Η φιλία είναι θεμέλιος λίθος της συναισθηματικής ανάπτυξης κάθε παιδιού. Η φιλία για τα παιδιά και τους νέους με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (εφεξής ΔΕΠΥ), αποτελεί όχι μόνο μέσο κοινωνικής ένταξης, αλλά και προστατευτικό παράγοντα ενάντια στις ψυχοκοινωνικές δυσκολίες, ενισχύοντας την ελπίδα, την αυτοεκτίμηση και το αίσθημα αποδοχής. Όπως αναφέρει η Bagwell (2001), οι διαπροσωπικές σχέσεις αποτελούν σημαντικό δείκτη ψυχοκοινωνικής προσαρμογής, και η ύπαρξη έστω και μίας στενής φιλίας συνδέεται με καλύτερη ψυχική υγεία.

Ωστόσο, τα χαρακτηριστικά της ΔΕΠΥ, όπως η παρορμητικότητα, η δυσκολία στην αυτορρύθμιση και η ελλιπής κοινωνική αντίληψη, καθιστούν την καλλιέργεια και τη διατήρηση των φιλικών σχέσεων, πρόκληση για τα παιδιά και τους νέους με ΔΕΠΥ.

Πράγματι, οι φιλίες των παιδιών και των νέων με ΔΕΠΥ συνδέονται άμεσα με την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη, την αίσθηση του ανήκειν και τη δημιουργία ταυτότητας. Αν και πολλά παιδιά με ΔΕΠΥ επιθυμούν να συνδεθούν με τους συνομηλίκους τους, συχνά αποτυγχάνουν να διατηρήσουν μακροπρόθεσμα τις φιλίες τους λόγω των κοινωνικών τους ελλειμμάτων (Bagwell κ.ά., 2001).

Έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν λιγότερους φίλους και βιώνουν συχνότερα την απόρριψη από τους συνομηλίκους τους (Hoza κ.ά., 2005), γεγονός το οποίο αυξάνει τον κίνδυνο εκδήλωσης μελλοντικών προβλημάτων ψυχικής υγείας. Η συχνή κοινωνική απόρριψη αυξάνει, με τη σειρά της, τα επίπεδα άγχους και το αίσθημα της μοναξιάς (Kofler κ.ά., 2011).

Advertising

Advertisements

Το παρόν άρθρο

Το παρόν άρθρο εξετάζει εις βάθος τα μοτίβα της κοινωνικής συμπεριφοράς των παιδιών και νέων με ΔΕΠΥ, τις συναισθηματικές και κοινωνικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν στις φιλίες τους, καθώς επίσης τις στρατηγικές υποστήριξης οι οποίες μπορούν να εφαρμοστούν από τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και τους θεραπευτές. Παράλληλα, αναδεικνύεται ο καθοριστικός ρόλος της φιλίας στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της ψυχικής ανθεκτικότητας, ενώ παρουσιάζεται η θεωρητικά τεκμηριωμένη ανάγκη εφαρμογής στοχευμένων παρεμβάσεων οι οποίες προάγουν τις κοινωνικές δεξιότητες.

Μοτίβα Συμπεριφοράς Παιδιών και Νέων με ΔΕΠΥ στις Κοινωνικές τους Σχέσεις

Η παρορμητικότητα και η δυσκολία ρύθμισης των συναισθημάτων είναι εμπόδια για τις φιλίες των παιδιών και των νέων με ΔΕΠΥ. Έτσι, τα παιδιά και οι νέοι με ΔΕΠΥ μπορεί:

• Να επιμένουν στους δικούς τους κανόνες
• Να εκνευρίζονται εύκολα και/ή
• Να μη δείχνουν υπομονή ή ενσυναίσθηση.

Συγκεκριμένα, τα παιδιά και οι νέοι με ΔΕΠΥ εμφανίζουν συγκεκριμένα συμπεριφορικά μοτίβα τα οποία επηρεάζουν τις κοινωνικές τους σχέσεις. Τα μοτίβα συμπεριφοράς των παιδιών και των νέων με ΔΕΠΥ στις κοινωνικές τους σχέσεις περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα:

• Την εγωκεντρική συζήτηση
• Την αδυναμία ελέγχου των συναισθημάτων τους
• Τη δυσκολία τήρησης των κοινωνικών κανόνων
• Τις διακυμάνσεις της διάθεσης
• Τις δυσκολίες αναμονής της σειράς τους
• Τις διακοπές κατά τη διάρκεια της συνομιλίας
• Τη δυσανεξία στην απογοήτευση, &
• Την αντιδραστικότητα στα κοινωνικά ερεθίσματα.

