Η εκπαίδευση των παιδιών τα οποία εντάσσονται στο πλαίσιο της ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης αποτελεί ένα κρίσιμο ζήτημα το οποίο απασχολεί ιδιαίτερα την εκπαιδευτική κοινότητα, αλλά και γενικότερα την ευρύτερη κοινωνία.

Η αποτελεσματική εκπαίδευση των παιδιών αυτών στα πλαίσια της αποδοχής και του σεβασμού της διαφορετικότητας μπορεί να μειώσει σε σημαντικό βαθμό την κοινωνική απομόνωση και την περιθωριοποίησή τους. Παράλληλα, μπορεί να ενδυναμώσει την κοινωνία και να προσφέρει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική δράση ποικίλες και διαφορετικές προοπτικές εξέλιξης.

Ο ορισμός της διαφοροποιημένης διδασκαλίας

Η διαφοροποιημένη διδασκαλία είναι η κατάλληλη προσαρμογή του εκπαιδευτικού περιεχομένου, των διαδικασιών και των υλικών της μαθησιακής διαδικασίας και του περιβάλλοντος με στόχο την ανταπόκριση στις ανάγκες και στα ενδιαφέροντα του κάθε μαθητή/της κάθε μαθήτριας. Στο πλαίσιο της ειδικής αγωγής και εκπάιδευσης, όπου τα παιδιά πολλές φορές αντιμετωπίζουν διαγνωσμένες αναπτυξιακές, μαθησιακές ή/και κοινωνικές δυσκολίες, η διαφοροποιημένη διδασκαλία αποτελεί μια λύση ένταξης καθώς προσφέρει ίσες ευκαιρίες μάθησης.

Αξίζει να αναφερθεί ότι η διαφοροποιημένη διδασκαλία δεν στοχεύει στην ένταξη των μαθητών ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης στη γενική εκπαίδευση, αλλά σε ένα σχολείο όπου θα μπορούν να φοιτούν όλοι οι μαθητές και όλες οι μαθήτριες με σεβασμό στις ιδιαιτερότητες και στις ανάγκες τους.

Advertising

Advertisements

Η εφαρμογή της διαφοροποιημένης διδασκαλίας στο Νηπιαγωγείο

Το νηπιαγωγείο αποτελεί τον πρώτο εκπαιδευτικό θεσμό ο οποίος υποδέχεται πολλούς και διαφορετικούς μαθητές με στόχο την εκπαίδευσή τους, την προσωπική τους εξέλιξη και την κοινωνική ένταξη. Ως επί των πλείστων, είναι η πρώτη φορά που το παιδί αποχωρίζεται το οικογενειακό του περιβάλλον προκειμένου να αναπτυχθεί με τους συνομήλικους του σε ένα πλαίσιο ειδικά προσαρμοσμένο για το ηλικιακό και αναπτυξιακό του στάδιο.

Στο πλαίσιο αυτό, ο εκπαιδευτικός καλείται να δημιουργήσει ένα οικείο περιβάλλον στο οποίο τα παιδιά θα αισθάνονται αποδεκτά και θα συμμετέχουν ενεργά στην εκπαιδευτική διαδικασία για την οικοδόμηση των γνώσεών τους.

Η διαφοροποιημένη διδασκαλία μπορεί να εφαρμοστεί:

• Στο περιεχόμενο της διδασκαλίας: Για παράδειγμα, για παιδιά με οπτικές και ακουστικές δυσκολίες, σε μια δραστηριότητα χρωμάτων, τα παιδιά μπορούν να εργαστούν με αντικείμενα, με κάρτες, με φύλλα εργασίας ή με οπτικοακουστικό υλικό.
• Στη διαδικασία της μάθησης: Στη διαδικασία εντάσσονται πρακτικές όπως: η οργάνωση δραστηριοτήτων με βάση τον βαθμό δυσκολίας, οι ομαδοσυνεργατικές πρακτικές και οι εξατομικευμένες παρεμβάσεις με βάση τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες του κάθε παιδιού.
• Στο αποτέλεσμα της διδασκαλίας: Τα παιδιά μπορούν να εκφράσουν όσα έμαθαν με όποιο τρόπο επιθυμούν σε συνάρτηση με τις προσωπικές τους κλίσεις και δεξιότητες όπως η ζωγραφική, η μουσική, η δραματοποίηση ή η αφήγηση, μεταξύ άλλων.
• Στο μαθησιακό περιβάλλον: Ο χώρος του νηπιαγωγείου προσαρμόζεται ώστε να υπάρχει ισότιμη πρόσβαση από όλα τα παιδιά ανεξαιρέτως. Ο χώρος είναι καλά οργανωμένος, ασφαλής και ειδικά προσαρμοσμένος στη σωματική διάπλαση των παιδιών. Η ποικιλία οπτικοακουστικών ερεθισμάτων βοηθάει ιδιαίτερα τους μαθητές να ενταχθούν και να δράσουν σε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον.

