Το 23ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης επέστρεψε μετά τον Μάρτιο, από τις 24/06 έως και τις 04/07, σε 9 θερινούς κινηματογράφους της συμπρωτεύουσας και διαδικτυακά. Και του λιμανιού και του σαλονιού, όπως ήταν και το σύνθημα του φετινού υβριδικού φεστιβάλ (και όχι καθαρά online, όπως πέρσι), το οποίο έγινε -για πρώτη φορά- καλοκαίρι.
Οκ, αυτό μπορεί να μη σου λέει πολλά, αλλά σκέψου ότι ο κινηματογραφικός κόσμος, καλλιτέχνες, επαγγελματίες και απλοί σινεφίλ, είχαν την ευτυχία να βρεθούν ξανά, μετά από ενάμιση χρόνο, στις κινηματογραφικές αίθουσες του φεστιβάλ. Και τη χαρά να έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε 92 ταινίες που προβάλλονταν στους κινηματογράφους – και 142 ταινίες online. Από την πολλή χαρά, έβλεπες ανθρώπους να φιλιούνται και να αγκαλιάζονται έξω (και μέσα) στους κινηματογράφους. Ωραίες στιγμές, από αυτές που δεν μεταφέρονται εύκολα σε μια πρόταση.
Ανάμεσα στους σινεφίλ που έπιασαν (βόρειο) λιμάνι και η γράφουσα, μετά από 4 περίπου χρόνια. Συγκίνηση, χαρά, γενικά πιο έντονα συναισθήματα λόγω της κατάστασης που ζούμε όλο αυτό το διάστημα, τι να σου λέω τώρα. Τώρα που το 23ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης τελείωσε και ανακοινώθηκαν τα βραβεία, μπορώ να γράψω 2-3 αράδες για τα ελληνικά ντοκιμαντέρ που ξεχώρισα. Αν θες, πιάνεις μολύβι (ή κινητό) και σημειώνεις.
1. Χρυσή Αυγή: Υπόθεση όλων μας, της Ανζελίκ Κουρούνης
Η ελληνογαλλίδα δημοσιογράφος – σκηνοθέτρια παρακολούθησε στενά, μαζί με την ομάδα της, τη δίκη της Χρυσής Αυγής μέχρι την τελική απόφαση του περασμένου Οκτώβρη. Μέσα σε 2 περίπου ώρες, καταγράφει οπτικά την πορεία της ναζιστικής εγκληματικής οργάνωσης από τη στιγμή που εκτινάχθηκε πολιτικά μέχρι την κατάρρευσή της, παίρνοντας και 3 βραβεία για αυτή την προσπάθεια).
Ποια μπορεί να είναι η αντίσταση στην άκρα δεξιά, τον φασισμό και τον ναζισμό; Η Δημοκρατία μπορεί να απαλλαγεί οριστικά από αυτές τις λαίλαπες, χωρίς να ποδοπατήσει τις αρχές της; Πώς εντέλει πρέπει να αντισταθούμε; Η απάντηση ανήκει στη δικαιοσύνη; Μπορεί να προκύψει από ένα μπαράζ των δημοκρατικών κομμάτων; Χρειάζεται ένα δημοσιογραφικό μποϊκοτάζ; Κοινωνική επαγρύπνηση; Σωστή παιδεία; Ή η αντίσταση πρέπει να είναι πιο δυναμική και μαχητική από τα παραπάνω; Αυτά είναι τα ερωτήματα που θέτει η ταινία, η οποία προβλήθηκε λίγες μέρες πριν τη σύλληψη του Χρήστου Παππά. Το 23ο Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης δεν μας άφησε να ξεχάσουμε τι σημαίνει Χρυσή Αυγή, τι σημαίνει φασισμός. Και πολύ καλά έκανε.
2. Επιστροφή στη γη, των Χρύσα Τζελέπη και Άκη Κερσανίδη
Ο Έκτορας Μαυρίδης είναι κεραμίστας. Αφοσιωμένος τα τελευταία χρόνια στο εν εξελίξει έργο του σβώλοι, διερευνά το αποτύπωμα της αρχέγονης φόρμας στον δημόσιο χώρο. Οι σβώλοι που συλλέγει από το οργωμένο χωράφι είναι η πρώτη ύλη. Η μορφή τους, η μυρωδιά του υγρού χώματος τού ξυπνούν αναμνήσεις. Τους παρατηρεί, τους αγγίζει. Θέλει να τους μεταμορφώσει. Δουλεύει με τη φωτιά, το νερό, το χρόνο. Το σώμα μεταφέρει την ενέργεια, η ψυχή του το βαθύ μπλε χρώμα. Τώρα οι σβώλοι δεν έχουν βάρος, αιωρούνται πάνω από τα στάχυα, μαζί με ένα κομμάτι των αναμνήσεων και της ταυτότητας του δημιουργού τους, του Έκτορα.
