ΔΕΠΥ και Ελλείμματα Εκτελεστικών Λειτουργιών
Η ΔΕΠΥ είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή η οποία χαρακτηρίζεται από ελλειμματική προσοχή, παρορμητικότητα και υπερκινητικότητα (American Psychiatric Association, 2013). Ωστόσο, η ΔΕΠΥ έχει μεγάλη ετερογένεια. Ένα κρίσιμο στοιχείο διαφοροποίησης είναι η παρουσία ή η απουσία ελλειμμάτων στις εκτελεστικές (ή επιτελικές) λειτουργίες.
Τί είναι οι εκτελεστικές λειτουργίες;
Οι εκτελεστικές λειτουργίες αφορούν το σύνολο των γνωστικών δεξιοτήτων οι οποίες επιτρέπουν τον σχεδιασμό, την οργάνωση, την αυτορρύθμιση και την επίλυση προβλημάτων.
Οι εκτελεστικές λειτουργίες περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων:
- Τον έλεγχο της αναστολής: Η ικανότητα να «φρενάρουμε» τις παρορμήσεις μας.
- Τη μνήμη εργασίας: Η ικανότητα να συγκρατούμε στη μνήμη μας και να επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες για κάποιο μικρό χρονικό διάστημα.
- Τη γνωστική ευελιξία: Η προσαρμογή της σκέψης μας σε νέες καταστάσεις.
- Τον σχεδιασμό και την οργάνωση: Η ικανότητα να θέτουμε στόχους και να εκτελούμε τα βήματα για την επίτευξή τους, &
- Την αυτορρύθμιση των συναισθημάτων.
Στη ΔΕΠΥ, αυτές οι λειτουργίες ενδέχεται να είναι ελλειμματικές, σε διαφορετικό βαθμό σε κάθε παιδί με ΔΕΠΥ.
Παιδιά με ΔΕΠΥ και ελλείμματα εκτελεστικών λειτουργιών
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ τα οποία παρουσιάζουν ελλείμματα στις εκτελεστικές λειτουργίες συνήθως δυσκολεύονται ιδιαίτερα να οργανώσουν τις δραστηριότητές τους, να θυμηθούν τις οδηγίες που τους δόθηκαν και να διατηρήσουν την προσοχή τους σε μη ελκυστικές, για αυτά, εργασίες. Επιπλέον, η παρορμητικότητα των παιδιών με ΔΕΠΥ συχνά τους οδηγεί σε βιαστικές αποφάσεις, ενώ τα ελλείμματα στη μνήμη εργασίας και στον σχεδιασμό, περιορίζουν την ικανότητά τους να ολοκληρώνουν βήμα-βήμα μία εργασία.
Οι προαναφερόμενες δυσκολίες δεν περιορίζονται στο σχολείο, αλλά επηρεάζουν και την καθημερινή ζωή, από την οργάνωση του δωματίου μέχρι την τήρηση μιας απλής ρουτίνας (π.χ, η τήρηση της ώρας του βραδινού ύπνου). Επιπλέον, η ελλειμματική αυτορρύθμιση μπορεί να οδηγήσει σε συχνότερες εκρήξεις θυμού ή απογοήτευσης, κάνοντας τα παιδιά με ΔΕΠΥ να φαίνονται πιο «ανήσυχα» και «ασταθή» στα μάτια των ενηλίκων.
Παιδιά με ΔΕΠΥ με τυπικές εκτελεστικές λειτουργίες
Αντίθετα, τα παιδιά με ΔΕΠΥ χωρίς εμφανή ελλείμματα στις εκτελεστικές λειτουργίες έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιούν πιο αποτελεσματικά τις δεξιότητες οργάνωσης και αυτορρύθμισης. Παρόλο που μπορεί να αποσπώνται εύκολα ή να χάνουν το ενδιαφέρον τους, μπορούν να ακολουθούν τις οδηγίες, να οργανώνουν απλές εργασίες και να εφαρμόζουν στρατηγικές, όπως η χρήση σημειώσεων ή οπτικών υπενθυμίσεων, για να παραμένουν σε καλό δρόμο. Συναισθηματικά, εμφανίζουν μεγαλύτερη σταθερότητα, ενώ οι δυσκολίες τους στο σχολείο συχνά συνδέονται περισσότερο με το περιεχόμενο ή το ύφος του μαθήματος παρά με τις οργανωτικές δυσκολίες.
Συγκριτική παρουσίαση
|
Δεξιότητες |
ΔΕΠΥ και ελλείμματα στις εκτελεστικές λειτουργίες |
ΔΕΠΥ και τυπικές εκτελεστικές λειτουργίες |
|---|---|---|
| Οργάνωση |
|
|
| Μνήμη εργασίας |
|
|
| Αυτορρύθμιση |
|
|
| Απόκριση στις στρατηγικές |
|
|
Εκπαιδευτικές και θεραπευτικές προσεγγίσεις
Η παραπάνω διαφοροποίηση έχει εφαρμογή στον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζονται οι παρεμβάσεις. Στα παιδιά με ΔΕΠΥ με ελλείμματα στις εκτελεστικές λειτουργίες, η έμφαση δίνεται στην εκπαίδευση των δεξιοτήτων οργάνωσης, στη βελτίωση της μνήμης εργασίας και στην ανάπτυξη στρατηγικών αυτορρύθμισης, με τη χρήση οπτικών βοηθημάτων και τη συχνή καθοδήγηση του παιδιού.
Στα παιδιά με ΔΕΠΥ με τυπικές εκτελεστικές λειτουργίες, η παρέμβαση εστιάζει περισσότερο στην εστίαση της προσοχής και στην ενίσχυση του κινήτρου για μάθηση, μέσα από διαφοροποιημένες και ενδιαφέρουσες δραστηριότητες.
Συμπεράσματα
Η ΔΕΠΥ είναι μια ετερογενής διαταραχή. Ο εντοπισμός των ελλειμμάτων στις εκτελεστικές λειτουργίες βοηθά στην ακριβέστερη κατανόηση της συμπεριφοράς των παιδιών με ΔΕΠΥ και στον σχεδιασμό των εξατομικευμένων στρατηγικών παρεμβάσεων οι οποίες μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την καθημερινή τους ζωή και την πορεία τους στο σχολείο.
Βιβλιογραφία
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5η έκδ.).
Barkley, R. A. (2012). Executive Functions: What They Are, How They Work, and Why They Evolved. Guilford Press.
Willcutt, E. G., Doyle, A. E., Nigg, J. T., Faraone, S. V., & Pennington, B. F. (2005). Validity of the executive function theory of ADHD: A meta‐analytic review. Biological Psychiatry, 57(11), 1336–1346.