Στρατηγικές διαφοροποίησης της διδασκαλίας

Οι συγκεκριμένες στρατηγικές και μέθοδοι αποτελούν τη βάση της ανάπτυξης των διαφοροποιημένων μαθημάτων και παρουσιάζονται παρακάτω.

• Κέντρα μάθησης: Ονομάζονται επίσης σταθμοί μάθησης και χρησιμοποιούνται προκειμένου να δημιουργηθούν στην τάξη, περιοχές μελέτης και δράσης ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις ατομικές κλίσεις του κάθε παιδιού.
• Διαβαθμισμένο μάθημα: Οι μαθητές/μαθήτριες εργάζονται πάνω στο ίδιο θέμα, όμως υπάρχει διαφοροποίηση όσον αφορά την ετοιμότητα των μαθητών/μαθητριών καθώς υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα πολυπλοκότητας.
• Τρίλιζα: Χρησιμοποιεί τη θεωρία της Πολλαπλής Νοημοσύνης του Howard Gardner ώστε οι μαθητές/μαθήτριες να επιλέξουν μόνοι τους τον τρόπο με τον οποίο θα επιδείξουν τις γνώσεις τους μέσα από μια ποικιλία δραστηριοτήτων.
• Κύβοι: Ο μαθητής/η μαθήτρια καλείται να εξετάσει μια ιδέα, ένα λεξιλόγιο ή μια θεματική ενότητα από διαφορετικές οπτικές γωνίες.
• RAFT (Role Audience Format Topic): Η συγκεκριμένη στρατηγική ενθαρρύνει την παραγωγή γραπτών κειμένων.
• Γνωρίζω, Κατανοώ, Κάνω: Πριν από τη διδακτική ενότητα αποσαφηνίζεται στους μαθητές/στις μαθήτριες τι θα μάθουν και έπειτα δημιουργείται ένα διάγραμμα με τον καθορισμό των στόχων το οποίο παρουσιάζεται στους μαθητές/στις μαθήτριες.
• TPRS (Total Physical Response Storytelling): Αφορά μια μέθοδο διδασκαλίας των ξένων γλωσσών με βάση τον συντονισμό της γλώσσας και τη σωματική κίνηση.
• Συνεργατική συναρμολόγηση: Προωθεί τη συνεργασία και τη συζήτηση μεταξύ των μελών της κοινότητας.
• Frayer model: Αναλύει και προσδιορίζει τις έννοιες και τις λέξεις.
• Think-Pair-Share: Δίνεται στους μαθητές ο χρόνος και το πλαίσιο να συνδεθούν με ένα κείμενο.
• Βρες κάποιον που…: Οι μαθητές βρίσκουν άλλους μαθητές της τάξης που γνωρίζουν μια πληροφορία ή ταιριάζουν σε μια περιγραφή.
• KWL (Know-Want to know-Learned): Καθοδήγηση μαθητών μέσω ενός κειμένου.

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Ο εκπαιδευτικός πρέπει να είναι υποστηρικτικός, καθοδηγητικός, παρατηρητικός και ευέλικτος. Η συνεργασία του με ειδικούς παιδαγωγούς, λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές και ψυχολόγους είναι απαραίτητη για την ομαλή και αποτελεσματική προσαρμογή, εκπαίδευση και ένταξη των παιδιών.

