Ορθογραφικά λάθη στη δυσλεξία

Το παρόν άρθρο

Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να περιγράψει τα ορθογραφικά λάθη στη δυσλεξία, εστιάζοντας σε ερευνητικά ευρήματα στην ελληνική γλώσσα. Συγκεκριμένα, το παρόν άρθρο θα εστιάσει στα φωνολογικά, στα γραμματικά και στα ετυμολογικά ορθογραφικά λάθη (ή λάθη ιστορικής ορθογραφίας).

Έχει αναφερθεί σε προηγούμενο άρθρο ότι η αλφαβητική αρχή και οι φωνολογικές δεξιότητες είναι καθοριστικής σημασίας για την ορθογραφική ικανότητα. Σε προηγούμενο άρθρο έχει επίσης αναφερθεί ότι ο μορφολογικός πλούτος μιας γλώσσας έχει αντίκτυπο στο ορθογραφικό προφίλ των παιδιών με δυσλεξία. Ωστόσο, η σωστή ορθογραφία μίας λέξης μπορεί να μην μπορεί να προβλεφθεί ούτε από τις εφαρμογή των γραφο-φωνημικών αντιστοιχιών (π.χ. σαλάτα) ούτε από τη γνώση της μορφολογικής της δομή (π.χ. σοφός), αλλά από την προέλευση ή την ετυμολογία της λέξης (π.χ. εκπαίδευση).

Πράγματι, λόγω του ότι πολλοί ήχοι, και ιδιαίτερα τα φωνήεντα, μπορούν να γραφτούν με διαφορετικούς τρόπους, και λόγω του ότι οι διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους μπορούν να γραφτούν αυτοί οι ήχοι δεν εξαρτώνται πάντα από τη γραμματική, οι λέξεις μπορεί να έχουν λάθη ιστορικής ορθογραφίας ή ετυμολογίας. Στην ελληνική γλώσσα, για παράδειγμα, η ορθογραφία του γράμματος λ και του γράμματος κ για το φώνημα /l/ και /k/ στις λέξεις «ξεφυλλίζοντας» και «εκκλησία» αποκαλύπτουν την προέλευση των λέξεων από τα Αρχαία Ελληνικά. Επομένως, η ορθογραφία αντικατοπτρίζει, μεταξύ άλλων, τη γνώση των παιδιών για την προέλευση των λέξεων.

Τύποι ορθογραφικών λαθών

Φωνολογικά λάθη

Η πρώτη κατηγορία λαθών είναι τα φωνολογικά λάθη. Φωνολογικό είναι το ορθογραφικό λάθος όπου η ορθογραφική αναπαράσταση της λέξης δεν αντιστοιχεί στη φωνολογική της αναπαράσταση. Συγκεκριμένα, κάθε ήχος μπορεί να γραφτεί με έναν ή περισσότερους συγκεκριμένους τρόπους. Για παράδειγμα, ο ήχος [ð] γράφεται πάντα με το γράμμα «δ». Αντίθετα, ο ήχος [v] μπορεί να γραφτεί με το γράμμα «β» (καράβι), το διπλό γράμμα «ββ» (Σάββατο), το γράμμα «υ» (αυγή), ή με τον συνδυασμό γραμμάτων υβ (ευβοϊκός).

Advertisements

Τα φωνολογικά ορθογραφικά λάθη αλλάζουν τη φωνολογική δομή της λέξης έτσι ώστε η γραπτή λέξη προφέρεται διαφορετικά από αυτήν που προοριζόταν, με τα παιδιά να παραλείπουν ή να αντικαθιστούν γραφήματα και να απλοποιούν η να αντιστρέφουν διγράμματα (δηλαδή, συνδυασμούς γραμμάτων όπως «μπ», «ου» ή «αι» που χρησιμοποιούνται στον γραπτό λόγο για να αντιπροσωπεύουν ένα φώνημα: /b/, /u/ και /e/, αντίστοιχα). Οι λέξεις πμαμπάς (μπαμπάς), συόπα (σούπα), κια (και), καράφι (καράβι) ή αυχή (αυγή) είναι λέξεις με φωνολογικά ορθογραφικά λάθη. Άλλα παραδείγματα φωνολογικών λαθών είναι τα ακόλουθα: Αυατός αντί αυτός, τοτίζο αντί ποτίζω ή δίκ_ι αντί δίχτυ.

