Το Κομπότι Άρτας είναι πεδινή κωμόπολη (υψόμ. 90 μ.) στην Δυτική Ελλάδα, 14 χλμ. νοτιονανατολικά της πόλης, κοντά στον ποταμό Άραχθο και έδρα ομώνυμου δήμου του Νομού Άρτας. Με την εφαρμογή του σχεδίου Καλλικράτης εντάχθηκε στον νέο δήμο Νικολάου Σκουφά. Η οικονομία του βασίζεται στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Το καλοκαίρι ο πληθυσμός αυξάνεται κατά 1000 άτομα. Η περιοχή του Δήμου είναι πεδινή-ημιορεινή και η έκτασή του είναι 38,6 τ.χ. Το Κομπότι είναι η γενέτειρα του Νικολάου Σκουφά, ιδρυτή της Φιλικής Εταιρείας και του σοφού δασκάλου Ευσταθίου Γεροστάθη και του γιου του του Κωνσταντίνου Γεροστάθη εξέχοντος φιλικού και στενού συνεργάτη του Ιωάννη Καποδίστρια.
Το Δημοτικό Διαμέρισμα Σελλάδων που ήδη έχει ενωθεί με αυτό του Κομποτίου, κοντά στην Ιερά Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Το Δημοτικό Διαμέρισμα Φωτεινού που είναι χτισμένο σε ένα υπέροχο λόφο 500μ. με θέα μοναδική. Το νεόκτιστο Μουσείο Αγροτικής, Λαογραφικής και Πολιτιστικής Κληρονομιάς αναμένεται σύντομα να ανοίξει τις πόρτες του.
Το Κομπότι είναι η ιδιαίτερη πατρίδα του Νικολάου Σκουφά, το άγαλμα του οποίου βρίσκεται στην πλατεία. Υπάρχει και μια βυζαντινή εκκλησία, του Αγίου Γεωργίου, η οποία χτίστηκε το 18ο αιώνα. Κάθε χρόνο, το τελευταίο τριήμερο του Ιουλίου, το χωριό τιμά τον Νικόλαο Σκουφά με παραδοσιακούς χορούς.
Το χωριό αυτό είναι επίσης διάσημο, εξαιτίας των πολλών μαχών κατά την διάρκεια της Ελληνικής επαναστάσεως του 1821. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης έδωσε εκεί δύο μάχες, τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 1821. Έχοντας μόλις 180 άντρες, κατανίκησε 3.500 Αλβανούς, υπό τον Αλβανό σερασκέρη Ισμαήλ Πλιάσα. Σε αυτές τις μάχες, ο Έλληνας αρχηγός τραυματίστηκε. Ένα χρόνο μετά, οι Τούρκοι εκδικήθηκαν σφάζοντας γυναικόπαιδα και γέρους και καίγοντας το χωριό. Το χωριό απελευθερώθηκε το 1881, μετά τη συνθήκη του Βερολίνου. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, 193 οικίες του Κομποτίου καταστράφηκαν ενώ έχασαν τη ζωή τους 18 κάτοικοι.
Ιστορία
Το σημερινό Κομπότι οικίσθηκε περί το 1500 μ.Χ., λίγο πιο κάτω από τον μεσαιωνικό οικισμό με το όνομα Παλαιοκομπότι. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας το Κομπότι αποτελεί ένα πολύ σημαντικό οικονομικό κέντρο για την περιοχή με πληθυσμό που ξεπερνάει τους 3.000 κατοίκους, με παζάρι και πλούσια γενικά εμπορική δραστηριότητα.
Φυσικά ακολούθησε κι αυτό τη μοίρα όλων των τουρκοκρατούμενων περιοχών με τη γνωστή θηριωδία του κατακτητή και τα δεινοπαθήματα, τα οποία εδώ είναι ακόμα μεγαλύτερα καθώς εμφανίζεται νέος εχθρός, οι Ενετοί, ο δε εμποροοικονομικός ανταγωνισμός τους προκάλεσε τους Τούρκο-Ενετικούς πολέμους του 16ου και 17ου αιώνα, που είχαν σα συνέπεια το Κομπότι, λόγω της στρατηγικής του θέσης, να αποτελεί ‘‘μήλον της έριδος’’ μεταξύ των ανταγωνιστών και να περιέρχεται πότε στον ένα και πότε στον άλλο.
