Η πανδημία έχει φέρει στο προσκήνιο διάφορες συζητήσεις σχετικά με τη βιοπολιτική που εφαρμόζει ο πλανήτης και τα κράτη ως μονάδες. Ο όρος «βιοπολιτική» εισάγεται το 1976 από τον Γάλλο ιστορικό φιλόσοφο Μισέλ Φουκό (M. Foucault) για να περιγράψει τις τεχνικές διαχείρισης και ρύθμισης της ζωής και του θανάτου των ανθρώπινων πληθυσμών από τη νεωτερική εξουσία. Την ίδια προσέγγιση έχει και ο Roberto Esposito, ο οποίος χρησιμοποιεί αρκετά στοχευμένα τον όρο immunity συνδέοντας την βιολογία με την πολιτική. Στα ελληνικά, ο όρος immunity μεταφράζεται τόσο ως ανοσία (<α- στερητικό + νόσος). Δηλαδή, η ικανότητα ενός οργανισμού να αμύνεται ενάντια σε κάποιον εξωτερικό βλαπτικό παράγοντα και να μην υφίσταται τις συνέπειές του. Την ικανότητα αυτή την αποκτά ο οργανισμός με τη βοήθεια ενός πολύπλοκου και πολύ σημαντικού συστήματος που λέγεται ανοσοποιητικό σύστημα όσο και ως ασυλία (το προνομιακό καθεστώς ελευθερίας συγκεκριμένων προσώπων όπου παρέχεται επίσημη προστασία από καταδίωξη.). Ως εκ τούτου, θα μπορούσε να μεταφραστεί στα ελληνικά ως «ανοσοασυλία».
Αν και η σκέψη μπορεί να πάει σε ζητήματα ευγονικής, δεν θα επικεντρωθούμε σε αυτό καθώς ο ιός προσβάλλει, σαφώς, όλους τους ανθρώπους και το ζήτημα δεν έγκειται εκεί. Το ζήτημα έγκειται στον τρόπο που επηρεάζει τον κάθε άνθρωπο ο ιός, η πανδημία και τα περιοριστικά μέτρα.
Ξεκινώντας από το τέλος, μιας και πολλά ανατρέπονται στις μέρες μας, ας αναφερθούμε στα περιοριστικά μέτρα τα οποία εφαρμόζουν οι κυβερνήσεις με τα υγειονομικά επιτελεία σε διάφορα σημεία του πλανήτη. Μεταξύ άλλων, τίθεται το ζήτημα του εγκλεισμού στις κατοικίες μας. Σε αυτό ακριβώς το σημείο αρχίζει να ξεσκεπάζεται το χάσμα μεταξύ των κοινωνικών- οικονομικών ομάδων της εποχής μας. Το ίδιο βιώνει μια καραντίνα ένας άνθρωπος που ζει με την οικογένειά του σε ένα σπίτι 300 τ.μ. με κήπο, μπαλκόνι και άλλες ανέσεις με έναν άνθρωπο που ζει με την οικογένειά του στοιβαγμένος σε μια πολυκατοικία και μόνη θέα το χριστουγεννιάτικο δέντρο του γείτονα; Και συγκριτικά με αυτούς που έχουν μια στέγη, οι άστεγοι ή οι μετανάστες στους χώρους υποδοχής τι άποψη θα εξέφεραν άραγε αν κάποιος τους έδινε βήμα; Συνεχίζοντας, τίθεται το ζήτημα της τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας. Απαραίτητη προυπόθεση για να λειτουργήσει είναι να έχει και ο καθηγητής/τρια ή δάσκαλος/α κάποιο ηλεκτρονικό μέσο για να συνδεθεί στο διαδίκτυο (κάμερα και μικρόφωνο γιατί το να κοιτάς μια οθόνη δεν αρκεί) αλλά και ο μαθητής/τρια να μπορεί να συνδεθεί προκειμένου να παρακολουθήσει το μάθημα.‘Εστω ότι έχουν όλοι κάποια συσκευή για να συνδεθούν στο διαδίκτυο. Πρόσβαση στο διαδίκτυο όμως δεν έχουν όλοι. Ομοίως και με την τηλεργασία. Όσο για τους ανθρώπους που βλέπουν τις επιχειρήσεις τους να κλείνουν επ’αόριστον με το κράτος να δίνει ένα επίδομα που κυμένεται στα 800 ευρώ είναι εμφανές πως ναι μεν οι απώλειες στα εισοδήματα θα είναι ίδιες για όλους αλλά κάποιος που έχει μια αλυσίδα μαγαζιών κατά πάσα πιθανότητα θα μπορέσει να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις του για όσο διάστημα παραμείνουν κλειστές οι επιχειρήσεις του σε σχέση με κάποιον που συντηρεί (;) ένα συνοικιακό μαγαζί.
