Η Πόλη της Νέας Υόρκης ήταν, σχεδόν από τις απαρχές του σινεμά, μία από τις αγαπημένες τοποθεσίες για να γυριστεί μία ταινία. Από την ενός λεπτού ταινία του Έντγουιν Σ. Πόρτερ για την εταιρία ηλεκτροδότησης, Έντισον, «What Happened on Twenty-third Street, New York City» (1901), μέχρι το επικό αριστούργημα του Σέρτζιο Λεόνε για την ιστορία της εβραϊκής μαφίας στο Lower East Side του Μανχάταν, «Κάποτε στην Αμερική» (1983), και από το σινε-ποίημα, «Manhatta» (1921) του εικαστικού, Τσαρλς Σίλερ, και του φωτογράφου, Πολ Στραντ, ως την υψηλής αισθητικής κωμωδία του Γούντι Άλεν, «Μανχάταν» (1979), η «πόλη που δεν κοιμάται ποτέ» έχει ασκήσει τεράστια επιρροή στο χώρο του κινηματογράφου και των τεχνών γενικότερα. Το μνημειώδη κτίρια, που ακολουθούν την Αρ Ντεκό αισθητική, έχουν αποθανατιστεί από νωρίς σε φιλμ που σήμερα φυλάσσονται ως «πολιτιστικά, αισθητικά και ιστορικά σημαντικά» στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου στην Ουάσινγκτον (βλ. το Φλάταϊρον, τη Γέφυρα του Μπρούκλιν, το Έμπαϊρ Στέιτ Μπίλντινγκ, τη Γέφυρα του Γουίλιαμσμπεργκ, το Άγαλμα της Ελευθερίας, κλπ.), ενώ οι φτωχότερες περιοχές, με τα πρότζεκτ της δεκαετίας του 1940, δεν έχουν μείνει παραμελημένα από τους φωτογράφους και τους κινηματογραφιστές της πόλης. Αυτές είναι 6 ταινίες μικρού μήκους, χωρίς πλοκή, που εξυμνούν τη μεγαλόπρεπη μητρόπολη με τον ίδιο τρόπο που την εξυμνούν οι ταινίες, «Ο Καουμπόι του Μεσονυχτίου» (1969), του Τζον Σλέσιντζερ και «Ο Άνθρωπος από τη Γαλλία» (1971), του Γουίλιαμ Φρίντκιν, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην αισθητική ομορφιά της πόλης, που, όπως λέει και ο Φρανκ Σινάτρα: «Αν τα καταφέρεις εκεί, μπορείς να τα καταφέρεις παντού στον κόσμο»:
What Happened on Twenty-third Street, New York City (1901)
Δείτε ολόκληρη την ταινία στο YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=mDJCCr2-Sso
Η εξαιρετικά μικρού μήκους ταινία του Έντγουιν Πόρτερ μπορεί να μην έχει κάποιο ιδιαίτερο σενάριο ή να χρησιμοποιεί κάποια τεχνική που να την κάνει να ξεχωρίζει, όμως ιστορικά αποτελεί σημείο αναφοράς για αμέτρητες ταινίες που γυρίστηκαν αργότερα στην Πόλη της Νέας Υόρκης. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η πασίγνωστη και εμβληματική ταινία του Μπίλι Γουάιλντερ, «Επτά Χρόνια Φαγούρας» (1955) με τη Μέριλιν Μονρόε. Όπως και στην ταινία του Πόρτερ, η χαρακτήρας της Μονρόε, περπατώντας με τον φίλο της στο πεζοδρόμιο, περνάει κατά λάθος πάνω από μια σχάρα του μετρό και ο εξαερισμός σηκώνει το λευκό φουστάνι της στον αέρα, φανερώνοντας τα εσώρουχά της στους τριγύρω περαστικούς. Και οι δύο ταινίες, ακόμα κι αν ανήκουν σε εντελώς διαφορετικές εποχές, θεωρούνται κωμωδίες, με έντονο το ερωτικό στοιχείο. Αν και είναι δύσκολο να ερεθιστεί κανείς σήμερα βλέποντας μια ταινία που γυρίστηκε για λογαριασμό της εταιρίας ηλεκτροδότησης, έχει ενδιαφέρον η σύγκριση μεταξύ της τότε εικόνας των Είκοσι τριών Δρόμων με τη σημερινή τους εικόνας, αλλά και οι διαφορές της τότε μόδας με τη σημερινή.
