• Της γνωστικής λειτουργίας, όπως η μάθηση, η επίλυση προβλημάτων και η κρίση.
• Της προσαρμοστικής λειτουργίας, όπως οι δραστηριότητες της καθημερινής ζωής, οι δεξιότητες επικοινωνίας και η κοινωνική συμμετοχή.

Ο όρος διανοητική αναπηρία που χρησιμοποιείται στην 5η έκδοση του DSM-5 αντικαθιστά τον όρο «νοητική υστέρηση» που χρησιμοποιούνταν προηγουμένως.

• Επιπλέον, το διανοητικό και προσαρμοστικό έλλειμμα ξεκινά νωρίς στην αναπτυξιακή περίοδο, συνήθως πριν από την ηλικία των 18 ετών.
• Η διανοητική αναπηρία επηρεάζει περίπου το 1% του πληθυσμού και από αυτά τα άτομα, περίπου το 85% έχει ήπια νοητική αναπηρία.
• Σε χώρες με υψηλό εισόδημα, το 2-3% των παιδιών έχουν διανοητική αναπηρία.

Διάγνωση Διανοητικής Αναπηρίας

Η διανοητική αναπηρία αφορά σημαντικούς περιορισμούς τόσο στη νοητική λειτουργία όσο και στην προσαρμοστική συμπεριφορά.

Η νοητική λειτουργία μετράται με ατομικά χορηγούμενα και ψυχομετρικά έγκυρα, πολιτισμικά κατάλληλα, τεστ νοημοσύνης. Ενώ δεν απαιτείται πλέον μια συγκεκριμένη βαθμολογία στο τεστ IQ για τη διάγνωση της διανοητικής αναπηρίας, χρησιμοποιούνται σταθμισμένες δοκιμασίες ως μέρος της διάγνωσης της αναπηρίας.

Μια βαθμολογία IQ από 70 έως 75 υποδηλώνει έναν σημαντικό περιορισμό στη νοητική λειτουργία. Ωστόσο, η βαθμολογία IQ πρέπει να ερμηνεύεται στο πλαίσιο των δυσκολιών του ατόμου στις γενικές νοητικές ικανότητες.

Επιπλέον, οι βαθμολογίες στις υποκλίμακες μπορεί να διαφέρουν σημαντικά, έτσι ώστε η βαθμολογία του IQ να μην αντικατοπτρίζει με ακρίβεια τη συνολική νοητική λειτουργία. Επομένως, απαιτείται κλινική κρίση για την ερμηνεία των αποτελεσμάτων των τεστ IQ.

Τί είναι η νοητική λειτουργία;

Η νοητική λειτουργία ενσωματώνει τα χαρακτηριστικά της νοημοσύνης, τις ικανότητες που αξιολογούνται από τα σταθμισμένα τεστ νοημοσύνης και την κοινή άποψη ότι η νοητική λειτουργία επηρεάζεται από άλλες διαστάσεις της ανθρώπινης λειτουργίας και από συστήματα υποστήριξης.

Παραδοσιακά, η γνωστική ή νοητική λειτουργία μετράται μέσω των τεστ του πηλίκου νοημοσύνης (IQ), με IQ μικρότερο από 70 να συνιστάται για την κλινική διάγνωση της Διανοητικής Αναπηρίας.

Επί του παρόντος, η κλινική διάγνωση απαιτεί επίσης βαθμολογία δύο ή περισσότερων τυπικών αποκλίσεων κάτω από τον μέσο όρο του πληθυσμού (περίπου λιγότερο από το 2ο/3ο εκατοστημόριο) σε ένα σταθμισμένο τεστ προσαρμοστικών δεξιοτήτων, όπως οι κλίμακες προσαρμοστικής συμπεριφοράς Vineland.

Τί είναι η προσαρμοστική συμπεριφορά;

Η προσαρμοστική συμπεριφορά είναι το σύνολο των εννοιολογικών, κοινωνικών και πρακτικών δεξιοτήτων που έχουν μαθευτεί και εκτελούνται από τους ανθρώπους στην καθημερινή τους ζωή, οι οποίες περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:

Εξετάζονται τρεις τομείς της προσαρμοστικής λειτουργίας:

1. Εννοιολογική: γλώσσα, ανάγνωση, γραφή, μαθηματικά, συλλογισμός, γνώση, μνήμη.
2. Κοινωνική: ενσυναίσθηση, κοινωνική κρίση, επικοινωνιακές δεξιότητες, η ικανότητα τήρησης των κανόνων και η ικανότητα δημιουργίας και διατήρησης των φιλικών σχέσεων.
3. Πρακτική: ανεξαρτησία σε τομείς όπως η προσωπική φροντίδα, οι εργασιακές ευθύνες, η διαχείριση των χρημάτων, η αναψυχή και η οργάνωση των σχολικών και εργασιακών καθηκόντων.