Οι παραπάνω συμπεριφορές ενδέχεται να ερμηνευτούν από τους άλλους ως αγένεια ή αδιαφορία, ενώ στην πραγματικότητα αντανακλούν τις εγκεφαλικές διαφορές ρύθμισης της προσοχής και των παρορμήσεών του ατόμου (Hinshaw & Blachman, 2005). Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με τον Marton και τους συνεργάτες του (2009), τα παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν δυσλειτουργική κοινωνική αντίληψη, με αποτέλεσμα να παρερμηνεύουν τα κίνητρα των άλλων ανθρώπων. Τα προαναφερόμενα καθιστούν τις κοινωνικές τους επαφές ευμετάβλητες και επιρρεπείς σε παρεξηγήσεις.

Η αναγνώριση αυτών των μοτίβων είναι αναγκαία για να μετατραπεί το κοινωνικό περιβάλλον σε υποστηρικτικό και όχι απορριπτικό. Έτσι, με τη συστηματική παρέμβαση και υποστήριξη, τα συμπεριφορικά αυτά μοτίβα μπορούν να τροποποιηθούν, οδηγώντας σε βελτίωση της κοινωνικής λειτουργικότητας και της ποιότητας των φιλικών σχέσεων των παιδιών και των νέων με ΔΕΠΥ.

Η επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στις φιλίες παιδιών και νέων με ΔΕΠΥ

«Η οθόνη φέρνει κοντά ό,τι η πραγματικότητα δυσκολεύεται να ενώσει – αλλά μπορεί και να απομακρύνει ό,τι έχει πραγματική αξία».

Εκτός από τις διαπροσωπικές προκλήσεις στο φυσικό περιβάλλον, οι κοινωνικές σχέσεις των παιδιών και των νέων με ΔΕΠΥ επηρεάζονται έντονα και από τη χρήση των ψηφιακών μέσων. Η επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει αναδειχθεί σε έναν ακόμη σημαντικό παράγοντα στη διαμόρφωση της κοινωνικής εμπειρίας, είτε ενισχύοντας την αίσθηση σύνδεσης είτε επιτείνοντας το αίσθημα απομόνωσης.

Για τους νέους με ΔΕΠΥ, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν διφορούμενο εργαλείο. Από τη μία πλευρά, προσφέρουν ευκαιρίες για την έκφραση, τη σύνδεση με τους συνομηλίκους και τη δημιουργία φιλικών δεσμών χωρίς τις πιέσεις της φυσικής κοινωνικής αλληλεπίδρασης (Anderson & Jiang, 2018). Από την άλλη πλευρά, οι παρορμητικές συμπεριφορές, η δυσκολία αναστολής και η υπερδιέγερση από το ψηφιακό περιβάλλον ενδέχεται να οδηγήσουν σε συγκρούσεις, παρεξηγήσεις ή ακόμα και στον ψηφιακό εκφοβισμό (cyberbullying) των νέων με ΔΕΠΥ (Efron κ.ά., 2021).

Επιπλέον, η ανάγκη για άμεση ανταπόκριση, τα «likes» και οι ειδοποιήσεις, ενισχύουν τον κυκλικό μηχανισμό επιβράβευσης, καθιστώντας τα παιδιά με ΔΕΠΥ πιο ευάλωτα στον εθισμό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Barry κ.ά., 2019). Αυτό μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την πραγματική διαχείριση των φιλικών σχέσεων, καθώς περιορίζεται ο ποιοτικός χρόνος, η ενσυναίσθηση και η ικανότητα αναγνώρισης των μη λεκτικών σημάτων.

Σύμφωνα με μία μελέτη η οποία δημοσιεύτηκε στο Journal of Attention Disorders, οι έφηβοι με ΔΕΠΥ οι οποίοι χρησιμοποιούν πολύ συχνά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα κοινωνικού άγχους, περισσότερες συγκρούσεις με τους φίλους τους και δυσκολία στην επίλυση των διαφωνιών, ιδιαίτερα όταν αυτές εκδηλώνονται δημόσια ή διαδικτυακά (Andreassen κ.ά., 2016).

Για τον λόγο αυτό, η συνειδητή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η καθοδήγηση από τους ενήλικες και η ενίσχυση των ψηφιακών κοινωνικών δεξιοτήτων, θα πρέπει να εντάσσονται σε κάθε υποστηρικτικό σχέδιο που στοχεύει στη βελτίωση των φιλικών σχέσεων των παιδιών και των νέων με ΔΕΠΥ.