Κατά το 1796 που ολοκληρώνεται η κατάληψη της Ηπείρου από τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων, περνάει και το Κομπότι (1803) στην τυραννία του θηριώδη τοπάρχη, όπου και παραμένει επί είκοσι χρόνια. Αποκορύφωση της όλης συμπεριφοράς του Αλή απέναντι στους Κομποταίους είναι η δολοφονία του άρχοντα σοφού δασκάλου Ευσταθίου Γεροστάθη, γιατί πρωτοστάτησε στην αντίδραση των Κομποταίων να μη δοθεί το χωριό ‘‘τσιφλίκι’’ στο γιο του Μουχτάρ.
Προεπαναστατικά το Κομπότι είναι ακόμη περιοδική έδρα Επισκόπου, καθώς και ‘‘Καπετανάτο’’ των Κλεφτών. Στις επαναστατικές προετοιμασίες της περιοχής οι Κομποταίοι πρωτοστάτησαν με το ντόπιο οπλαρχηγό τους Αναστάση Χαβέλα. Η κήρυξη της επανάστασης στην Επαρχία της Άρτας 15 Μαΐου 1821 βρίσκει στον αγώνα και το Κομπότι που ‘‘πολέμησε κι αυτό μ’ όλη τη δύναμη της ψυχής του και πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες στο λυτρωμό του Έθνους’’. Το χωριό αυτά τα χρόνια έγινε προπύργιο της λευτεριάς, καθώς η στρατηγική του θέση (ήταν ‘‘σταυροδρόμι’’ η μοναδική διάβαση των Τορκικών στρατευμάτων προς Μακρυνόρος, Ακαρνανία, Δυτική Ελλάδα) το κατέστησε ‘‘στρατόπεδο’’, ‘‘ορμητήριο’’ και ‘‘πεδίον’’ πολλών ηρωικών μαχών στις οποίες έλαβαν μέρος σημαντικοί οπλαρχηγοί της επαναστατημένης πατρίδας: Καραϊσκάκης, Ίσκος, Μακρυγιάννης, Γώγος Μπακόλας, Κουτελιδαίοι, Γιώργος Τσαρακλής. Στο Κομπότι έλαβαν χώρα σκληρές μάχες τα έτη 1821 και 1822. Μετά την καταστροφή του Πέτα στις 4 Ιουλίου 1822, 3.000 Αρβανίτες ήρθαν από το Πέτα και κατέστρεψαν το Κομπότι. Μάλιστα στο ξωκλήσι του Αι-Νικόλα στ’ Αμπέλια θάφτηκαν 13 Έλληνες και 4 Φιλέλληνες.
Η συνθήκη του Καλεντέρ Κιοσκ (Ιούλιος 1832) της δημιουργία του πρώτου ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους στη Νεότερή μας Ιστορία, αφήνει το Κομπότι εκτός πατρίδας, αφού η οροθετική γραμμή ήταν η ίδια που χωρίζει σήμερα τους νομούς Άρτας και Αιτωλοακαρνανίας, στου Αννίνου.
Μετά το Συνέδριο του Βερολίνου (1878) Έλληνες και Τούρκοι οδηγούνται στη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης (24 Μαΐου 1881) με την οποία οι Τουρκία δέχεταινα παραχωρήσει στην Ελλάδα τη Θεσσαλία ως την Ελασσόνα και τη Νοτιοανατολική Ήπειρο ως τον ποταμό Άραχθο με την Άρτα. Οι Κομποταίοι γιόρτασαν με κωδωνοκρουσίες και ολονύχτιο γλέντι τη λευτεριά τους στις 23 Ιουνίου 1881. Το χωριό όμως αποκτά αφέντη, τον ιδιοκτήτη του Κ. Καραπάνο, για τον οποίο στο Κοτσέκι (γεννηματαποθήκη) ο Σούμπασης μαζεύει το ένα τρίτο της παραγωγής.
Στις 8 Μαΐου 1883, ημέρα Κυριακή, θα συνταχθεί τελικά στην πλατεία του χωριού το Συμβόλαιο αγοραπωλησίας του Κομποτίου μεταξύ Κομποταίων και Κ. Καραπάνου κι έτσι θα επέλθει η ολοκληρωτική απελευθέρωση του Κομποτίου.