Συνοπτικά, οι υποκατηγορίες φωνολογικών λαθών είναι οι ακόλουθες (για την καλύτερη κατανόηση, δίνονται μέσα σε παρένθεση οι λανθασμένοι τρόποι ορθογραφίας της λέξης άλογο):

• αντικατάσταση συλλαβών (άκαγο) ή φωνημάτων (άλαγο)
• προσθήκη συλλαβών (ακάλογο) ή φωνημάτων (άλογος)
• παράλειψη συλλαβών (ά_γο) ή φωνημάτων (ά_ογο) &
• αντιστροφή συλλαβών (άγολο) ή φωνημάτων (άολγο).

Φωνολογικά αποδεκτά ορθογραφικά λάθη

Ακόμα και η πιο απλή λέξη μπορεί να γραφτεί ανορθόγραφα, διατηρώντας ωστόσο τη φωνολογική της δομή (π.χ. απώ αντί από, αίλα αντί έλα, κε αντί και ή αφτός αντί αυτός). Έτσι, αν κάποιος διαβάσει τη γραπτή λέξη και η λέξη ακούγεται σαν τη σωστή λέξη, τότε η γραπτή λέξη θεωρείται φωνολογικά σωστή και το ορθογραφικό λάθος δεν υπολογίζεται ως φωνολογικό λάθος. Για παράδειγμα, η λέξη αυγή που γράφεται με το γράμμα «β» αντί για το σωστό γράμμα «υ», εξακολουθεί να ακούγεται AVGI και η λέξη Σάβατο γραμμένη με το ένα γράμμα «β» αντί για το σωστό δίγράμμα «ββ», εξακολουθεί να ακούγεται SAVATO.

Γραμματικά λάθη

Η δεύτερη κατηγορία ορθογραφικών λαθών σχετίζεται με τη γραμματική. Πολλές φορές, η σωστή ορθογραφία μιας λέξης εξαρτάται από το μέρος του λόγου στο οποίο ανήκει η λέξη. Γραμματικά λάθη θεωρούνται τα λάθη όπου η γραπτή λέξη δεν απεικονίζει σωστά τον γραμματικό τύπο της λέξης (μέρος του λόγου και κλίση). Για παράδειγμα, η λέξη κόπος είναι ουσιαστικό και το «oς» πρέπει να γράφεται με «ο» (όμικρον), όχι με «ω» (ωμέγα), ενώ  η λέξη κάπως είναι επίρρημα και το «ως» πρέπει να γραφτεί με «ω» (ωμέγα), όχι με «ο» (όμικρον).

Οι λέξεις κόπως και κάπoς είναι λοιπόν φωνολογικά σωστές, αλλά γραμματικά λανθασμένες. Έτσι, τα γραμματικά λάθη διατηρούν τη σωστή προφορά της λέξης, αλλά αλλοιώνουν τη γραπτή αναπαράσταση της λέξης με την αντικατάσταση εναλλακτικών γραφημάτων για τα ίδια φωνήματα στο τμήμα της λέξης που απεικονίζει τον γραμματικό της τύπο. Κάποιες υποκατηγορίες γραμματικών λαθών είναι οι ακόλουθες:

• γραμματικά λάθη σε ουσιαστικό (άλογω αντί άλογο)
• γραμματικό λάθος σε αντωνυμία (αυτώς αντί αυτός)
• γραμματικό λάθος σε ρήμα (είνε αντί είναι) &
• γραμματικό λάθος σε άκλιτη μετοχή (ξεφυλλίζωντας αντί ξεφυλλίζοντας).

