πόλεμο των Κόσμων», το οποίο εκδόθηκε το 1898. Ως πατέρας της επιστημονικής φαντασίας, ο Wells, στο μυθιστόρημα αυτό, διαπραγματευόταν μια σύγκρουση ανάμεσα στους ανθρώπους και σε μια εξωγήινη φυλή. Η πρωτογενής ιστορία του μυθιστορήματος αφηγείται μια εισβολή Αρειανών στη Βρετανία των τελών του 20ου αιώνα. Η υπόθεση είναι η ακόλουθη: Ένας ανώνυμος συγγραφέας φιλοσοφικών άρθρων αφηγείται τις επιθέσεις των Αρειανών στα προάστια του Λονδίνου. Οι αιματηρές αυτές επιθέσεις περιλαμβάνουν όπλα προηγμένης τεχνολογίας όπως ακτίνες θερμότητας, δηλητηριώδεις μαύροι καπνοί κτλ. Επιπλέον, στο μυθιστόρημα εμπλέκονται και προσωπικές αφηγήσεις, καθώς ο κεντρικός αφηγητής, καθ’ όλη τη διάρκεια της επιθέσεως, αγωνιά και επιδιώκει την επανένωση με τη σύζυγο του.
Η απήχηση που είχε, ως επιστημονικό ρομάντζο, ήταν τεράστια και αποτέλεσε νόρμα έμπνευσης για παραγωγές στον κινηματογράφο, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, κόμικς κτλ.
Ο Herbert George Wells και η Δαρβινική θεωρία
Παρά το γεγονός πως ο «Πόλεμος των Κόσμων» ήταν ένα λογοτέχνημα επιστημονικής φαντασίας, γράφτηκε σε δημοσιογραφικό ύφος, δηλαδή περιείχε επικεφαλίδες παρόμοιες με τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Η ιστορία βασίστηκε στις επιστημονικές ιδέες που επικρατούσαν τη δεκαετία του 1890. Επιπλέον, οι τοποθεσίες που αναφέρθηκαν ήταν πραγματικές περιοχές της Νότιας Αγγλίας. Αξίζει να σημειωθεί πως η κύρια εκπαίδευση του Herbert George Wells ήταν σχετική με τη Βιολογία, ενώ η σκέψη του, γύρω από ηθικά ζητήματα, κινήθηκε πάνω στο Δαρβινικό πλαίσιο.
Στο πλαίσιο της Δαρβινικής θεωρίας αναφέρεται ότι ο άνθρωπος δεν προήλθε από τον Θεό και αυτοί που επιβιώνουν, σε κάθε κοινωνικό ανταγωνισμό της εποχής, είναι οι καλύτεροι. Αυτό ενισχύθηκε στη σκέψη του, αφού ένας από τους δασκάλους του ήταν ο Thomas Henry Huxley. Ο Huxley, γνωστός βιολόγος και ένθερμος υποστηρικτής της θεωρίας εξέλιξης του Καρόλου Δαρβίνου, έμεινε στην ιστορία με το προσωνύμιο «μπουλντόγκ του Δαρβίνου».
Ο «Πόλεμος των Κόσμων» και η συζήτηση του Herbert Wells με τον αδερφό του Frank
Ο Herbert George Wells είχε παραδεχτεί πως η πλοκή προήλθε μετά από μια συζήτηση που είχε με τον αδερφό του Frank, αναφορικά με την επίδραση των Βρετανών στους αυτόχθονες Τασμάνους. Πριν από τον Βρετανικό αποικισμό της Τασμανίας το 1803, στο νησί υπήρχαν 3000 – 15.000 χιλιάδες γηγενείς κάτοικοι. Ωστόσο, μετά των αποικισμό, οι αυτόχθονες Τασμάνοι υπέστησαν δραματική μείωση του πληθυσμού τους είτε λόγω του πολέμου είτε λόγω της φυλάκισης τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Άραγε, τί θα συνέβαινε αν οι εξωγήινοι έκαναν στην Βρετανία αυτό ακριβώς που ίδια είχε πράξει κάποτε;
O πόλεμος των κόσμων αποτέλεσε έμπνευση για την δημιουργία του Apollo 11 moon
Ο «Πόλεμο των Κόσμων» είχε τόσο βαθιά επιρροή που ο Robert Hutchings Goddard, Αμερικανός μηχανικός και εφευρέτης, εμπνεύστηκε το υγρό καύσιμο πυραύλου αλλά και τον πύραυλο πολλαπλών σταδίων, τα οποία οδήγησαν στη δημιουργία του Apollo 11 moon, 71 χρόνια μετά.