Η Τζελέπη μαζί με τον Κερσανίδη, σκηνοθετούν, 4 χρόνια μετά την τελευταία τους ταινία, ένα -επίσης βραβευμένο- κομψοτέχνημα. Απλές, αλλά υψηλού επιπέδου αισθητικής, λήψεις της φύσης και της καθημερινότητας, μετατρέπονται -χάρη στην ατμόσφαιρα και το μοντάζ- τ σε κάτι το απόκοσμο. Η αφήγηση σε συνδυασμό με την ανθρωποκεντρική ματιά, που όμως είναι ένα με τη φύση, αρκούν για να μιλάμε πλέον για φιλοσοφικό δοκίμιο. Από τις πιο δυνατές ταινίες και βιωματικές ταινίες του φετινού φεστιβάλ, ξεκάθαρα.
3. Οι Πικροδάφνες, της Πάολας Ρεβενιώτη
Εδώ δεν έχω να πω πολλά. Μία βόλτα στη νυχτερινή Αθήνα του σήμερα και του χθες, με ξεναγούς τις τρανς Μπέτυ Βακαλίδου, Εύα Κουμαριανού και Πάολα Ρεβενιώτη. Και αυτή είναι μια *ιδιαίτερη* βόλτα που δεν θες να χάσεις. Τσίμπησε και 2 ειδικές μνείες στο 23ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, not bad.
4. Μέσα από το τζάμι, τρεις πράξεις, του Χρήστου Μπάρμπα
Tον Μάιο του 2020, κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown, και για δύο μήνες, το προσωπικό και οι φιλοξενούμενοι ενός γηροκομείου στον Άγιο Στέφανο έζησαν έναν επιπρόσθετο εγκλεισμό, αφού σφράγισαν τη μονάδα για προληπτικούς λόγους. Ένα πολύ δυνατό ντοκιμαντέρ που καταγράφει την καθημερινότητα των ηλικιωμένων, ενώ στρέφει την προσοχή του και στους νοσηλευτές και τους γιατρούς που επέδειξαν τόση ευσυνειδησία. Παράλληλα, έχει και μια πιο φιλοσοφική χροιά, καθώς ασχολείται με τα γηρατειά, τον θάνατο και την ευτυχία, ακόμη κι όταν είσαι ξεχασμένος από όλους. Το δάκρυ δεν το συγκράτησα, δεν θα στο κρύψω.
5. KΕ•HA•’JAS – Ο άνθρωπος της γης, του Γιώργου Κωμάκη
Ο Λημνιός γεωργοκτηνοτρόφος, σύμφωνα με την προφορική παράδοση του τόπου που τον γέννησε, έχει το όνομα «κεχαγιάς» – μια πολυσήμαντη και πολυτάραχη έννοια, ως επί το πλείστον παρεξηγημένη. Ο Κωμάκης γυρίζει ένα εθνογραφικό ντοκιμαντέρ και στρέφει την κάμερα στους ίδιους τους κεχαγιάδες, μεγαλύτερους και νεότερους, για να μην τους αφήσει να ξεχαστούν. Ένα συγκινητικό δείγμα προφορικής ιστορίας, που θα σε κάνει να δεις τη Λήμνο με άλλο μάτι. Και να θες να την επισκεφτείς όσο πιο γρήγορα μπορείς.
5+1. Ενθύμιον, του Νίκου Ζιώγα
Στο Γιρομέρι, ένα χωριό της Θεσπρωτίας, οι ντόπιοι έχουν ένα έθιμο. Τη Δευτέρα του Πάσχα, οι συγγενείς των νεκρών πηγαίνουν στο νεκροταφείο του χωριού και τραγουδούν -συνοδεία μουσικής- πάνω από τους τάφους τους. Η καταγραφή αυτού του εθίμου είναι μία από τις πιο συναισθηματικά φορτισμένες σκηνές της ταινίας (και η βάση της). Βλέποντας το τρέιλερ, περιμένεις ένα ντοκιμαντέρ εθνογραφικού χαρακτήρα για το παρόν που προσπαθεί να “ζωντανέψει” το παρελθόν. Τελικά, το Ενθύμιον καταλήγει να είναι, μέσα από την εστίαση στα προσωπικά και συλλογικά βιώματα, ένα ασπρόμαυρο δοκίμιο για τη ζωή και τον θάνατο, για αυτούς που “φεύγουν” και αυτούς που μένουν πίσω με τις αναμνήσεις τους. Το 23ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, κατά την 3η μέρα του, με διέλυσε. Λάθος, όχι μόνο εκείνη τη μέρα. Ακόμα και τώρα, αυτές οι λιγοστές γραμμές γράφτηκαν με δυσκολία. Ρισπέκτ στον Ζιώγα, ρισπέκτ στο φεστιβάλ για την επιλογή και τη βράβευση του ντοκιμαντέρ.