Όσον αφορά την πανδημία και πως την αντιλαμβάνεται ο καθένας μας ως έννοια, παρατηρούμε μια πόλωση των ανθρώπων σχετικά με την αντιμετώπιση του ζητήματος. Στον έναν πόλο, εντάσσονται άνθρωποι που μπορούν να αντιμετωπίσουν ώριμα κρίσιμες καταστάσεις, να ελέγξουν τα συναισθήματά τους, να κρίνουν ποια από τα όσα λέγονται στα ΜΜΕ είναι αληθή και ποια έχουν σκοπό την τρομοκρατία, να αποφύγουν τις παραφιλολογίες και να προστατέψουν τον εαυτό τους και τον περίγυρό τους από την πανδημία με τους ενδεδειγμένους από τους επιστήμονες, τρόπους. Αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να συνειδητοποιήσουν πως η πανδημία στατιστικά είναι κάτι που πλήττει τον κόσμο ανά κάποια χρονικά διαστήματα επομένως, δεν χρειάζεται να είμαστε καχύποπτοι ως προς αυτό. Με άλλα λόγια, αυτή η ομάδα ανθρώπων δεν θα έχει, εφεξής, συνυφασμένη τη λέξη και την κατάσταση με τον υπέρμετρο φόβο και την τρομοκρατία. Στον άλλον πόλο, εντάσσονται οι αρνητές, οι συνωμοσιολόγοι, οι ανεύθυνοι αλλά και οι άνθρωποι που ναι μεν δεν αμφισβητούν τον ιό αλλά δεν μπορούν να διαχειριστούν το όλο ζήτημα με φρόνηση και καταλήγουν να οδηγούνται σε ακρότητες. Αν δεν συνειδητοποιήσατε σε ποιους ανθρώπους αναφέρομαι , προσθέστε ένα «δεν» στις παραπάνω προτάσεις.
Τι καθορίζει, ωστόσο, την αντιμετώπιση των ανθρώπων απέναντι στο ζήτημα; Κυρίως η καλλιέργεια που έχει ο κάθε άνθρωπος. Εν ολίγοις, αν και η καλλιέργεια έχει πολλές συνισταμένες, αφορά κυρίως την παιδεία που έχει λάβει ο καθένας και την νοοτροπία που έχει αποκτήσει κάποιος λόγω των κοινωνικών ερεθισμάτων (οικογένεια, κοινωνικές συναναστροφές , ΜΜΕ κλπ). Όπως αντιλαμβανόμαστε, αυτό οδηγεί σε μια διαφορετική θεώρηση και στάση των ανθρώπων ως μονάδες σε ένα κοινωνικό σύνολο σχετικά ομοιογενές (λ.χ. στα πλαίσια ενός κράτους) αλλά και ως διαφορετικών κοινωνικών συνόλων ανά τον πλανήτη. Με πιο απλά λόγια, ένας άνθρωπος που δεν πιστεύει στην ύπαρξη του ιού και δεν έχει συνειδητοποιήσει την αξία της ατομικής ευθύνης διατρέχει μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσει σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους. Ή σε μια μεγεθυμένη κλίμακα, σε ένα λαό που βομβαρδίζεται από την τρομολαγνεία των ΜΜΕ κάποια στιγμή επέρχεται ο μιθριδατισμός, δηλαδή απάθεια σε οποιαδήποτε προσπάθεια εκφοβισμού του, ακόμα και αν αυτή έχει ως σκοπό της την προστασία των ιδίων, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να συνειδητοποιήσει την κρισιμότητα της κατάστασης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η στάση των Ελλήνων στο δεύτερο lockdown, κατά το οποίο παρατηρείται μια αδυναμία των ανθρώπων να συμμορφωθούν στο μέγιστο με τα μέτρα, με αποτέλεσμα να διασπείρεται ο ιός. Το χάσμα , σε αυτήν την περίπτωση, εντοπίζεται στο μορφωτικό επίπεδο των ανθρώπων, το οποίο πολλές φορές είναι συνυφασμένο με την οικονομική διαστρωμάτωση. Το πως και γιατί συνυφαίνεται είναι θέμα άλλης συζήτησης αλλά γίνεται σαφής η κατευθυντήρια γραμμή αυτού του συλλογισμού.