«Ωστόσο, πέρα από τον κόλπο του διαστήματος, τα μυαλά που είναι στο μυαλό μας όπως και τα δικά μας είναι εκείνα των θηρίων που χάνονται, οι νοημοσύνες απέραντες και δροσερές και ανυπόφορες, θεώρησαν αυτή την γη με ζηλόφθονη ματιά και αργά και σίγουρα τράβηξαν τα σχέδια τους εναντίον μας».
Advertising
Herbert George Wells (1898) The War of the Worlds
Το τρίπτυχο: Επιρροή – πειθώ -εξουσία ή πειθώ μέσω της παρουσίασης και της ηθοποιίας
Η αλήθεια είναι πως αν και ο George Orson Welles να ήταν μόλις 23 ετών στον «Πόλεμο των Κόσμων», ήξερε πολύ καλά τι έκανε, αφού, παρά το νεαρό της ηλικίας του, ήταν στο ραδιόφωνο για πολλά χρόνια. Χαρακτηριστικό είναι πως χάρησε τη φωνή του στο επιτυχημένο πρόγραμμα μυστηρίου η «Σκιά» (The Shadow). Σίγουρα, ο «Πόλεμο των Κόσμων» δεν είχε σχεδιαστεί ως μια φάρσα και ο Welles γνώριζε πολύ καλά τι θα προέκυπτε. Η μαζική υστερία που είχε προκληθεί ανάγκασε την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Επικοινωνιών να ερευνήσει το θέμα. Όμως, τελικά καμία παραβίαση δεν είχε διαπιστωθεί.
Πολλοί ήταν εκείνοι που ισχυρίστηκαν πως ο Welles επηρέασε το κοινό συναίσθημα μέσω του συγκινησιακού λόγου στην περιγραφή και στην αφήγηση. Ένας ηθοποιός-εκφωνητής που είχε προσληφθεί για αυτό έλεγε: «Κάτι σβήνει έξω από τη σκιά σαν φίδι. Τώρα εδώ είναι ένα άλλο και ένα άλλο. Μοιάζουν με πλοκάμια…. Μπορώ να δω το σώμα του αντικειμένου τώρα. Είναι μεγάλο, μεγάλο σαν αρκούδα. Αλλά αυτό το πρόσωπο, αυτό κυρίες και κύριοι, είναι απερίγραπτο. Δεν μπορώ να αναγκάσω τον εαυτό μου να συνεχίσει να το κοιτάζει, είναι απαίσιο. Τα μάτια είναι μαύρα και λαμπερά σαν φίδι. Το στόμα έχει σχήμα V με σάλιο που στάζει από τα χείλη του χωρίς ραφή που φαίνεται να τρέμουν και να πάλλονται».
