Πηγή εικόνας: Ιδανικός αριθμός μαθητών σε μια σχολική τάξη

Ιδανικός αριθμός μαθητών σε μια σχολική τάξη

Η ερώτηση «πόσοι μαθητές είναι οι καταλληλότεροι σε μια σχολική τάξη» δεν έχει μια απλή απάντηση. Εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: την ηλικία των μαθητών, το επίπεδο (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια), τη μέθοδο διδασκαλίας, τους πόρους, το πρόγραμμα, αλλά και τις μορφές μάθησης που επιδιώκονται (π.χ., συμμετοχή, διάλογος, εργαστηριακές δραστηριότητες).

Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε τα διαφορετικά στοιχεία τα οποία επηρεάζουν τον ιδανικό αριθμό, τι δείχνει η έρευνα, και μια πρόταση για αριθμό-στόχο, λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες στην Ελλαδα.

Βασικά στοιχεία

1. Η ηλικία των μαθητών: Οι μικρότερες ηλικίες (δημοτικό, πρώτες τάξεις) χρειάζονται μεγαλύτερη φροντίδα, περισσότερη ατομική προσέγγιση, περισσότερα διαλείμματα, πιο σταδιακή μετάβαση.

Όσο πιο μικρός είναι ο μαθητής, τόσο πιο σημαντικός γίνεται ο μικρότερος αριθμός στην τάξη. Στις μεγαλύτερες τάξεις του δημοτικού ή στη δευτεροβάθμια, οι μαθητές είναι πιο αυτόνομοι, μπορούν να λειτουργήσουν πιο ανεξάρτητα, αλλά και πάλι η συμμετοχή και η αλληλεπίδραση επηρεάζονται από τον αριθμό.

2. Ο σκοπός της διδασκαλίας και η μέθοδος: Αν η τάξη στηρίζεται κυρίως σε διαλέξεις, ο αριθμός μπορεί να είναι μεγαλύτερος χωρίς να επηρεάζεται πολύ η κατανόηση. Όμως, αν επιδιώκεται διάλογος, οι ομαδικές εργασίες, η διερευνητική μάθηση, τα εργαστήρια ή οι δραστηριότητες οι οποίες απαιτούν αλληλεπίδραση, τότε οι μικρότερες ομάδες προσφέρουν σημαντικό πλεονέκτημα.

3. Οι πόροι και οι υποδομές: Η διαθεσιμότητα δασκάλων, βοηθών, χώρου, εκπαιδευτικού υλικού, εξοπλισμού εργαστηρίων. Η αναλογία εκπαιδευτικού/μαθητών (teacher-student ratio) επηρεάζει άμεσα την ποιότητα της διδασκαλίας.

4. Τα κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά: Μαθητές με οικονομικές ή κοινωνικές μειονεξίες τείνουν να ωφελούνται περισσότερο από μικρότερες τάξεις.

Έρευνες δείχνουν ότι η μείωση του αριθμού μαθητών στην τάξη έχει μεγαλύτερο θετικό αποτέλεσμα για τους μαθητές από οικογένειες χαμηλού εισοδήματος. Οι διαφορές στο επίπεδο των μαθησιακών γνώσεων ή των δεξιοτήτων μέσα στην ίδια τάξη κάνουν την ατομική αντιμετώπιση πιο αναγκαία.

5. Άλλοι παράγοντες:

• Η ποιότητα του εκπαιδευτικού: ένας έμπειρος εκπαιδευτικός μπορεί να διαχειριστεί μια πιο μεγάλη τάξη καλύτερα από έναν με λιγότερη εμπειρία ή υποστήριξη.
• Οι πολιτικές του σχολείου, οι κανονισμοί και η διαθέσιμη χρηματοδότηση.
• Οι προτιμήσεις των μαθητών και των γονέων, αλλά και της διοίκησης.

Τι δείχνει η έρευνα

Ακολουθούν ορισμένα ευρήματα από διάφορες μελέτες.

• Σε χώρες του ΟΟΣΑ, η μέση τάξη στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι περίπου 21 μαθητές.
• Στο Γυμνάσιο, ο μέσος όρος φτάνει τους 23 μαθητές.
• Από προγράμματα μικρότερου μεγέθους τάξης (π.χ., το Project STAR στο Τενεσί των ΗΠΑ), προκύπτει ότι μειωμένες τάξεις στα πρώτα έτη (1–3) με περίπου 15–18 μαθητές έχουν σημαντικά καλύτερη επίδοση, κυρίως σε μαθητές με λιγότερες ευκαιρίες.
• Σε μελέτες για τάξεις ενηλίκων ή διαδικτυακές, όπου ο διάλογος και η ατομική προσοχή είναι σημαντικά στοιχεία, ο «ιδανικός» αριθμός που συχνά αναφέρεται είναι 16–19 μαθητές ώστε να επιτευχθεί η ποιότητα της διάδρασης.

Μελέτη για τη συμπεριφορά και την ικανοποίηση των μαθητών σε μεγαλύτερες τάξεις, δείχνει ότι η ικανοποίηση, η αλληλεπίδραση με τον δάσκαλο και η συμμετοχή μειώνονται όταν ο αριθμός ξεπερνά τους 25-30 μαθητές. 

Ποιες είναι οι πρακτικές, οριακές τιμές

Οι έρευνες δείχνουν ότι υπάρχουν συγκεκριμένα όρια μαθητών ανά τάξη, πάνω ή κάτω από τα οποία η ποιότητα της διδασκαλίας μεταβάλλεται αισθητά.

Στις πρώτες τάξεις του δημοτικού (Α’ έως Γ’), όπου οι μαθητές χρειάζονται περισσότερη καθοδήγηση και εξατομικευμένη προσοχή, η ποιότητα της μάθησης αυξάνεται σημαντικά όταν η τάξη περιλαμβάνει περίπου 15 έως 18 μαθητές.

