Το “πέτρινο καράβι” του Γ. Ρίτσου: Οδοιπορικό στη Μονεμβασιά (Μέρος 2ο)

Σε προηγούμενο άρθρο αναφερθήκαμε στην πλούσια ιστορία μίας από τις πιο ενδιαφέρουσες καστροπολιτείες της χώρας. Η Μονεμβασιά, η πόλη που συνδέεται με την ενδοχώρα μέσω μόνο μίας εισόδου, αποτελεί το μοναδικό καλοδιατηρημένο βυζαντινό κάστρο. Στο πέρασμα του χρόνου έχει κατορθώσει να διατηρήσει αλώβητο το μεσαιωνικό χαρακτήρα της. Ο αριθμός των σημαντικών μνημείων και η εξαίρετη αρχιτεκτονική της, για την οποία θα μιλήσουμε εκτενέστερα, την καθιστούν πόλο έλξης των ταξιδιωτών.

Λίγα λόγια για την πολεοδομική οργάνωση της Μονεμβασιάς

Η φυσικά οχυρή θέση της καστροπολιτείας παρείχε ένα αξιοσημείωτο πλεονέκτημα για την προστασία και την ανάπτυξη της πόλης. Αποτελείται από το κάστρο και δύο δομικούς ιστούς, την άνω και κάτω πόλη. Τα παραπάνω στοιχεία συνθέτουν το “πορτραίτο” μίας αρχετυπικής οχυρωμένης πολιτείας των Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών χρόνων. Βέβαια, η αρχιτεκτονική της Μονεμβασιάς είναι ένα συνονθύλευμα βυζαντινών και ξενόφερτων στοιχείων. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η νησίδα υπέστη την εναλλαγή Βενετών και Τούρκων κατακτητών.

Η άνω πόλη της Μονεμβασιάς

Η επάνω πόλη της Μονεμβασιάς είναι σήμερα ερειπωμένη. Ο παλαιότερος από τους δύο οικισμούς του βράχου έχει κτιστεί στο ευρύχωρο σφηνοειδές πλάτωμα στην κορυφή του. Τείχη που περιέβαλαν τις νότιες κατακόρυφες πλευρές του βράχου αλλά και δύο ισχυρά οχυρωμένες πύλες εξασφάλιζαν την προστασία του οικισμού. Στα δυτικά του ψηλού πλατώματος βρισκόταν η Ακρόπολη, κατά το πρότυπο των υστεροβυζαντινών κάστρων, το έσχατο σημείο άμυνας της Μονεμβασιάς. Εκεί κατοικούσαν οι ανώτεροι αξιωματούχοι και οι αριστοκρατικές οικογένειες κατά τους Βυζαντινούς χρόνους και την Ενετοκρατία, ενώ αποτελούσε κι έδρα της διοίκησης. Αργότερα, στην Τουρκοκρατία, στη σύνθεση του πληθυσμού δεν περιλαμβάνονταν Έλληνες.

Advertising

Advertisements
Διαβάστε επίσης  Λιθαρίτσια: Περήφανα δεσπόζουν στο κέντρο των Ιωαννίνων
Ad 14

Στα χαλάσματα θα αναγνωρίσει κανείς ερείπια στρατώνων, ανακτόρων, προμαχώνων, δεξαμενών, αποθηκών και πυργοειδών κατά κύριο λόγο οικιών. Επιπρόσθετα, οι κήποι και οι μικρές αυλές κλείνονταν από περιβόλους, ενίοτε οχυρωμένους. Ωστόσο, τα ερείπια μαρτυρούν την απουσία δομών συνδεδεμένων με την ανάπτυξη εμπορικών δραστηριοτήτων. Γενικά πάντως, η πολεοδομική οργάνωση φαίνεται να ακολουθεί κάποιο σχέδιο.