Manhatta (1921)
Δείτε ολόκληρη την ταινία στο YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=qduvk4zu_hs
Η 10λεπτη βωβή ταινία των Σίλερ και Στραντ βασίστηκε, κατά κύριο λόγο, στην ποίηση του νεοϋορκέζου πρωτοπόρου, Ουώλτ Ουίτμαν, αποσπάσματα από το έργο του οποίου εμφανίζονται στους υπέρτιτλους διάσπαρτα μέσα στην ταινία. Αποτελούμενη από 65 λήψεις, που ξεκινούν με εκείνη ενός φέρυ μποτ που κάνει τη διαδρομή από το Στάτεν Άιλαντ μέχρι το Μανχάταν και τελειώνουν με μία όπου βλέπουμε το ηλιοβασίλεμα από έναν ουρανοξύστη, το «Manhatta» είναι μία avant-garde ταινία, χωρίς γραμμική αφήγηση. Όπως και το ποίημα του Ουίτμαν από όπου έχει δανειστεί τον τίτλο της, η ταινία είναι μία ωδή στην Πόλη της Νέας Υόρκης και φανερώνει την εμμονή των δύο καλλιτεχνών με τα πανύψηλα κτίρια και τα μεγάλα λιμάνια της μητρόπολης. Εκτός από τα αμέτρητα μεταγενέστερα κινηματογραφικά ποιήματα που σαφώς επηρέασε, το «Manhatta» έφερε καινοτομίες και στο χώρο της φωτογραφίας, με τρανό παράδειγμα την επιρροή που άσκησε απάνω στη δουλειά της Βερενίκης Άμποτ.
Daybreak Express (1953)
Δείτε ολόκληρη την ταινία στο YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=9fZ0-T80YD8
Το μικρού μήκους έγχρωμο ντεμπούτο του διάσημου πλέον ντοκιμαντερίστα, Ντ. Α. Πένεμπεϊκερ, «Daybreak Express», δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως τίποτε άλλο εκτός από αριστουργηματικό. Με σάουντρακ ένα κομμάτι του Duke Ellington, από το οποίο έχει δανειστεί και τον τίτλο της, και με τα σαγηνευτικά πορτοκαλί της φίλτρα και τους υπερευρυγώνιους φακούς της, η ταινία είναι ένα ντοκουμέντο της τελευταίας διαδρομής του τρένου που περνούσε υπέργεια, πάνω από την Τρίτη Λεωφόρο, προτού ο σταθμός να κατεδαφιστεί οριστικά. Με τα επίτηδες επιταχυμένα πλάνα της, η ταινία του Πένεμπεϊκερ αναφέρεται στα ιστορικά σημαντικά ντοκουμέντα από την Πόλη της Νέας Υόρκης, γυρισμένα από Αμερικανούς κινηματογραφιστές, όπως είναι εκείνα του Μπίλι Μπίτζερ, που αποθανάτισε τα «Εγκαίνια της Γέφυρας του Γουίλιαμσπεργκ» ή ένα «Πανόραμα από τον Πύργο της Γέφυρας του Μπρούκλιν» (και τα δύο γυρισμένα το 1903). Ο Πένεμπεϊκερ συνέχισε να καταγράφει ολοένα και σημαντικότερα ντοκουμέντα με την κάμερά του, από το ντεμπούτο του και ύστερα, συμπεριλαμβανομένων του φεστιβάλ μουσικής, Μόντερεϊ Ποπ, το 1967 (ένα πρώιμο Γούντστοκ, σύμφωνα με πολλούς) και της τελευταίας συναυλίας του Ντέιβιντ Μπόουι ως Ziggy Stardust. Καλυπτόμενη εξολοκλήρου από μουσική, η ταινία «Daybreak Express» αποτελεί το πρώτο μουσικό ντοκιμαντέρ στην ιστορία του σινεμά.
N.Y., N.Y. (1957)
Δείτε ολόκληρη την ταινία στο YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=ztxuCv5-4D4
Η 15λεπτη ταινία του Φράνσις Τόμσον, που χάρη στα ψυχεδελικά της χρώματα και τους καλειδοσκοπικούς φακούς που χρησιμοποιεί προκάλεσε το ενδιαφέρον του συγγραφέα, Άλντους Χάξλεϋ, ο οποίος τη συγκρίνει με τις παραισθήσεις που προκαλεί η μεσκαλίνη, στο δοκίμιό του, «Heaven & Hell» (1956), είναι πλέον μία από τις πιο εικονικές ταινίες με θέμα την Πόλη της Νέας Υόρκης. Με μία αθώα προσέγγιση που θυμίζει animation του Όσκαρ Φίσινγκερ ή ντοκιμαντέρ της Ντίσνεϊ, το «N.Y., N.Y.» διεισδύει στη μαγεία της πολύχρωμης μεγαλούπολης, με μία αισιοδοξία που χαρακτηρίζει και στην επόμενη ταινία του Τόμσον, σε συνεργασία με τον Αλεξάντρ Χάκενσμιντ, για την Παγκόσμια Έκθεση της Νέα Υόρκης 1964/1965, «To Be Alive!», για το οποίο κέρδισε και Όσκαρ Καλύτερου Ντοκιμαντέρ Μικρού Μήκους. Η βάση της ταινίας φαίνεται να βρίσκεται στις εικαστικές τέχνες και έτσι μέσα από τον Κυβισμό και το Νταντά, ο Τόμσον βρίσκει άθελά του μία πόρτα προς την ψυχεδέλεια της δεκαετίας του 1960. Υπό αυτή και μόνο την έννοια, η επιρροή που άσκησε το «N.Y., N.Y.» σε αργότερα πρότζεκτ ήταν τεράστια.