Ο ίδιος ο ιός ενώ μπορεί να προσβάλει όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτου κοινωνικού και οικονομικού υποβάθρου δεν έχει τον ίδιο αντίκτυπο σε όλους τους ανθρώπους. Αρχικά , δεν μπορούν όλοι οι άνθρωποι, ειδικά στη χώρα μας, να κάνουν το διαγνωστικό, μοριακό test όποτε αυτοί θέλουν, καθώς δεν δίνεται κρατικά η δυνατότητα δωρεάν test σε όλους και τα ιδιώτικα ,από την άλλη, χρεώνονται με εξωπραγματικές τιμές. Ως εκ τούτου, ένας άνθρωπος που μπορεί να ανεβάσει πυρετό και δεν έχει τη δυνατότητα να διαγνωστεί αν νοσεί ή όχι από τον SARS-CoV-2, θα απομονωθεί για 14 ημέρες προκειμένου να μην κολλήσει κάποιον (όντες έστω όλοι ευσυνείδητοι)… Φανταστείτε να μην νοσεί όμως και μετά από ένα διάστημα να κολλήσει τον SARS-CoV-2. Άλλες 14 ημέρες απομόνωσης. Τι αντίκτυπο θα είχε αυτό τόσο επαγγελματικά όσο και στο ψυχολογικά και πως αυτό θα είχε αποφευχθεί αν μπορούσαν όλοι να κάνουν το test δωρεάν; Από την άλλη, τίθεται το ζήτημα των παροχών μεταξύ της δημόσιας και της ιδιωτικής υγείας σε περίπτωση που κάποιος νοσήσει. Και αν δεν είχε εκτροχιαστεί τόσο πολύ η κατάσταση θα είχαμε μια εμπιστοσύνη στο δημόσιο σύστημα υγείας … Ωστόσο βλέπουμε πως παρά τις όποιες προκηρύξεις περί προετοιμασίας του ΕΣΥ εν όψει του δεύτερου κύματος της πανδημίας, το σύστημα υγείας της χώρας υφίσταται μεγάλη πίεση και είναι έτοιμο να καταρρεύσει. Οι ιατροί κάνουν έκκληση για περαιτέρω υποστήριξη τους συστήματος και γίνονται επιτάξεις ιδιωτικών κλινικών. Αυτή η κατάσταση εγείρει μεγάλους προβληματισμούς σχετικά με την αντιμετώπιση που θα έχει κάποιος που χρειάζεται να νοσηλευθεί σε ένα δημόσιο νοσοκομείο όχι μόνο λόγω κορονοϊού αλλά και από άλλες παθήσεις στις οποίες δεν δίνεται πλέον η δέουσα προσοχή και φροντίδα. Έτσι, αν κάποιος πάσχει από μια πάθηση και έχει τη δυνατότητα, θα επιλέξει να απευθυνθεί σε ένα ιδιωτικό κέντρο προκειμένου να την χειριστούν με περισσότερη προσοχή. Αν όμως δεν έχει αυτήν την δυνατότητα; Θα διακινδυνέψει μια ενδονοσοκομειακή μόλυνση και μια πρόχειρη μεταχείριση; Προφανώς.
Το να μιλάμε για καπιταλιστικό ιό εμπεριέχει τον κίνδυνο ατοπιών, αν και αναπόφευκτα τον διαιωνίζει. Ωστόσο, το να μιλάμε για μια βιοπολιτική που εσπευσμένα η πανδημία έχει επιτάξει και έχει διευρύνει το κοινωνικό χάσμα μεταξύ ομάδων, ανθρώπων ή και χωρών, αποκαλύπτει τις διαστάσεις που υπήρχε a priori σε αυτό και βασίζεται σε τεκμηριωμένες απόψεις. Δυστυχώς, πρόκειται για ένα ζήτημα που δεν μπορούμε άμεσα να επηρεάσουμε ως ατομικότητες αλλά αυτή η πανδημία μπορεί να αποτελέσει αρχικά το έναυσμα για μια αλλαγή πλεύσης του κοινωνικού συνόλου και μετά από προσπάθειες του πολιτικού συνόλου (ταυτολογία, ή μήπως όχι;).
Αν βέβαια αντέξουν όλα τα κοινωνικά σύνολα…