Η προσπέλαση στην επάνω πόλη γινόταν από τη βόρεια πλευρά μέσω μονοπατιού, όμως το 16ο αιώνα οι Οθωμανοί έφραξαν με τείχος (“Μura Rossa”) την οχυρή πύλη στην οποία οδηγούσε το μονοπάτι. Αυτό σύντομα αντικαταστάθηκε από ένα στενό και καλά οχυρωμένο ανηφορικό δρόμο ελικοειδούς σχήματος (οι λεγόμενες “βόλτες”). Ο δρόμος αυτός απέληγε σε μία καλά οχυρωμένη Πύλη, μπροστά από την οποία υπήρχε η μόνη γνωστή πλατεία της άνω πόλης. Στην πλατεία αυτή σώζονται και τα ερείπια μίας από τις πλουσιότερες κι επιβλητικότερες κατοικίες της Μονεμβασιάς, το σπίτι “Ρενιέρη”, κτίσμα των αρχών του 16ου αιώνα και κατοικία του εκάστοτε διοικητή.

Ο ναός της Οδηγήτριας στην άνω Μονεμβασιά

Εσωτερικό του ναού της Οδηγήτριας

Από τα εκκλησιαστικά οικοδομήματα σώζεται μόνο ο ναός της Αγίας Σοφίας ή Οδηγήτριας, ένα εντυπωσιακό δείγμα σύνθετου οκταγωνικού τύπου, με εξαιρετική πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία. Ακόμη, ξεχωρίζει ο γιγάντιος θόλος της εκκλησίας και η περίοπτη θέση της, στο χείλος του γκρεμού. Σύμφωνα με μελέτες, το καθολικό της Μονής της Οδηγήτριας οικοδομήθηκε περί το 1150. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί και καλύφθηκε η έξοχη ζωγραφική διακόσμηση του μνημείου.

Ο ναός της Οδηγήτριας

Η κάτω πόλη στη Μονεμβασιά

Η κάτω πόλη, όπως αντιλαμβάνεται κανείς, είναι υστερότερη της άνω πόλης. Ο χώρος στον οποίο εκτεινόταν κατοικείται μέχρι σήμερα. Περιδιαβαίνοντας κανείς στα δρομάκια της βιώνει τη μεσαιωνική ατμόσφαιρα, που δεν έχει εγκαταλείψει τη Μονεμβασιά. Στην κάτω πόλη κατοικούσαν οι οικογένειες των ναυτικών και των εμπόρων και ήταν ο χώρος διεξαγωγής και ανάπτυξης των εμπορικών δραστηριοτήτων. Κατά συνέπεια, αυτό το τμήμα του δομικού ιστού ήταν ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένο.

Διαβάστε επίσης  Οι άγνωστες αλπικές λίμνες στην Ελλάδα
Advertising

Η κάτω πόλη εκτεινόταν σε μία κατωφέρεια στα νοτιοανατολικά του βράχου, κάτω από τις απόκρημνες πλαγιές, που της προσέφεραν φυσική οχύρωση από τα βόρεια. Οι άλλες τρεις ελεύθερες πλευρές του χώρου περικλείονταν από αμυντικό περίβολο. Όσον αφορά τη δομή, ο οικισμός διαρθρωνόταν σε διώροφα και τριώροφα κτίρια, κτισμένα από αργούς λίθους, σε πυκνή και ακανόνιστη διάταξη. Επιπλέον, η πάροδος του χρόνου είχε ως αποτέλεσμα την μεγάλη τυπολογική ποικιλία των κατοικιών. Αξίζει να σημειωθούν τα τοξωτά ανοίγματα (“καμάρες”), προεκτάσεις κατοικιών, στα οποία διαμορφώνονταν θολωτές δίοδοι, οι “δρομικές”.

Καλντερίμι στη Μονεμβασιά

Σημείο αναφοράς ήταν η Αγορά, ο πολυσύχναστος εμπορικός δρόμος του οικισμού. Ο κεντρικός αυτός άξονας του οικισμού διατηρείται μέχρι σήμερα και παλιά διέσχιζε την πόλη από τη μία άκρη μέχρι την άλλη, παράλληλα με το θαλάσσιο τείχος. Σε ό,τι αφορά τις πύλες της κάτω πόλης, αυτές είναι δύο: η δυτική πύλη, που είναι και η κύρια και το Πορτέλλο. Η τελευταία είχε σχεδιαστεί στο θαλάσσιο τείχος, στην αποβάθρα, προς διευκόλυνση της διεξαγωγής του εμπορίου και της ναυτιλίας.