Πράγματι, ερευνητικά ευρήματα δείχνουν ότι το διαδικτυακό περιβάλλον προσφέρει την ευκαιρία ασφαλέστερης έκφρασης, χαμηλότερου άγχους και αύξησης της κοινωνικής δικτύωσης, ειδικά μεταξύ των εφήβων με ΔΕΠΥ. Ωστόσο, σύμφωνα με την πρόσφατη βιβλιογραφία, η πολύ συχνή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα παιδιά και τους νέους με ΔΕΠΥ μπορεί να:

1. Οδηγήσει σε ψηφιακή υπερβολή και σε κοινωνική αποξένωση: Τα παιδιά με ΔΕΠΥ εμφανίζουν πιο συχνά συμπτώματα προβληματικής χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτή η υπερβολική ενασχόληση μπορεί να προκαλέσει διαταραχές στο ύπνο τους, στην αυτοσυγκέντρωσή τους και στις σχέσεις με τους συνομηλίκους του.

2. Δημιουργήσει ψυχολογικές δυσκολίες: Το περιεχόμενο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να ενισχύσει το στίγμα της ΔΕΠΥ, να εντείνει τις συγκρίσεις και προκαλέσει άγχος σε παιδιά και νέους με ΔΕΠΥ.

Μία πρακτική συμβουλή για τους γονείς!

Θεσπίστε κανόνες υγιούς χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με το παιδί σας, όπως είναι, επί παραδείγματι, ο χρόνος off-screen (π.χ., 1 ώρα πριν τον ύπνο), η συζήτηση για online, αλλά και για offline φιλικές εμπειρίες και/ή η ενθάρρυνση για μία ισορροπία μεταξύ της ψηφιακής και της διά ζώσης κοινωνικής επαφής.

Πως να Υποστηρίξουμε τις Φιλίες Παιδιών και των Νέων με ΔΕΠΥ

Σύμφωνα με τον Mikami (2010), τα προγράμματα παρέμβασης με επίκεντρο τις φιλίες, βοηθούν στην αύξηση των θετικών κοινωνικών επαφών και τη μείωση της απόρριψης από τους συνομηλίκους.

Η υποστήριξη των φιλιών των παιδιών και των νέων με ΔΕΠΥ απαιτεί έναν συνδυασμό της εκπαίδευσης στις κοινωνικές δεξιότητες, της περιβαλλοντικής προσαρμογής και της συναισθηματικής ενδυνάμωσης.

1. Εκπαίδευση στις κοινωνικές δεξιότητες

Η κοινωνική μάθηση μέσω παιχνιδιού ρόλου, ανάλυσης σεναρίων και διαλόγων μπορεί να βελτιώσει τις διαπροσωπικές δεξιότητες. Τα προγράμματα είναι πιο αποτελεσματικά όταν συνδυάζονται με θετική ενίσχυση (Tse κ.ά., 2015).

2. Ομαδικά παιχνίδια με καθοδήγηση

Τα επιτραπέζια παιχνίδια ή οι δραστηριότητες συνεργασίας, με παρουσία ενήλικα, διδάσκουν:

• Την υπομονή
• Την αποδοχή της διαφορετικότητας, &
• Τη διαχείριση της ήττας.

3. Ενίσχυση της θετικής αλληλεπίδρασης

Ο Ρόλος των Γονέων και των Εκπαιδευτικών

Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί δεν πρέπει να λειτουργούν ως παρατηρητές, αλλά ως ενεργά υποστηρικτικά πρόσωπα. Η συμμετοχή τους στη δημιουργία κατάλληλου κοινωνικού πλαισίου, βοηθά στη θετική ένταξη των παιδιών και των νέων με ΔΕΠΥ. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να οργανώνουν δραστηριότητες με σαφείς κανόνες και εναλλαγή των ρόλων, ενώ οι γονείς μπορούν να καλλιεργήσουν τις θετικές εμπειρίες με άλλα παιδιά εκτός του σχολείου.

Έρευνες δείχνουν ότι όταν οι γονείς εργάζονται στενά με επαγγελματίες, όπως είναι, επί παραδείγματι, οι σχολικοί ψυχολόγοι, τα παιδιά δείχνουν βελτίωση στην κοινωνική ρύθμιση (Chronis-Tuscano κ.ά., 2013).

Συμπεράσματα

Οι φιλίες των παιδιών και των νέων με ΔΕΠΥ αποτελούν ένα κρίσιμο, αλλά συχνά μη αναγνωρισμένο πεδίο της αναπτυξιακής τους πορείας. Αν και η κοινωνική αλληλεπίδραση ενδέχεται να εμφανίζει δυσκολίες, δεν είναι ανέφικτη. Αντιθέτως, με μία δομημένη καθοδήγηση, με ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων και με υποστήριξη από τους ενήλικες, τα παιδιά και οι νέοι με ΔΕΠΥ μπορούν να οικοδομήσουν ουσιαστικές και σταθερές φιλίες.