Πολλοί ακροατές του Orson Welles εκείνη την ημέρα πίστεψαν την ιστορία. Κάποιοι όχι. Η διαφορά μεταξύ τους ήταν πως οι δεύτεροι είχαν την ικανότητα να διακρίνουν την αλήθεια από το ψέμα. Έρευνες, που έχουν γίνει σχετικά με τους λόγους που μπορεί να προκαλέσουν πανικό, έδειξαν πως η επιρροή προέρχεται συχνά από τον συντονισμό από κάποιον άλλον άνθρωπο. Αυτό επιβεβαιώνεται από το γεγονός, ότι υπήρξαν περιπτώσεις που δεν άκουσαν καν την αναμετάδοση, αλλά πανικοβλήθηκαν. Το ραδιόφωνο και η τηλεόραση δεν έχουν τόσο δύναμη, ώστε να προκαλέσουν πανικό, αν ο δέκτης δεν δείξει εμπιστοσύνη στον πομπό. Αυτοί είναι μερικοί από τους βασικούς κανόνες της πειθούς. Πάνω σε αυτό το μοτίβο στηρίχτηκε και η πολιτική επικοινωνία. Πάνω στο τρίπτυχο: Επιρροή, πειθώ, εξουσία. Καταλαβαίνουμε λοιπόν πόσο μεγάλη αξία μπορεί να έχει η ικανότητα της πειθούς διαμέσου του λόγου σε όλα τα επίπεδα.
Ο Orson Welles δημιούργησε μποτιλιάρισμα στη Νέα Υόρκη
Η εκπομπή του Orson Welles με τον «Πόλεμο των Κόσμων» κατάφερε να σταματήσει τις οικιακές εργασίες, να διακόψει θρησκευτικές λειτουργίες, να δημιουργήσει μποτιλιαρίσματα στους δρόμους. Στη λεωφόρο Hawthorne, στης Νέας Υόρκης, κάτι περισσότερο από είκοσι οικογένειες βγήκαν έξω από τα σπίτια τους με βρεγμένες πετσέτες στα πρόσωπα τους, αφού ήταν πεπεισμένοι πως ακτίνες θερμότητος και δηλητηριώδες αέριο ήταν η κύρια απειλή κατά της ζωής τους. Σε κάποιες περιοχές οι γυναίκες κλαίγανε μαζικά και υστερικά, ενώ σε κάποιες άλλες υπήρξαν εθελοντές, οι οποίοι ήθελαν να βοηθήσουν κατά τη διάρκεια της εισβολής των Αρειανών. Στο Pittsburgh ένας άντρας βρήκε την γυναίκα του στο σπίτι. Η γυναίκα, η οποία μονολογούσε λέγοντας «θα προτιμούσα να πεθάνω έτσι παρά από την εισβολή των Αρειανών», κρατούσε ένα μπουκάλι γεμάτο δηλητήριο!
Ο «πόλεμος των κόσμων» και ο απόλυτος πανικός
Η δραματοποίηση της ιστορίας επιστημονικής φαντασίας του Herbert George Wells, και η αναμετάδοσή της από το ραδιόφωνο, κατάφερε, όπως είδαμε, να σπείρει τον πανικό. Σήμερα, δεν θα υπήρξε άνθρωπος που θα ξεγελιόταν από μια ραδιοφωνική εκπομπή, και αυτό γιατί πολύ απλά η τηλεόραση και τα social media έχουν αναλάβει πολλές φορές τον ρόλο του φαρσέρ. Αν καταφέρεις να ανεβάσεις την αδρεναλίνη του δέκτη και στην συνέχεια ενεργοποιήσεις την κορτιζόλη, τότε αντιστρέφεις τους όρους του παιχνιδιού. Η κορτιζόλη θα είναι εκείνη που τελικώς θα υποβαθμίζει την ικανότητα μας να σκεφτούμε ορθολογικά. Αυτό ακριβώς έκανε και ο δαιμόνιος Orson Welles.
Ακολουθεί βίντεο-απόσπασμα από την αναμετάδοση που έκανε ο Orson Welles το 1938:
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Schwartz B. (2015). The Infamous “War of the Worlds” Radio Broadcast Was a Magnificent Fluke. Ανακτήθηκε από www.smithsonianmag.com. (Τελευταία πρόσβαση στις 27/10/2020).
Kruse C. (2018). How fake was Orson Welles’s War of the Worlds? Ανακτήθηκε από www.ripleys.com. (Τελευταία πρόσβαση στις 27/10/2020).
The War of the Worlds (1938 radio drama). Ανακτήθηκε από en.wikipedia.org. (Τελευταία πρόσβαση στις 27/10/2020).