Bridges–Go–Round (1958)
Δείτε ολόκληρη την ταινία στο YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=2gxX74iGRTc&t=232s
Οι περισσότερες ταινίες στη φιλμογραφία της Σίρλεϊ Κλαρκ εξυμνούν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, την Πόλη της Νέας Υόρκης. Από την πρώτη της ταινία, «Dance in the Sun» (1953), η Κλαρκ έδειξε ενδιαφέρον για τη ζωή των συνανθρώπων της, και ιδιαίτερα των καλλιτεχνών, στα διαμερίσματα των πολυκατοικιών από καφέ τούβλα, στη συχνά μοναχική πόλη των ονείρων. Με ταινίες όπως το «Skyscraper» (1959), το «Connection» (1961), το «Cool World» (1963), το «Portrait of Jason» (1967) και το «Ornette: Made in America» (1985), η σκηνοθέτις μίλησε, τόσο για την αρχιτεκτονική, όσο και για την καθημερινότητα στην πόλη της, με τρόπους που ελάχιστοι πριν από εκείνη είχαν το θάρρος να μιλήσουν. Η ταινία, «Bridges-Go-Round» είναι ένα υπνωτικό και ταυτόχρονα σαγηνευτικό παράδειγμα αφηρημένου εξπρεσιονισμού, που θα θύμιζε το «Daybreak Express» του Πένεμπεϊκερ, αν δεν είχε τα γοτθικά στοιχεία που το κάνουν να στέκει από μόνο του, και να τρομάζει ορισμένες φορές, πράγμα που συμβαίνει και με την ίδια την μεγαλούπολη. Η Κλαρκ, με φίλτρα και διαφορετικές ταχύτητες φιλμ, δημιουργεί μία 8λεπτη ταινία από στοκ υλικό που το Στέιτ Ντιπάρτμεντ απέρριψε από το χρηματοδοτούμενο από την κυβέρνηση πρότζεκτ, «Brussels loop». Εκπαιδευμένη στο χορό, η Κλαρκ δίνει την εντύπωση πως και οι γέφυρες εκτελούν μία σκηνοθετημένη χορογραφία υπό την επίβλεψή της, ενώ η διπλή φωτογραφία με τα έντονα χρώματα έχει επηρεάσει την τέχνη από το σινεμά, ως την καλλιτεχνική επιμέλεια εξώφυλλων για δίσκους.
Williamsburg, Brooklyn (2003)
Ο Τζόνας Μίκας γύρισε τα πλάνα της 15λεπτης ταινίας, «Williamsburg, Brooklyn», με τη Bolex κάμερά του το 1950, όταν πρωτο-μετακόμισε στη γειτονιά αυτή του Μπρούκλιν. Όσοι γνωρίζουν τις ταινίες του Μίκας, ξέρουν πως ο ιδρυτής του Anthology Film Archives βρισκόταν πάντα με μία κάμερα στο χέρι, καταγράφοντας κάθε σημαντική στιγμή της ζωής του σε φιλμ και κόβοντας κάποια από αυτά τα τραβήγματα σε ταινίες, τις οποίες ονόμαζε «ημερολόγια». Το «Williamsburg, Brooklyn» είναι μία μικρή ωδή στην Πόλη της Νέας Υόρκης και συγκεκριμένα την κατοικούμενη κυρίως από Εβραίους τότε περιοχή του Γουίλιαμσμπεργκ, που σιγά-σιγά έγινε κέντρο για τους μποέμ καλλιτεχνικούς κύκλους. Σήμερα, το ντοκουμέντο αυτό που κυκλοφόρησε μόλις το 2003, μονταρισμένο από τον ίδιο το σκηνοθέτη, είναι μία ανάμνηση από το πώς έμοιαζε κάποτε αυτή η περιοχή, που μέσα στις επόμενες δεκαετίες άλλαξε τελείως πρόσωπο.
Οι ταινίες μικρού ή μεγάλου μήκους με θέμα την Πόλη της Νέας Υόρκης είναι πραγματικά αμέτρητες και δεν μπορεί να υπάρξει λίστα που να μη συμπεριλαμβάνει εκατοντάδες ταινίες, που να είναι πλήρης. Αυτή, λοιπόν, είναι μία μικρή γεύση από αυτού του είδους τη φιλμογραφία που δεν ασχολείται με σενάριο ή με ερμηνείες ηθοποιών, αλλά με την αρχιτεκτονική ομορφιά μιας πόλης που κατά καιρούς έχει φιλοξενήσει σημαντικούς καλλιτέχνες, που έχουν αφήσει ανεξίτηλα το σημάδι τους στην ιστορία.
