Σαν σήμερα, στις 22 Δεκεμβρίου του 1960, γεννιέται ο Ζαν Μισέλ Μπασκιά (Jean – Michel Basquiat), ο νεοεξπρεσιονιστής ζωγράφος με τις χαοτικές δημιουργίες του θα τραβήξει την προσοχή καλλιτεχνών και κοινού. Χωρίς κάποιες σπουδές στην τέχνη και αποτυπώνοντας τις σκέψεις του στα έργα του με μοναδικό τρόπο, θα βρεθεί ανάμεσα στα μεγαλύτερα ονόματα της σύγχρονης τέχνης τη δεκαετία του 1980. Ήταν ο πρώτος Αφροαμερικανός καλλιτέχνης που είχε τεράστια απήχηση και επιτυχίες σε παγκόσμιο επίπεδο. Σήμερα θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους ζωγράφους του χώρου του και τα έργα του θεωρούνται «κόσμημα» για κάθε μουσείο και έκθεση που τα φιλοξενεί.
Τα παιδικά χρόνια και η ζωγραφική στο επίκεντρο της ζωής του Μπασκιά
Γεννημένος και μεγαλωμένος στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, ο Μπασκιά επηρεάστηκε καλλιτεχνικά από τη street art της πόλης και τη hip – hop μουσική που «άνθιζαν» εκείνη την εποχή. Οι γονείς του είχαν καταλάβει από νωρίς την καλλιτεχνική φύση του γιού τους. Η μητέρα του τον πήγαινε από μικρή ηλικία σε μουσεία τέχνης και σε εκθέσεις. Προσπαθώντας να ξεφύγει από τις οικογενειακές εντάσεις, απομονώνονταν στο δωμάτιό του σχεδιάζοντας και ζωγραφίζοντας.
Σε ηλικία οκτώ ετών ένα αυτοκίνητο τον χτύπησε καθώς έπαιζε μπάσκετ. Εκείνο το ατύχημα θα ήταν καθοριστικό για τη μετέπειτα καλλιτεχνική του πορεία, κάνοντας τα έργα του αναγνωρίσιμα σε όλο τον κόσμο. Κατά τη νοσηλεία του στο νοσοκομείο η μητέρα του θα του φέρει ένα αντίγραφο του βιβλίου, «Ανατομία του Γκρέυ». Ο μικρός Ζαν εντυπωσιάστηκε από τα σχέδια και τα χρώματα της ανθρώπινης ανατομίας και κομμάτια αυτής θα εντυπωθούν στη ζωγραφική του. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα υπήρξε το ανθρώπινο κρανίο που συναντάται σε πολλά έργα του.
Το διαζύγιο των γονιών του και τα καθοριστικά χρόνια της εφηβείας του Μπασκιά
Την ίδια χρονιά με το ατύχημα, οι γονείς του χωρίζουν. Αναγκάζεται να μείνει με τον πατέρα του καθώς η μητέρα του μετά το διαζύγιο νοσηλεύτηκε σε ψυχιατρική κλινική. Οι σχέσεις με τον πατέρα του δεν ήταν οι καλύτερες. Το γεγονός ότι άλλαζε τακτικά σχολεία δημιουργούσε περισσότερες εντάσεις μεταξύ τους. Κανένα σχολείο δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στην ανάγκη του Μπασκιά για καλλιτεχνική έκφραση. Πέρα από το ταλέντο στη ζωγραφική, ήταν ένα ευφυές παιδί γνωρίζοντας ήδη τρείς γλώσσες στην ηλικία των έντεκα ετών.
Έναν χρόνο πριν την αποφοίτησή του, αποφασίζει να εγκαταλείψει το σχολείο. Ο πατέρας του τότε θα τον διώξει από το σπίτι. Έτσι, σε ηλικία δεκαεπτά ετών ο Μπασκιά μένει άστεγος και πουλάει μπλουζάκια και καρτ ποστάλ που σχεδιάζει ο ίδιος προκειμένου να επιβιώσει. Η περίοδος αυτή για πολλούς θα σήμαινε το πρόωρο τέλος ενός ταλέντου που δεν είχε την ευκαιρία να «λάμψει». Για τον Μπασκιά όμως ήταν η αρχή για μία καριέρα που θα έγραφε το δικό της κεφάλαιο στην ιστορία της τέχνης.
