Το παρόν άρθρο
Η σιωπή λειτουργεί ως μηχανισμός εσωτερικής οργάνωσης και επεξεργασίας της γλωσσικής πληροφορίας (Paradis, 2019).
Σε αυτό το άρθρο, θα ασχοληθώ με τη σιωπηλή περίοδο στη διγλωσσία, η οποία αποτελεί ένα αναπτυξιακό στάδιο κατά την απόκτηση της δεύτερης γλώσσας όπου το παιδί εκτίθεται σε ένα νέο γλωσσικό περιβάλλον.
Στόχος του άρθρου είναι να αναδείξει τη σιωπηλή περίοδο της διγλωσσίας ως ένα τυπικό στάδιο της γλωσσικής ανάπτυξης. Σκοπός είναι να παρουσιαστούν οι θεωρητικές βάσεις, οι γνωστικές και συναισθηματικές της διαστάσεις, καθώς επίσης οι σύγχρονες παιδαγωγικές και τεχνολογικές παρεμβάσεις οι οποίες μπορούν να υποστηρίξουν αποτελεσματικά τα δίγλωσσα παιδιά, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς τους.
Εισαγωγή
Η επιστήμη της Ψυχογλωσσολογίας υποστηρίζει ότι η κατανόηση του λόγου προηγείται κατα κανόνα της παραγωγής του. Κατά τη σιωπηλή περίοδο της διγλωσσίας, το παιδί δομεί φωνολογικά, συντακτικά και σημασιολογικά σχήματα, χωρίς να τα εκφράζει άμεσα προφορικά (Genesee κ.ά., 2021).
Η διάρκειά της διαφέρει. Εξαρτάται από την ηλικία, τον βαθμό έκθεσης στη δεύτερη γλώσσα και το συναισθηματικό πλαίσιο. Έρευνες δείχνουν ότι παιδιά που δεν πιέζονται να μιλήσουν εμφανίζουν πιο σταθερή και λειτουργική γλωσσική παραγωγή αργότερα (Unsworth, 2020).
Συνεπώς, η σιωπηλή περίοδος της διγλωσσίας δεν συνιστά ένδειξη καθυστέρησης. Αντίθετα, αποτελεί έναν δείκτη ενεργούς γνωστικής επεξεργασίας και προσαρμογής σε ένα νέο γλωσσικό σύστημα (Cummins, 2021)
Τί συμβαίνει κατά τη σιωπηλή περίοδο της διγλωσσίας;
Κατά τη σιωπηλή περίοδο της διγλωσσίας, ενεργοποιούνται σύνθετες γνωστικές διεργασίες οι οποίες αφορούν τη διάκριση των φθόγγων, τη σύνδεση των λέξεων με τις έννοιες και τη λειτουργική χρήση της γλώσσας (Paradis, 2019). Επιπλέον, το παιδί συγκρίνει ασυνείδητα την πρώτη με τη δεύτερη γλώσσα, με αυτή τη διαδικασία να ενισχύει τη γλωσσική ευελιξία και την ικανότητα του ατόμου να μεταβαίνει από την χρήση της μίας γλώσσας στην χρήση της άλλης (code-switching), όπως επισημαίνουν οι Cummins (2021) και Unsworth (2020).
Τούτων δοθέντων, μελέτες δείχνουν ότι κατά τη σιωπηλή περίοδο της διγλωσσίας, τα παιδιά συχνά δείχνουν υψηλά επίπεδα κατανόησης, ειδικά όταν αξιολογούνται με μη λεκτικές δοκιμασίες (Genesee κ.ά., 2021). Η γλωσσική παραγωγή, από την άλλη πλευρά, εμφανίζεται σταδιακά, ενώ η μετάβαση από τη σιωπή στον λόγο ενδέχεται να συμβεί απότομα, με δομημένες φράσεις και όχι με μεμονωμένες λέξεις (Paradis, 2019).
Η σιωπηλή περίοδος της διγλωσσίας συνδέεται άμεσα με τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού. Το άγχος, ο φόβος του λάθους και η κοινωνική έκθεση επηρεάζουν την προφορική του συμμετοχή, ιδιαίτερα σε σχολικά περιβάλλοντα με έντονες γλωσσικές απαιτήσεις (Cummins, 2021). Η αυτοεκτίμησή του διαμορφώνεται από τον τρόπο με τον οποίο το περιβάλλον ερμηνεύει τη σιωπή. Όταν η σιωπηλή περίοδος της διγλωσσίας αντιμετωπίζεται ως έλλειμμα, ενισχύεται η απόσυρση του παιδιού. Όταν αναγνωρίζεται, ωστόσο, ως ένα τυπικό στάδιο, ενισχύεται η ασφάλειά του (Genesee κ.ά., 2021).
Διαφοροδιάγνωση
Η σιωπηλή περίοδος της διγλωσσίας συχνά παρερμηνεύεται στο σχολικό πλαίσιο, ιδιαίτερα όταν απουσιάζει η εξειδικευμένη γνώση γύρω από τη δίγλωσση ανάπτυξη. Ένας βασικός παιδαγωγικός κίνδυνος αφορά τη σύγχυσή της με γλωσσικές διαταραχές ή με την επιλεκτική αλαλία. Ωστόσο, σε αντίθεση με τις διαταραχές του λόγου, το παιδί εμφανίζει τυπική ανάπτυξη στην πρώτη γλώσσα (Paradis, 2019).