Advertising

Επίσης, η συνεργασία με την οικογένεια κατέχει σπουδαίο ρόλο στην ολόπλευρη εξέλιξη του παιδιού καθώς αισθάνεται την αμέριστη υποστήριξη όλων των φορέων που το περιβάλλουν και ιδίως του οικογενειακού του περίγυρου. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να αναπροσαρμόζει την εκπαιδευτική διαδικασία με βάση τα αποτελέσματα της αξιολόγησης του έργου του και να αναπροσαρμόζει τους στόχους του για την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης του παιδιού και της προόδου του.

Τα οφέλη της διαφοροποιημένης διδασκαλίας

• Η ενίσχυση της συμμετοχής: Οι μαθητές/μαθήτριες αντιμετωπίζονται ως ξεχωριστές προσωπικότητες επομένως αισθάνονται ότι μπορούν να συμμετέχουν με το δικό τους προσωπικό «αποτύπωμα».
• Η βελτίωση της απόδοσης: Ο κάθε μαθητής/η κάθε μαθήτρια έχει τη δυνατότητα να μάθει με τον δικό του τρόπο και τον δικό του ρυθμό, βελτιώνοντας τις αποδόσεις του.
• Η ανάπτυξη των δεξιοτήτων: Η διαφοροποιημένη διδασκαλία ενισχύει την ανάπτυξη σημαντικών δεξιοτήτων σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο όπως η αυτονομία, η κριτική σκέψη και η συνεργασία.
• Η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης: Ο μαθητής/η μαθήτρια μέσω της ενεργητικής συμμετοχής αισθάνεται ικανός/ή να ανταποκριθεί με επιτυχία στις δράσεις και στις δραστηριότητες οι οποίες πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
• Η εξάλειψη του ρατσισμού και της περιθωριοποίησης: Σε ένα υποστηρικτικό πλαίσιο όπου επικρατεί ένα κλίμα αποδοχής και σεβασμού της διαφορετικότητας, το κάθε παιδί αξιοποιεί ελεύθερα και με σεβασμό τις προσωπικές τους κλίσεις και δεξιότητες με αποτέλεσμα την ομαλή, ευχάριστη και αποδοτική συνεργασία όλων των παιδιών.

Συμπεράσματα

Η διαφοροποιημένη διδασκαλία στην ειδική αγωγή και εκπαίδευση αποτελεί αναγκαιότητα και τη βάση για μια παιδαγωγική που αναγνωρίζει και σέβεται την προσωπικότητα του κάθε παιδιού.

Η σωστή κατάρτιση, η συνεργασία και ο συνεχής αναστοχασμός αποτελούν σημαντικά εφόδια για τον εκπαιδευτικό προκειμένου να ανταποκριθεί στις σύνθετες και πολύπλευρες ανάγκες του σύγχρονου σχολείου, δημιουργώντας τις κατάλληλες ευκαιρίες μάθησης και εξέλιξης για όλα τα παιδιά.

Βιβλιογραφία

Azmitia, M. (1999). Αλληλεπίδραση συνομηλίκων: εξελικτικά, θεωρητικά και μεθοδολογικά θέματα. (μτφρ. Α. Παπαγεωργάτου). ΕΑΠ.

Μπούρας, Σ. (2024). Η Διαφοροποιημένη Διδασκαλία στο Σύγχρονο Εκπαιδευτικό Πλαίσιο: Αναγκαία Προσαρμογή και Προκλήσεις. Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.

Sousa, D. A., & Tomlinson, C. A. (2018). Differentiation and the Brain: How Neuroscience Supports the Learner-Friendly Classroom. ASCD.

Τomlinson, C. A. (2017). How to Differentiate Instruction in Academically Diverse Classrooms. ASCD.

Τσερμίδου, Λ., & Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (2020). Διάλογοι! Θεωρία και Πράξη στις Επιστήμες της Αγωγής και Εκπαίδευσης: Η διαφοροποιημένη παιδαγωγική στο πλαίσιο της ενταξιακής εκπαίδευσης: ερευνώντας τις πρακτικές τελειόφοιτων νηπιαγωγών. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Vygotsky, L. (1978). Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes. University Press.