Η φιλία δεν αποτελεί πολυτέλεια για τα παιδιά και τους νέους με ΔΕΠΥ. Είναι ψυχική και αναπτυξιακή ανάγκη η οποία συνδέεται άμεσα με την αυτοεκτίμηση, την ψυχολογική ανθεκτικότητα και την κοινωνική ένταξη. Το σχολείο, το σπίτι και η ευρύτερη κοινότητα οφείλουν να λειτουργούν ως συμμαχικές δυνάμεις, ώστε τα παιδιά και οι νέοι με ΔΕΠΥ να μη βιώνουν την κοινωνική απόρριψη ή την απομόνωση.

Η αληθινή πρόκληση δεν είναι αν τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορούν να κάνουν φίλους –αλλά, αν το περιβάλλον τους είναι έτοιμο να υποστηρίξει τη διαδικασία αυτή χωρίς προκαταλήψεις.

Καθώς οι επιστημονικές μελέτες επισημαίνουν τη συσχέτιση μεταξύ των ποιοτικών φιλικών σχέσεων και των μειωμένων συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ (Hoza κ.ά., 2005· Wiener & Mak, 2009), η παρέμβαση στο κοινωνικό πεδίο πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος κάθε υποστηρικτικού σχεδίου. Δεν αρκεί μόνο η αντιμετώπιση των γνωστικών ή συμπεριφορικών δυσκολιών· απαραίτητη είναι η ολιστική προσέγγιση, η οποία ενσωματώνει και τη διάσταση των κοινωνικών σχέσεων.

Βιβλιογραφία

Anderson, M., & Jiang, J. (2018). Teens, social media & technology 2018. Pew Research Center. https://www.pewresearch.org/internet/2018/05/31/teens-social-media-technology-2018/

Andreassen, C. S., Billieux, J., Griffiths, M. D., Kuss, D. J., Demetrovics, Z., Mazzoni, E., & Pallesen, S. (2016). The relationship between addictive use of social media, narcissism, and self-esteem: Findings from a large national survey. Addictive Behaviors, 64, 287–293. https://doi.org/10.1016/j.addbeh.2016.03.006

Bagwell, C. L., Molina, B. S. G., Pelham, W. E., & Hoza, B. (2001). Peer difficulties of children with ADHD: Possible mechanisms and developmental outcomes. Journal of Abnormal Child Psychology, 29(4), 279–289. https://doi.org/10.1023/A:1010324922941

Barry, C. T., Sidoti, C. L., Briggs, S. M., Reiter, S. R., & Lindsey, R. A. (2019). Adolescent social media use and mental health from adolescent and parent perspectives. Journal of Adolescence, 79, 1–9. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2019.12.005

Chronis-Tuscano, A., Clarke, T. L., O’Brien, K. A., Raggi, V. L., Diaz, Y., Mintz, A. D., & Seymour, K. E. (2013). Development and preliminary evaluation of an integrated treatment targeting parenting and peer functioning in children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 81(5), 918–933. https://doi.org/10.1037/a0033128

Efron, D., Davies, S., Sciberras, E., & Anderson, V. (2021). Impacts of social media on young people with ADHD: Current perspectives. Journal of Attention Disorders, 25(5), 654–663. https://doi.org/10.1177/1087054720938084

Hinshaw, S. P., & Blachman, D. R. (2005). Attention-deficit hyperactivity disorder. Στο D. A. Wolfe & E. J. Mash (Εκδ.), Behavioral and emotional disorders in adolescents: Nature, assessment, and treatment (σσ. 91–129). Guilford Press.

Hoza, B., Mrug, S., Gerdes, A. C., et al. (2005). What aspects of peer relationships are impaired in children with attention-deficit/hyperactivity disorder? Journal of Consulting and Clinical Psychology, 73(3), 411–423. https://doi.org/10.1037/0022-006X.73.3.411

Kofler, M. J., Rapport, M. D., Bolden, J., Sarver, D. E., Raiker, J. S., & Alderson, R. M. (2011). Working memory deficits and social problems in children with ADHD. Journal of Abnormal Child Psychology, 39(6), 805–817. https://doi.org/10.1007/s10802-011-9492-8

Marton, I., Wiener, J., Rogers, M., Moore, C., & Tannock, R. (2009). Empathy and social perspective taking in children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of Abnormal Child Psychology, 37(1), 107–118. https://doi.org/10.1007/s10802-008-9262-4

Mikami, A. Y. (2010). The importance of friendship for youth with attention-deficit/hyperactivity disorder. Clinical Child and Family Psychology Review, 13(2), 181–198. https://doi.org/10.1007/s10567-010-0067-y

Tse, J., Strulovitch, J., Tagalakis, V., Meng, L., & Fombonne, E. (2015). Social skills training for adolescents with ADHD. Journal of the Canadian Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 24(3), 197–204.

Wiener, J., & Mak, M. (2009). Peer victimization in children with ADHD. Exceptionality Education International, 19(1), 45–67.