Η ετερογένεια της ΔΕΠΥ

Η ΔΕΠΥ δεν εκδηλώνεται με τον ίδιο τρόπο σε όλα τα παιδιά. Κάποια παρουσιάζουν έντονη υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα, άλλα όμως εμφανίζουν κυρίως απροσεξία και διάσπαση της προσοχής, χωρίς να είναι υπερδραστήρια. Αυτή η ετερογένεια καθιστά δύσκολη τη διάγνωση, ιδίως σε περιπτώσεις όπου τα συμπτώματα είναι ήπια ή εκδηλώνονται με διαφορετικούς τρόπους στο σχολείο και στο σπίτι.

Πολλά κορίτσια, για παράδειγμα, συχνά δεν διαγιγνώσκονται έγκαιρα επειδή εκδηλώνουν τα συμπτώματα με πιο «εσωτερικό» τρόπο —μέσα από ονειροπόληση, αφηρημάδα ή χαμηλή αυτοεκτίμηση— παρά με εμφανή υπερκινητικότητα. Έτσι, η διαταραχή συχνά περνά απαρατήρητη ή αποδίδεται λανθασμένα σε έλλειψη ενδιαφέροντος ή τεμπελιά.

Η ελλιπής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και των επαγγελματιών ψυχικής υγείας

Ένας από τους σημαντικότερους λόγους για τις λανθασμένες διαγνώσεις είναι η ελλιπής κατάρτιση τόσο των εκπαιδευτικών όσο και ορισμένων επαγγελματιών ψυχικής υγείας.

Στο σχολείο, οι εκπαιδευτικοί είναι συχνά οι πρώτοι που εντοπίζουν δυσκολίες συγκέντρωσης ή υπερκινητικότητας, αλλά ένα παιδί το οποίο δυσκολεύεται να καθίσει ή να οργανωθεί μπορεί να χαρακτηριστεί ως «ανυπάκουο» ή «τεμπέλης», ενώ στην πραγματικότητα χρειάζεται ειδική αξιολόγηση.

Αντίστοιχα, ακόμη και επαγγελματίες ψυχικής υγείας ενδέχεται να βασίζονται σε υποκειμενικές εκτιμήσεις ή σε μη κλινικά εργαλεία για τη διάγνωση της ΔΕΠΥ. Επιπρόσθετα, ενδέχεται να μην χρησιμοποιούν σταθμισμένες διαγνωστικές δοκιμασίες ή να μην λαμβάνουν συνεντεύξεις από διαφορετικές πηγές (γονείς/κηδεμόνες, εκπαιδευτικούς, προσωπικές παρατηρήσεις). Αυτά οδηγούν είτε στην υπερδιάγνωση της ΔΕΠΥ –όταν κάθε ζωηρό παιδί θεωρείται ότι έχει ΔΕΠΥ— είτε στην υποδιάγνωσή της –όταν τα συμπτώματα αποδίδονται σε κακή αγωγή ή άγχος.

Η αλληλοεπικάλυψη της ΔΕΠΥ με άλλες διαταραχές

Η ΔΕΠΥ συνυπάρχει συχνά με άλλες δυσκολίες, όπως οι μαθησιακές διαταραχές, το άγχος, οι διαταραχές της διάθεσης ή η ΔΑΦ. Η παρουσία πολλαπλών συμπτωμάτων μπορεί να θολώσει την εικόνα και να οδηγήσει σε εσφαλμένη διάγνωση.

Για παράδειγμα, ένα παιδί με άγχος μπορεί να δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί λόγω της υπερβολικής του ανησυχίας, μιμούμενο έτσι την εικόνα της ΔΕΠΥ. Αντίστροφα, ένα παιδί με ΔΕΠΥ μπορεί να αναπτύξει δευτερογενές άγχος εξαιτίας των συνεχών αποτυχιών και παρατηρήσεων από το περιβάλλον του.