Οι Κομποταίοι θα δώσουν παρόν σε όλους τους επόμενους αγώνες του Έθνους. Στα χρόνια της Κατοχής το χωριό δοκιμάσθηκε σκληρά από εκτελέσεις, σφαγές, φυλακίσεις, ομηρίες, αρπαγές τροφίμων, λεηλασίες, καταστροφές σπαρτών και εμπρησμούς (δύο φορές πυρπολήθηκαν τα σπίτια)
Νικόλαος Σκουφάς
(Κομπότι Άρτας 1779 – Μέγα Ρεύμα 1819)
Πρωτεργάτης της Φιλικής Εταιρείας. Προερχόταν από οικογένεια μεσαίας τάξης και διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα στο Κομπότι από έναν μοναχό και στην συνέχεια στην Άρτα με δάσκαλο τον Κ. Δενδραμή. Στην Άρτα ασχολήθηκε με την κατασκευή σκούφων και έγινε γνωστός με το παρωνύμιο Σκουφάς, που αντικατέστησε, κατά τους πρώτους βιογράφους του, το οικογενειακό του επώνυμο Κουμπάρος.
Το 1813 μετανάστευσε στην Ρωσία, όπου επιδόθηκε στο εμπόριο και συνδέθηκε με άλλους εμπόρους. Στενότερη φιλία ανέπτυξε στην Οδησσό με τον Αθανάσιο Τσακάλωφ και τον Εμμανουήλ Ξάνθο, με τους οποίους συναποφάσισε την ίδρυση εταιρείας, που θα είχε σκοπό αμετάτρεπτο την ελευθέρωση της πατρίδας. H εταιρεία που σχεδίασαν, η γνωστή Φιλική Εταιρεία, ιδρύθηκε στην Οδησσό, στις 14 Σεπτεμβρίου 1814 (την ημερομηνία αυτή δέχονται οι περισσότεροι ιστορικοί και αμέσως οι τρεις ιδρυτές επιδόθηκαν στο έργο της προετοιμασίας του Αγώνα).
Ο Ξάνθος έφυγε για την Κωνσταντινούπολη με σκοπό να προετοιμάσει το έδαφος για την μύηση των ομογενών στην Εταιρεία, ενώ o Σκουφάς και ο Τσακάλωφ πήγαν στην Μόσχα, όπου τελειοποίησαν τον κανονισμό της Εταιρείας και δοκίμασαν να αρχίσουν μυήσεις κατηχώντας μερικούς των εκεί φιλογενεστέρων ομογενών. Στην αρχή αντιμετώπισαν την δυσπιστία και την άρνηση πολλών, οι οποίοι θεωρούσαν το εγχείρημα ανεδαφικό και ανέφικτο. Όταν όμως στις 13 Δεκεμβρίου 1814 ο Σκουφάς μύησε τον Γεώργιο Σέκερη, που ανήκε σε ευκατάστατη οικογένεια, σεβαστή από τους Έλληνες της Ρωσίας, οι ιδρυτές της Φιλικής θεώρησαν ότι αυτή η μύηση θα ανέτρεπε το δυσμενές κλίμα που υπήρχε στην πρώτη περίοδο των προσπαθειών τους. Ο Σκουφάς άνθρωπος με πολλή ευαισθησία και πατριωτισμό, κατά τον χαρακτηρισμό του Ιωάννη Φιλήμονα, συνέχισε με ενθουσιασμό το έργο του. Όταν ο Τσακάλωφ, ιδιαίτερα απογοητευμένος από την βραδύτητα τής εξάπλωσης τής Εταιρείας, πρότεινε στον Σκουφά να εγκαταλείψουν τα σχέδιά τους, ο Σκουφάς θεώρησε σκοπιμότερο να μεταφερθεί η έδρα τής Εταιρείας στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο μεγάλος αριθμός των Ελλήνων, αλλά και η εξέχουσα θέση πολλών ομογενών, αποτελούσαν, κατά την άποψή του, ευνοϊκό παράγοντα για την προετοιμασία τού Αγώνα.