Αντίθετα, όταν ο αριθμός ξεπερνά τους 25 μαθητές, ο εκπαιδευτικός δυσκολεύεται να προσφέρει ουσιαστική ατομική υποστήριξη και να διαχειριστεί αποτελεσματικά τη συμπεριφορά.

Advertising

Στις μεγαλύτερες τάξεις του δημοτικού και στα πρώτα χρόνια της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, η διδασκαλία παραμένει πιο αποδοτική όταν ο αριθμός των μαθητών κυμαίνεται μεταξύ 18 και 22. Πάνω από τους 25 και έως τους 30 μαθητές, η ποιότητα αρχίζει να μειώνεται, καθώς περιορίζεται η συμμετοχή και η ενεργή αλληλεπίδραση στην τάξη.

Στα μαθήματα τα οποία βασίζονται σε εργαστηριακές ή ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες – όπως μαθήματα φυσικών επιστημών, ξένων γλωσσών ή καλλιτεχνικά εργαστήρια – ο ιδανικός αριθμός είναι ακόμη μικρότερος, γύρω στους 12 έως 18 μαθητές. Σε αυτές τις περιπτώσεις, κάθε επιπλέον μαθητής μπορεί να δυσκολεύει σημαντικά τη συνεργασία και τη χρήση του απαραίτητου εξοπλισμού.

Τέλος, για την εξ αποστάσεως ή μικτή διδασκαλία, όπου η διαδικτυακή αλληλεπίδραση απαιτεί χρόνο και προσοχή από τον εκπαιδευτικό, οι μελέτες προτείνουν τάξεις με 15 έως 19 μαθητές. Όταν ο αριθμός ξεπερνά τους 20 έως 25, ο δάσκαλος αδυνατεί να διατηρήσει ουσιαστική επικοινωνία και εξατομικευμένη ανατροφοδότηση για όλους.

Ιδιαίτερες παρατηρήσεις για την Ελλάδα

Σχολικά κτίρια και τάξεις στην Ελλάδα πολλές φορές έχουν περιορισμούς χώρου και πόρων, κάτι που καθιστά δύσκολη την εφαρμογή μιας μεγάλης μείωσης του αριθμού των μαθητών, χωρίς επιπλέον δαπάνες.

Ο αριθμός των μαθητών στην τάξη επηρεάζεται από τις δημογραφικές αλλαγές, τις πολιτικές στελέχωσης σχολείων, αλλά και από την παροχή βοηθητικού προσωπικού (εκπαιδευτικός παράλληλης στήριξης ή εκπαιδευτικός ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης).

Εξαρτάται επίσης από τη διαθεσιμότητα της τεχνολογίας του σχολείου (ψηφιακά μέσα, διαδραστικοί πίνακες) και την επάρκεια της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών στις σύγχρονες παιδαγωγικές μεθόδους.

Με βάση τη διαθέσιμη έρευνα και τις ελληνικές συνθήκες:

• Δημοτικό (Α’‐Γ’ τάξη): 15-18 μαθητές
• Δημοτικό (Δ’‐ΣΤ’ τάξη): 18-22 μαθητές
• Γυμνάσιο: 20-24 μαθητές
• Λύκειο: 22-25 μαθητές, αν δεν πρόκειται για μάθημα που απαιτεί εργαστήριο ή ιδιαίτερη αλληλεπίδραση. Αν υπάρξει δυνατότητα συνέργειας (σχολικά βοηθητικά προγράμματα, περαιτέρω υποστήριξη), οι μεγαλύτεροι αριθμοί μαθητών μπορούν να μειωθούν ώστε να αυξηθεί η ποιότητα μάθησης.

Συμπέρασμα

Δεν υπάρχει ένας συγκεκριμένος ιδανικός αριθμός που να εφαρμόζεται παντού. Ο ιδανικός αριθμός μαθητών στην τάξη εξαρτάται από πολλούς παράγοντες —την ηλικία, το περιεχόμενο, τη μέθοδο, την υποστήριξη από το σχολείο/την πολιτεία.

Ωστόσο, η έρευνα δείχνει ότι: μιρκότερες τάξεις στις πρώτες βαθμίδες προσφέρουν σημαντικά εκπαιδευτικά οφέλη. Όταν οι αριθμοί ξεπερνούν τους ~25-30 μαθητές, αρχίζουν να εμφανίζονται προβλήματα: λιγότερη ατομική προσοχή, περισσότερη διαχείριση συμπεριφοράς, μειωμένη ικανοποίηση και διάδραση.

Επιδιώκοντας έναν αριθμό μαθητών γύρω στους 20-22 στις περισσότερες τάξεις είναι μια ρεαλιστική και ωφέλιμη προσέγγιση —μικρότερος αριθμός όπου χρειάζεται.

Βιβλιογραφία

Blatchford, P., Bassett, P., Goldstein, H., & Martin, C. (2003). Are Class Size Differences Related to Pupils’ Educational Progress and Classroom Processes? Findings from the Institute of Education Class Size Study of Children Aged 5-7 Years. British Educational Research Journal, 29(5), 709–730. https://doi.org/10.1080/0141192032000133668

OECD. Education at a Glance 2025 – How do student-teacher ratios and class sizes vary across education levels up to upper-secondary education?

Project STAR. (Tennessee, ΗΠΑ) – πρόγραμμα μείωσης τάξεων στα πρώτα σχολικά έτη, που δείχνει ότι τάξεις με ~13-17 μαθητές προσφέρουν καλύτερες επιδόσεις, ιδιαίτερα για μαθητές από μειονεκτικές ομάδες.