Η προσαρμοστική λειτουργία αξιολογείται μέσω σταθμισμένων δοκιμασιών με το άτομο και συνεντεύξεων με άλλους, όπως τα μέλη της οικογένειας, τους εκπαιδευτικούς και τους φροντιστές.

Η ηλικία έναρξης είναι το τρίτο στοιχείο για τη διάγνωση της διανοητικής αναπηρίας. Αυτό το τρίτο κριτήριο είναι απαραίτητο επειδή καθορίζει τις ηλικιακές παραμέτρους για τον προσδιορισμό του πότε η διανοητική αναπηρία ξεκινά ή εκδηλώνεται για πρώτη φορά.

Το κριτήριο της ηλικίας έναρξης «πριν το άτομο φτάσει τα 22 έτη» το οποίο βρίσκεται στην 12η έκδοση του Εγχειριδίου της AAIDD βασίζεται σε μια πρόσφατη έρευνα η οποία δείχνει ότι η σημαντική ανάπτυξη του εγκεφάλου συνεχίζεται μέχρι τα 20 έτη της ζωής μας.

Τα κλινικά συμπτώματα και τα σημάδια της διανοητικής αναπηρίας αναγνωρίζονται για πρώτη φορά κατά τη βρεφική και παιδική ηλικία. Η διανοητική αναπηρία αναγνωρίζεται ως ήπια (τα περισσότερα άτομα με διανοητική αναπηρία εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία), μέτρια ή σοβαρή (βαθιά).

Αιτίες

Υπάρχουν πολλές διαφορετικές αιτίες της διανοητικής αναπηρίας.

• Μπορεί να σχετίζεται με ένα γενετικό σύνδρομο, όπως το σύνδρομο Down ή το σύνδρομο εύθραυστου X χρωμοσώματος.
• Μπορεί να αναπτυχθεί μετά από μια ασθένεια όπως μηνιγγίτιδα, o κοκκύτης ή η ιλαρά.
• Μπορεί να προκύψει από τραύμα στο κεφάλι κατά την παιδική ηλικία.
• Μπορεί να προκύψει από έκθεση σε τοξίνες όπως ο μόλυβδος ή ο υδράργυρος.
• Άλλοι παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στη διανοητική αναπηρία περιλαμβάνουν τις δυσπλασίες του εγκεφάλου, τις μητρικές ασθένειες και τις περιβαλλοντικές επιρροές (αλκοόλ, ναρκωτικά ή άλλες τοξίνες).
• Μια ποικιλία συμβάντων που σχετίζονται με τον τοκετό, λοιμώξεις κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και προβλήματα κατά τη γέννηση, όπως η έλλειψη επαρκούς οξυγόνου, μπορούν επίσης να συμβάλουν.

Διαχείριση

Η διανοητική αναπηρία είναι μια δια βίου αναπηρία. Ωστόσο, η έγκαιρη και συνεχής παρέμβαση μπορεί να βελτιώσει τη λειτουργικότητα και να επιτρέψει στο άτομο να ευδοκιμήσει καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.

Υποκείμενες ιατρικές ή γενετικές παθήσεις και συνυπάρχουσες παθήσεις συχνά προσθέτουν στην περίπλοκη ζωή των ατόμων με διανοητική αναπηρία. Μόλις γίνει η διάγνωση της διανοητικής αναπηρίας, η βοήθεια για τα άτομα με διανοητική αναπηρία επικεντρώνεται στην εξέταση των δυνατών σημείων και των αναγκών του ατόμου, καθώς και στην υποστήριξη την οποία χρειάζεται για να λειτουργεί στο σπίτι, στο σχολείο/στην εργασία και στην κοινότητα.