Από τον Απρίλιο τού 1818, όταν και οι τρεις ιδρυτές τής Φιλικής Εταιρείας βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη, ως τις 31 Ιουλίου του 1819, οπότε, ύστερα από βραχύχρονη ασθένεια ο Σκουφάς πέθανε, η δράση του υπήρξε καθοριστική για την πορεία της Εταιρείας. Ο Τσακάλωφ είχε φύγει για την Σμύρνη, όπου επίσης το ελληνικό στοιχείο ήταν ακμαίο, και στην ηγετική ομάδα της Φιλικής προστέθηκε ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, από την Ανδρίτσαινα, με απόφαση του Σκουφά και του Ξάνθου. Η τοποθέτηση του Αναγνωστόπουλου στην ηγετική αυτή θέση και η συνεργασία με άλλους Πελοποννήσιους που είχαν ως τότε μυηθεί δημιουργούσε νέες προοπτικές. Ο Σκουφάς υποστήριξε την άποψη ότι η Πελοπόννησος ήταν η καταλληλότερη περιοχή και για την ανάπτυξη της Εταιρείας, αλλά και για την έναρξη του Αγώνα και παρά τις επιφυλάξεις των δύο άλλων συνιδρυτών, του Τσακάλωφ και του Ξάνθου, προγραμμάτισε ταξίδι στην Μάνη για τον συντονισμό και την προετοιμασία της Επανάστασης.
Ο θάνατος του υπήρξε βαρύ πλήγμα για την Εταιρεία, για την επιτυχία τής οποίας o Ηπειρώτης Φιλικός είχε αφιερώσει όλες του τις δυνάμεις. Το έργο του είχε εκτιμηθεί και από τους σύγχρονους του και από τους μεταγενέστερους ιστορικούς του Αγώνα. Κατά τον Ιωάννη Φιλήμονα, τον Ιούλιο τού 1819 η Φιλική Εταιρεία υπέστη το δυστύχημα θανάτου του Σκουφά και στο επίγραμμα που συνέταξε αμέσως μετά τον θάνατο του ο λόγιος κληρικός Ζαχαρίας Αινιάν τον συγκρίνει με τον αρχαίο Καλλικράτη.
Στην Κεντρική Πλατεία του Κομποτίου υψώνεται μεγαλόπρεπος και μνημειακός ανδριάντας του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΣΚΟΥΦΑ, Ιδρυτή και Πρωτεργάτη της Φιλικής Εταιρείας, που γεννήθηκε σ’ αυτόν τον τόπο. Το έργο είναι τοποθετημένο σε μαρμάρινο βάθρο 2 περίπου μέτρων με εκτεταμένη διακόσμηση και ανάγλυφη απεικόνιση σε κύκλο των μορφών των τριών Ιδρυτών της εταιρείας, Νικολάου Σκουφά, Αθανασίου Τσακάλωφ και Εμμανουήλ Ξάνθου, και είναι έργο του διακεκριμένου γλύπτη, Ακαδημαϊκού Βασιλείου Φαληρέα, μεταξύ των ετών 1925-1930.
Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου
Ο παλαιός Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται σε περίοπτη περιτειχισμένη έκταση, στο κέντρο του χωριού. Στην αρχική του φάση ο Ναός διέθετε ελαιοτριβείο και εκκλησιαστικό διδακτήριο βορειοδυτικά, σειρά κελλιών ανατολικά και νότια, από τα οποία σώζονται μόνο της ανατολικής πλευράς και τα οποία σήμερα λειτουργούν ως καφενεία. Ο ναός κτίσθηκε το 1741 από τον άρχοντα Ευστάθιο Γεροστάθη μέσα σε 40 ημέρες κατά το τότε ορισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο ναός μέσα στο περιορισμένο αυτό χρονικό περιθώριο, κατασκευάστηκε γρήγορα και μεγαλόπρεπα στον διαδεδομένο αυτήν την εποχή ρυθμό της τρίκλιτης Βασιλικής, και αποτελεί “ενδιαφέρον δείγμα ναοδομίας του 18ου αιώνα, διασώζονται και τοιχογραφίες αυτής της εποχής”, σύμφωνα με την υπουργική απόφαση περί κηρύξεως του ναού ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου.
Ο ναός, τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, ορθογώνιας κάτοψης έχει διαστάσεις 3,25×1,50. Στην Ανατολική πλευρά εξέχει η επτάπλευρη και εσωτερικά ημικυκλική κόγχη του Ιερού Βήματος, την οποία διατρυπά στο κέντρο μονόλοβο, στενό παράθυρο εν είδει πολεμίστρας, αφήνοντας να περνά ελάχιστο φως στο εσωτερικό της κόγχης.