Η δημιουργία του SAMO και η επιτυχία που δεν άργησε να έρθει
Την περίοδο 1977 – 1980 θα δημιουργήσει το πρώτο καλλιτεχνικό του project. Μαζί με τον φίλο του, Αλ Ντίαζ, θα αποτελέσουν το ντουέτο SAMO (Same Old S**t). Τα κρυπτικά μηνύματα τους και τα σχέδια γκράφιτι θα βρεθούν σε κάθε γωνιά της Νέας Υόρκης. Έναν χρόνο αργότερα, η διάλυση της φιλίας του με τον Ντίαζ σηματοδότησε και το τέλος του καλλιτεχνικού ντουέτου. Οι ίδιοι επισημοποίησαν στο κοινό αυτήν την απόφαση γράφοντας σε κτήρια στο SoHo «SAMO IS DEAD».
Μόλις στα 21 χρόνια του οργανώνει το πρώτο του σόου ως σόλο καλλιτέχνης βγάζοντας 200 χιλιάδες δολάρια σε μία μόνο βραδιά. Δεν άργησε να τραβήξει την προσοχή του καλλιτεχνικού κόσμου και να εμφανιστεί σε εξώφυλλα σημαντικών περιοδικών. Θα γίνει ο νεότερος καλλιτέχνης που τα έργα του θα εκτεθούν στην Documenta, έκθεση στο Κάσσελ της Γερμανίας, ανάμεσα σε έργα σπουδαίων εκπροσώπων της σύγχρονης τέχνης.
Οι αλλεπάλληλες δημιουργίες και η έντονη νυχτερινή ζωή
O Μπασκιά απλά δε μπορούσε να σταματήσει να δημιουργεί. Ως βιωματικός καλλιτέχνης επηρεαζόταν από κοινωνικά θέματα και γεγονότα με επίκεντρο τη ζωή των μαύρων στην Αμερική εκείνης της εποχής. Όταν δεν είχε χρήματα για να αγοράσει καμβάδες, σχεδίαζε και ζωγράφιζε σε τοίχους, ψυγεία, πόρτες, κομμάτια ξύλου που έβρισκε στον δρόμο. Μπορούσε να δουλεύει πάνω σε τρία έργα ταυτόχρονα και να τα ολοκληρώνει την ίδια μέρα.
Και ενώ τα πρωινά δούλευε ασταμάτητες ώρες, τα βράδια ήταν γεμάτα πάρτι και διασκέδαση. Το 1979, γνωρίζει τον Μάικλ Χόλμαν, μουσικό και κινηματογραφιστή, και μαζί σχηματίζουν τη ροκ μπάντα Gray. Δεν θα απασχολήσει πολύ τον Τύπο με τις προσωπικές του σχέσεις. Η πιο γνωστή του σχέση ήταν στις αρχές της δεκαετίας του ’80 με μία νεαρή τραγουδίστρια που τότε έκανε τα πρώτα της βήματα στον χώρο. Θα υπάρξει μούσα του νεαρού καλλιτέχνη ενώ ο ίδιος θα δηλώσει για αυτήν πως μία μέρα θα γίνει σπουδαία. Η γυναίκα αυτή ήταν η Μαντόνα.
Η φιλία με τον Άντι Γουόρχολ
Το 1983 θα συναντήσει σε ένα εστιατόριο τον Άντι Γουόρχολ, «πατέρα» της pop art. Θα ισχυριστεί τότε ότι δε μπορεί να κάτσει για δείπνο μόνο για να επιστρέψει δύο ώρες αργότερα κρατώντας ένα πορτραίτο του με αυτόν και τον Γουόρχολ. Εκείνη η ημέρα θα ήταν η αρχή μίας γερής φιλίας. Ο Μπασκιά βρίσκει την επιβεβαίωση από τον μέντορά του, Γουόρχολ, ενώ ο δεύτερος αντλεί έμπνευση από τον φρέσκο αέρα αλλαγής που φέρνει ο πρωτοεμφανιζόμενος καλλιτέχνης στον χώρο.