Αξιοσημείωτα μνημεία στην κάτω πόλη της Μονεμβασιάς

Η Εκκλησία του Ελκομένου Χριστού

Από τα εκκλησιαστικά μνημεία, ξεχωρίζει η εκκλησία του Ελκομένου Χριστού, ο μητροπολιτικός ναός της Μονεμβασιάς. Ανεγέρθηκε στα ανατολικά της μόνης γνωστής πλατείας της κάτω πόλης το 12ο αιώνα, όμως ο αρχιτεκτονικός τύπος σήμερα διαμορφώθηκε στη δεύτερη περίοδο της Ενετοκρατίας. Ως προς τη μορφή της, αποτελεί μία τρίκλιτη καμαροσκέπαστη βασιλική με οκτάπλευρο τρούλο. Από πού πήρε το όνομα της; Η χαμένη σήμερα εικόνα του Ελκομένου Χριστού στάθηκε αφορμή για το όνομα της εκκλησίας. Πάντως, σπουδαία κειμήλια αποτελούν η βυζαντινή εικόνα με θέμα τη Σταύρωση και το σύνθρονο του Ιερού.

Διαβάστε επίσης  Καλαπόδι Λοκρίδας: Το "καλό πόδι" της Αταλάντης

Κατά τη δεύτερη περίοδο της Ενετοκρατίας σημειώθηκε οικοδομικός οργασμός. Αποτέλεσμα ήταν η ανοικοδόμηση πολλών ναών, όπως η Παναγία η Κρητικιά (ή Μυρτιδιώτισσα), μια μονόχωρη βασιλική με τρούλο. Αξίζει να σημειωθεί και ο ναός του Αγίου Νικολάου, μία τρίκλιτη με τρούλο. Οι προαναφερθείσες εκκλησίες αποτελούν συνονθύλευμα στοιχείων βυζαντινής και ιταλικής αρχιτεκτονικής. Άλλα κτίσματα που ξεχωρίζουν είναι η εκκλησία της Παναγίας της Χρυσαφίτισσας (17ος αιώνας) και το παλαιό τζαμί απέναντι από τον Ελκόμενο Χριστό. Τα δύο αυτά κτίρια παρουσιάζουν μεγάλη ομοιότητα όντας αμφότερα τρουλαία κτίσματα με τετράγωνη κάτοψη.

Advertising

Μονεμβασιά: Ένα σταυροδρόμι των αιώνων

Η επιβλητική τοποθεσία της Μονεμβασιάς της έχει εξασφαλίσει ένα σημαντικό πλεονέκτημα πέρα από την μοναδική ομορφιά της: την κατέστησε επίκεντρο πολιτικών φιλοδοξιών. Εύλογα αναρωτιέται κανείς πώς το γεγονός αυτό μπορεί να συνεκτιμηθεί ως πλεονέκτημα, ωστόσο η απάντηση βρίσκεται στην έντονη εναλλαγή των κατακτητών. Πιο συγκεκριμένα, η Μονεμβασιά βίωσε την επισώρευση πολιτιστικών στοιχείων από Βυζαντινούς, Βενετούς και Τούρκους στη διάρκεια των περίπου 17 αιώνων ύπαρξής της. Το γεγονός αυτό είχε ως απόρροια των κοσμοπολίτικο και ιδιαίτερο χαρακτήρα της. Παράλληλα, η μεσαιωνική ατμόσφαιρα είναι ακόμη ζωντανή, καθιστώντας την ένα εκπληκτικό σύμβολο του ένδοξου ιστορικού παρελθόντος της καστροπολιτείας. Έτσι, η Μονεμβασιά παραμένει αξεπέραστη στα μάτια των επισκεπτών της, ένα κράμα ιστορίας, αρχιτεκτονικής, φυσικού κάλλους, ένα μνημείο αισθητικής.


Πηγές:

Σύνταξη κειμένου: Θεοδώρα Ντεντοπούλου

Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου

Advertising

Αρθρα απο την ιδια κατηγορια

Τι κι αν δεν υπάρχει τίποτα κακό σε εσένα;

Τι κι αν δεν υπάρχει τίποτα κακό σε εσένα;

Τι κι αν δεν υπάρχει τίποτα κακό σε εσένα; Διαφορετικές
Από πού πήραν το όνομα τους βουνά της Ελλάδας

Από πού πήραν το όνομα τους βουνά της Ελλάδας

Ο Ελλαδικός χώρος είναι ένα μεγάλο πανόραμα μυθικών και ιστορικών