Οι μακρές πλευρές του ναού (βόρεια και νότια) φέρουν από πέντε ορθογώνια παράθυρα που φωτίζουν αρκετά το εσωτερικό του ναού. Στην πρώτη φάση, στις πλευρές αυτές υπήρχαν εξωτερικά ξυλόστεγα χαγιάτια και πεζούλες, αρχιτεκτονική που ήταν διαδεδομένη την εποχή αυτή στην Ήπειρο και στη Δυτική Μακεδονία. Το έτος 1898 τοιχίστηκαν οι μικρές τοξωτές πύλες και δύο μεγάλες ανοίχτηκαν όπως μαρτυρεί λιθανάγλυφη χρονολογία στο πάνω μέρος της βόρειας και της νότιας πόρτας.
O εσωτερικός χώρος διαμορφώνεται με όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των εκκλησιών της περιόδου της Τουρκοκρατίας. Λιγοστό φώς και απομόνωση από το εξωτερικό περιβάλλον με τον περιορισμό του μεγέθους των ανοιγμάτων, πλήρη απομόνωση του Ιερού με το ψηλό τέμπλο και δημιουργία ατμόσφαιρας περισυλλογής και ανάτασης που επιβάλλει το μεγάλο ύψος του χώρου σε συνδυασμό με τους σκοτεινούς τόνους των αγιογραφιών που καλύπτουν όλο το εσωτερικό του κατά τη συνήθεια της εποχής. Το Δυτικό τμήμα του ναού καταλαμβάνει ευρύχωρος νάρθηκας. Με δύο σειρές αψιδωτών κιόνων ο ναός χωρίζεται σε τρία κλίτη με ευρύτερο το μεσαίο κλίτος.
Τα τόξα των τοξοστοιχιών σχηματίζουν οριζόντιο επίπεδο, στην κορυφή του οποίου στηρίζονται οι ισοϋψείς επίπεδες οροφές και των τριών κλιτών. Οι οροφές αυτές που στην αρχική τους κατασκευή ήταν πολύχρωμες, είναι διακοσμημένες με διάφορα γεωμετρικά σχήματα που σχηματίζονται απο λεπτές πτυχές προσαρμοσμένες στην οροφή και δημιουργούν την λεγόμενη “φατνωματική ραβδωτή οροφή” ή “μπακλαβαδωτά”.
Στο κεντρικό τμήμα της οροφής, στο μέσο του ναού, σχηματίζεται σφαιρικός “ψευτοκουμπές” στοιχείο που απηχεί κάποια μνήμη τρούλλου, με ένθετη εικόνα του Παντοκράτορα Κυρίου, των μέσων του 19ου αιώνα.
Το Ιερό Βήμα χωρίζεται από τον κυρίως Ναό με υψηλό μέχρι την οροφή ξύλινο και κατά τμήματα ξυλόγλυπτο τέμπλο, έργο των μέσων του 19ου αιώνα. Οι μεγάλες φορητές Δεσποτικές εικόνες του τέμπλου είναι έργα του 1743 και των αρχών του 20ου αιώνα, ενώ οι εικόνες του δωδεκάορτου είναι έργα του 1864. Της ίδιας εποχής με το τέμπλο είναι ο Δεσποτικός θρόνος και ο Άμβωνας. Από το αρχικό ξυλόγλυπτο τέμπλο που κάηκε στις μάχες του 1821 – 1822 σώζονται ιδιαίτερης τέχνης και αισθητικής ξυλόγλυπτο με εικονογραφίες βημόθυρα του Ιερού.
Οι τοίχοι του Ιερού Βήματος και του Κυρίως Ναού καλύπτονται από πλούσιο εικονογραφικό πρόγραμμα διαμορφωμένο σε καθ` ύψους ζώνες. Την κάτω ζώνη περιτρέχει σειρά ολόσωμων αγίων, ακολουθεί η ζώνη των στηθαρίων με πρόσωπα αγίων μαρτύρων και οι επάλληλες επάνω ζώνες με παραστάσεις του Χριστολογικού κύκλου και από εικονογραφικά θέματα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Οι τοιχογραφίες είναι έργο του 1743 και τμηματικά φέρουν επιζωγράφιση των μέσων και του τέλους του 19ου αιώνα.
Το 2001 ιδρύθηκε σωματείο με την επωνυμία “o Σύλλογος Φίλων Παλαιάς Εκκλησίας Αγίου Γεωργίου Κομποτίου”, με σκοπό τη διάσωση, την ανακαίνιση και την προβολή του μνημείου.
Πηγές:
Σύνταξη κειμένου: Μίλτος Γήτας
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