Εάν ο κλινικός δεν εξετάσει προσεκτικά την πορεία, τα αίτια και τη συνολική λειτουργικότητα του παιδιού με ΔΕΠΥ, είναι εύκολο να δοθεί η λάθος διάγνωση.

Η κοινωνική πίεση και οι προσδοκίες

Στη σύγχρονη κοινωνία, τα παιδιά καλούνται να προσαρμοστούν σε ένα σχολικό περιβάλλον με αυξημένες απαιτήσεις όσον αφορά τη συγκέντρωση, την πειθαρχία και τις επιδόσεις. Η παραμικρή απόκλιση από τον κανόνα μπορεί να θεωρηθεί προβληματική. Έτσι, οι γονείς συχνά αναζητούν μια «γρήγορη» εξήγηση για τη συμπεριφορά του παιδιού τους, οδηγούμενοι σε διαγνωστικά κέντρα με την ελπίδα ότι μια οποιαδήποτε διάγνωση θα δώσει τη λύση.

Από την άλλη, υπάρχουν και περιπτώσεις όπου η κοινωνική προκατάληψη απέναντι στις διαγνώσεις κάνει τους γονείς να αποφεύγουν την αξιολόγηση, οδηγώντας σε καθυστέρηση της διάγνωσης και μη παροχή της αναγκαίας υποστήριξης.

Οι συνέπειες της λανθασμένης διάγνωσης

Μια εσφαλμένη διάγνωση μπορεί να επηρεάσει βαθιά την ψυχική υγεία και αυτοαντίληψη του παιδιού με ΔΕΠΥ. Αν ένα παιδί χαρακτηριστεί ως «υπερκινητικό» χωρίς να είναι, μπορεί να λάβει άσκοπες φαρμακευτικές παρεμβάσεις και να στιγματιστεί. Αντίθετα, ένα παιδί που πραγματικά πάσχει από ΔΕΠΥ αλλά δεν έχει διαγνωστεί, μένει χωρίς υποστήριξη, βιώνοντας συνεχείς αποτυχίες και αρνητικά σχόλια.

Η σωστή διάγνωση δεν είναι απλώς μια «ταμπέλα», αλλά το πρώτο βήμα για να κατανοηθούν οι δυνατότητες και αδυναμίες του παιδιού, να αναπτυχθούν οι δεξιότητές του και να λάβει την κατάλληλη παιδαγωγική και ψυχολογική παρέμβαση.

Προς μια πιο αξιόπιστη διάγνωση

Η λύση βρίσκεται στη διεπιστημονική αξιολόγηση. Η διάγνωση της ΔΕΠΥ πρέπει να βασίζεται στις λεπτομερείς συνεντεύξεις, στην παρατήρηση σε πολλαπλά περιβάλλοντα (σπίτι, σχολείο, κοινωνικές δραστηριότητες) καθώς επίσης στην χρήση σταθμισμένων ερωτηματολογίων.

Η συνεργασία ανάμεσα σε γονείς, εκπαιδευτικούς, ψυχολόγους, παιδοψυχίατρους και ειδικούς παιδαγωγούς είναι καθοριστική. Παράλληλα, η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών και η ευαισθητοποίηση των γονέων μπορούν να μειώσουν τις προκαταλήψεις και να ενισχύσουν την έγκαιρη και σωστή αναγνώριση των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ.

Συμπεράσματα

Η ΔΕΠΥ δεν είναι μόδα ούτε απλή «ζωηράδα»· είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που απαιτεί γνώση, προσοχή και ευαισθησία. Οι λανθασμένες διαγνώσεις οφείλονται σε μια αλυσίδα παραγόντων —επιστημονικών, κοινωνικών και ψυχολογικών— που μόνο μέσα από συντονισμένη προσπάθεια μπορούν να αντιμετωπιστούν.

Η κατανόηση ότι κάθε παιδί είναι μοναδικό και η ανάγκη για εξατομικευμένη προσέγγιση αποτελούν το κλειδί για μια πιο δίκαιη, ουσιαστική και ανθρώπινη παιδοψυχιατρική φροντίδα.