Οι δύο τους αποφασίζουν να συνεργαστούν σε μία κοινή έκθεση έργων. Η δουλειά τους κυκλοφόρησε το 1985 με τίτλο «Paintings». Οι κριτικές που δέχτηκαν ήταν αρνητικές. Κάποιοι ισχυρίστηκαν πως αποτελούσε μία απεγνωσμένη προσπάθεια του Γουόρχολ να βρει λίγη από τη χαμένη λάμψη του στον Μπασκιά, ο οποίος ήταν από τα πρώτα ονόματα στον χώρο της τέχνης εκείνη την περίοδο.
Οι κακές κριτικές σε συνδυασμό με τα όσα ειπώθηκαν κλόνισαν τη σχέση των δύο καλλιτεχνών με αποτέλεσμα να διακόψουν τις επαφές τους. Η ευκαιρία να αποκαταστήσουν τις σχέσεις τους δε θα έρθει ποτέ. Ο αιφνίδιος θάνατος του Γουόρχολ το 1987 συγκλονίζει τους πάντες και βυθίζει τον Μπασκιά σε θλίψη.
Το πρόωρο τέλος και η καλλιτεχνική επιρροή μέχρι σήμερα
Ήταν γνωστό ότι ο Μπασκιά έκανε χρήση ναρκωτικών ουσιών ενώ στα τέλη της δεκαετίας του ’80 έκανε εκτεταμένη χρήση ηρωίνης. Παρά τις προσπάθειές του να απεξαρτηθεί, στις 12 Αυγούστου του 1988 θα βρεθεί νεκρός από υπερβολική δόση στο στούντιο του στο Μανχάταν. Μόλις στα 27 του χρόνια «σβήνει» αφήνοντας πίσω έργα και επιτυχίες που άλλοι καλλιτέχνες πετυχαίνουν σε βάθος χρόνου ή και ποτέ.
Μέχρι σήμερα, ο Μπασκιά συνεχίζει να διεισδύει σε πολλούς χώρους της τέχνης. Το μοναδικό ταλέντο του ασκεί επιρροή στον χώρο της μόδας, της μουσικής, της ποίησης και του κινηματογράφου. Το 2017 ένα ανώνυμο έργο του θα πουληθεί για 110 εκατομμύρια δολάρια. Τα έργα του φιλοξενούνται από τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου και ορισμένα από αυτά πωλούνται σε εξωφρενικά μεγάλα ποσά. Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι η τέχνη του συνεχίζει μέχρι σήμερα να εμπνέει, να προβληματίζει το κοινό και να παραμένει διαχρονική.
Παρακάτω ακολουθεί βίντεο με ολιγόλεπτο αφιέρωμα στον Ζαν Μισέλ Μπασκιά.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Jean-Michel Basquiat. Ανακτήθηκε από https://en.wikipedia.org/wiki/Jean-Michel_Basquiat. (τελευταία πρόσβαση 14.12.2020).
Jean-Michel Basquiat: How A Street Artist Transcended Pop Art. Ανακτήθηκε από https://www.youtube.com/watch?v=2EdGJ_8GDmU&ab_channel=JakeZeeman
Miranda Sawyer (2017). The Jean-Michel Basquiat I knew… Ανακτήθηκε από https://www.theguardian.com/artanddesign/2017/sep/03/jean-michel-basquiat-retrospective-barbican (τελευταία πρόσβαση 13.12.2020).
The chaotic brilliance of artist Jean-Michel Basquiat. Ανακτήθηκε από https://www.youtube.com/watch?v=JX02QQXfb_o&ab_channel=TED-Ed