Οι υπηρεσίες για τα άτομα με διανοητική αναπηρία και τις οικογένειές τους μπορούν να παρέχουν υποστήριξη για να επιτρέψουν την πλήρη ένταξή τους στην κοινότητα. Πολλοί διαφορετικοί τύποι θεραπειών και υπηρεσιών μπορούν να βοηθήσουν, όπως:

• Η θεραπεία των ιατρικών επιπλοκών.
• Η γενική προληπτική ιατρική περίθαλψη.
• Η θεραπεία των συννοσηρών ιατρικών και ψυχικών παθήσεων.
• Η θεραπεία των προβληματικών συμπεριφορών.
• Οι υπηρεσίες αποκατάστασης.
• Η πρώιμη παρέμβαση (βρέφη και νήπια).
• Η ειδική εκπαίδευση.
• Η υποστήριξη της οικογένειας (για παράδειγμα, ομάδες υποστήριξης προσωρινής φροντίδας για τις οικογένειες).
• Οι υπηρεσίες μετάβασης από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση.
• Τα επαγγελματικά προγράμματα.
• Τα ημερήσια προγράμματα για τους ενήλικες.
• Οι επιλογές στέγασης και διαμονής.
• Η διαχείριση των περιστατικών.  

Επιπλέον, η υποστήριξη μπορεί να προέρχεται από την οικογένεια, τους φίλους, τους συναδέλφους, τα μέλη της κοινότητας, το σχολείο, μια ομάδα ιατρών ή από ένα σύστημα υπηρεσιών.

Η επαγγελματική καθοδήγηση είναι ένα παράδειγμα υποστήριξης που μπορεί να παρέχεται από ένα σύστημα υπηρεσιών. Με την κατάλληλη υποστήριξη, τα άτομα με διανοητική αναπηρία είναι ικανά για επιτυχημένους, παραγωγικούς ρόλους στην κοινωνία.

Μια διάγνωση συχνά καθορίζει την επιλεξιμότητα για υπηρεσίες και την προστασία των δικαιωμάτων, όπως οι υπηρεσίες ειδικής αγωγής και οι υπηρεσίες στο σπίτι και στην κοινότητα.

Η Αμερικανική Εταιρεία των Διανοητικών και Αναπτυξιακών Αναπηριών (AAIDD) τονίζει ότι ο κύριος λόγος για την αξιολόγηση ατόμων με διανοητική αναπηρία είναι η δυνατότητα του εντοπισμού και της εφαρμογής των υπηρεσιών οι οποίες θα τα βοηθήσουν να ευδοκιμήσουν στην κοινότητα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους.

Συμβουλές για Γονείς

• Ζητήστε βοήθεια, μάθετε για την αναπηρία του παιδιού σας.
• Συνδεθείτε με άλλους γονείς παιδιών με αναπηρίες.
• Να είστε υπομονετικοί. Η μάθηση μπορεί να είναι πιο αργή για το παιδί σας.
• Ενθαρρύνετε την ανεξαρτησία και την υπευθυνότητα.
• Εκπαιδευτείτε σχετικά με τις εκπαιδευτικές υπηρεσίες που αξίζει το παιδί σας.
• Μάθετε τους νόμους που έχουν γραφτεί για να βοηθήσουν το παιδί σας να ζήσει την καλύτερη δυνατή ζωή.
• Αναζητήστε ευκαιρίες στην κοινότητά σας για τις κοινωνικές, ψυχαγωγικές και αθλητικές δραστηριότητες (όπως οι Παραολυμπιακοί Αγώνες).

Σχετικές Παθήσεις

Ορισμένες ψυχικές, νευροαναπτυξιακές, ιατρικές και σωματικές παθήσεις συχνά συνυπάρχουν στα άτομα με διανοητική αναπηρία, συμπεριλαμβανομένης της ΔΑΦ, της εγκεφαλικής παράλυσης, της επιληψίας, της ΔΕΠΥ, της διαταραχής ελέγχου των παρορμήσεων και των καταθλιπτικών και αγχώδων διαταραχών.

Η αναγνώριση και η διάγνωση των συνυπαρχουσών παθήσεων μπορεί να είναι δύσκολη, για παράδειγμα η αναγνώριση της κατάθλιψης σε ένα άτομο με περιορισμένη λεκτική ικανότητα.

Οι οικογενειακοί φροντιστές είναι πολύ σημαντικοί στον εντοπισμό των ανεπαίσθητων αλλαγών. Η ακριβής διάγνωση και θεραπεία είναι σημαντικές για μια υγιή και ικανοποιητική ζωή για κάθε άτομο.

Schalock, R. L., Luckasson, R., and Tassé, M. J. 2021. Twenty questions and answers regarding the 12th edition of the AAIDD manual: Intellectual disability: definition, diagnosis, classification, and systems of supports. American Association on Intellectual and Developmental Disabilities.

Schalock, Robert L., et al. 2021. Intellectual Disability: Definition, Diagnosis, Classification, and Systems of Supports . 12th edition., American Association on Intellectual and Developmental Disabilities (AAIDD). ISBN-13: 978-0-9983983-6