Τα παιδιά κατά τη σιωπηλή περίοδο της διγλωσσίας, κατανοούν τις προφορικές οδηγίες και ανταποκρίνονται στις μη λεκτικές δραστηριότητες (ή καθήκοντα). Η παρουσία αυτών των δεικτών διαφοροποιεί την περίοδο της σιωπηλής διγλωσσίας από ποικίλες αναπτυξιακές διαταραχές του λόγου (Genesee κ.ά., 2021).
Σύγχρονες παιδαγωγικές παρεμβάσεις
Οι σύγχρονες παιδαγωγικές παρεμβάσεις εστιάζουν στη μείωση της γλωσσικής πίεσης και στην ενίσχυση της κατανόησης μέσω των πολυτροπικών ερεθισμάτων. Τα οπτικά ερεθίσματα, οι χειρονομίες, οι εικόνες και οι δραστηριότητες δράσης, επιτρέπουν στο παιδί να συμμετέχει ενεργά χωρίς να απαιτείται να μιλήσει (Genesee κ.ά., 2021). Η Τεχνητή Νοημοσύνη προσφέρει νέα εργαλεία υποστήριξης. Διάφορες εφαρμογές μπορούν να αξιολογούν την κατανόηση χωρίς να ζητούν προφορική απάντηση (Cummins, 2021).
Η Ολοκληρωμένη Εκμάθηση Περιεχομένου και Γλώσσας ως εργαλείο υποστήριξης κατά τη σιωπηλή περίοδο της διγλωσσίας
Η Ολοκληρωμένη Εκμάθηση Περιεχομένου και Γλώσσας μπορεί να λειτουργήσει ιδιαίτερα υποστηρικτικά για τα παιδιά που βρίσκονται στη σιωπηλή περίοδο της διγλωσσίας, καθώς μετατοπίζει την έμφαση από τη γλωσσική παραγωγή στο νόημα και στο περιεχόμενο.
Στην προσχολική ηλικία, εφαρμόζεται κυρίως μέσω του παιχνιδιού, των αισθητηριακών δραστηριοτήτων και των ρουτινών. Το παιδί συμμετέχει ενεργά σε δραστηριότητες φυσικών επιστημών, κίνησης ή εικαστικών, χωρίς να απαιτείται να μιλήσει. Στο Δημοτικό, επιτρέπει τη διδασκαλία των γνωστικών αντικειμένων, όπως τα μαθηματικά ή η μελέτη περιβάλλοντος, μέσω της δεύτερης γλώσσας, με σημαντική οπτική και πολυτροπική υποστήριξη. Οι μαθητές/τριες μπορούν να δείχνουν, να επιλέγουν, να αντιστοιχίζουν και να εκτελούν οδηγίες, χωρίς να μιλούν, ενισχύοντας παράλληλα τη γλωσσική τους κατανόηση (Paradis, 2019). Στις μεγαλύτερες ηλικίες, συμβάλλει στη συμμετοχή και την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης (Unsworth, 2020).
Συμπεράσματα
Η σιωπηλή περίοδος της διγλωσσίας αποτελεί ένα τυπικό στάδιο της ανάπτυξης κατά την απόκτηση της δεύτερης γλώσσας. Σε αυτό το στάδιο, το παιδί μαθαίνει να χρησιμοποιεί γνωστικές διεργασίες και στρατηγικές προσαρμογής στο νέο, γλωσσικά και κοινωνικά, περιβάλλον. Γλωσσικοί, γνωστικοί και συναισθηματικοί παράγοντες αλληλεπιδρούν δυναμικά, επηρεάζοντας τη διάρκεια και τη μορφή της σιωπηλής περιόδου τη διγλωσσίας. Ιδιαίτερη σημασία αποκτά ο ρόλος των εκπαιδευτικών και των γονέων – όταν η σιωπή αντιμετωπίζεται ως στάδιο μάθησης και όχι ως πρόβλημα, δημιουργούνται συνθήκες που ενισχύουν τη γλωσσική ανάπτυξη και τη συμμετοχή.
Πράγματι, η σιωπηλή περίοδος δεν αφορά μόνο τη γλώσσα, αλλά και τη θέση του παιδιού μέσα στο σχολικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Ιδιαίτερα σε μειονοτικά γλωσσικά περιβάλλοντα, η σιωπηλή περίοδος λειτουργεί ως μια στρατηγική προσαρμογής (Cummins, 2021). Επιπλέον, η γλωσσική ταυτότητα επηρεάζεται από τα μηνύματα που λαμβάνει το παιδί για την πρώτη του γλώσσα. Όταν αυτή απαξιώνεται, η σιωπηλή περίοδος της διγλωσσίας, μπορεί να παραταθεί. Αντίθετα, όταν η πολυγλωσσία αναγνωρίζεται ως σημαντική, ενισχύεται η συμμετοχή και η αυτοεκτίμηση του παιδιού (Paradis, 2019).
Τέλος, οι σύγχρονες παιδαγωγικές πρακτικές και η αξιοποίηση της Τεχνητής Νοημοσύνης προσφέρουν νέα εργαλεία υποστήριξης της σιωπηλής περιόδου της διγλωσσίας.
Βιβλιογραφία
Cummins, J. (2021). Rethinking the education of multilingual learners. Multilingual Matters.
Genesee, F., Paradis, J., & Crago, M. (2021). Dual language development and disorders. Brookes.
Paradis, J. (2019). English second language acquisition from early childhood to adulthood. Language Learning, 69(2), 365–401.
Unsworth, S. (2020). Age of onset effects in bilingual development. Applied Psycholinguistics, 41(1), 1–29.