Ετυμολογικά λάθη

Στην προηγούμενη παράγραφο, η αρθρογράφος έδωσε ως παράδειγμα φωνολογικά αποδεκτών λέξεων, τις λέξεις αβγή και Σάβατο. Ένα άλλο παράδειγμα μπορεί να είναι η λέξη αυτός που έχει γραφτεί αφτός. Πράγματι, και οι τρεις λέξεις ακούγονται όπως και οι σωστές στην ορθογραφία λέξεις και επομένως, μπορούν να θεωρηθούν φωνολογικά σωστές. Ωστόσο, οι ορθογραφίες αυτών των λέξεων έχουν λάθη αφού τα συγκεκριμένα γραφήματα (το υ στη λέξη αυγή, το δίγραμμα ββ στη λέξη Σάββατο και το υ στη λέξη αυτός) αποτελούν μέρη της ιστορικής ή ετυμολογικής ορθογραφίας των λέξεων.

Η τρίτη και τελευταία κατηγορία λαθών είναι τα ετυμολογικά ορθογραφικά λάθη ή ορθογραφικά λάθη της ιστορικής ορθογραφίας των λέξεων. Ένα ετυμολογικό ορθογραφικό λάθος αλλάζει τη γραπτή αναπαράσταση της λέξης με την αντικατάσταση εναλλακτικών γραφημάτων για τα ίδια φωνήματα. Επομένως, τα ετυμολογικά ορθογραφικά λάθη αφορούν εναλλακτικές, φωνολογικά ισοδύναμες (δηλαδή διατηρούν τη σωστή προφορά της λέξης), ορθογραφίες της ρίζας της λέξης και τυχόν παράγωγων μορφών της που προηγούνται της υποχρεωτικής κλιτικής κατάληξης. Για παράδειγμα, ο πρώτος ήχος /o/ στη λέξη κόπος θα πρέπει να γραφτεί με «ο» (όμικρον), όχι με «ω» (ωμέγα). Έτσι, αυτές οι ορθογραφίες είναι φωνολογικά σωστές (π.χ. κώπος αντί κόπος, δύχτυ αντί δίχτυ ή ποτήζω αντί ποτίζω), αλλά ετυμολογικά λανθασμένες. Κάποια άλλα παραδείγματα ορθογραφικών λαθών ιστορικής ορθογραφίας είναι τα ακόλουθα: δανίζω (αντί δανείζω), αφτός (αντί αυτός), χίμαρος (αντί χείμαρρος), φοτησμένος (αντί φωτισμένος).

Η ιστορική ορθογραφία δεν εξαρτάται από τη γραμματική γνώση και ως εκ τούτου δεν μπορεί να προβλεφθεί από τον μορφολογικό τύπο της λέξης και δεν μπορεί να δικαιολογηθεί με κανέναν τρόπο. Εφαρμόζεται, ωστόσο, σε όλες τις λέξεις που ανήκουν στην ίδια οικογένεια λέξεων (π.χ. κοπιαστικός, κοπιάζω, άκοπα).

Κάποιες υποκατηγορίες λαθών ιστορικής ορθογραφίας είναι οι ακόλουθες:

• ορθογραφικό λάθος στο θέμα της λέξης όταν είναι κανόνας (ποτήζω αντί ποτίζω)
• ορθογραφικό λάθος στο θέμα της λέξης όταν αποτελεί εξαίρεση (π.χ. δίχτι αντί δίχτυ)
• ορθογραφικό λάθος σε ετυμολογικό φωνήεν (χίμαρρος αντί χείμαρρος) &
• ορθογραφικό λάθος σε ετυμολογικό σύμφωνο (π.χ. χίμαρος αντί χείμαρρος). 

Ορθογραφικά λάθη σε ελληνόφωνα παιδιά με δυσλεξία

Φωνολογικά ορθογραφικά λάθη σε ελληνόφωνα παιδιά με δυσλεξία

Τα φωνολογικά λάθη ρίχνουν φως στις φωνολογικές δεξιότητες των παιδιών. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι παρά την επίμονη δυσκολία με την ορθογραφία, ο αριθμός των φωνολογικών λαθών σε ελληνόφωνα παιδιά με δυσλεξία, είναι αμελητέος (π.χ. Mengisidou, 2019· Nikolopoulos κ.ά., 2003· Niolaki & Masterson, 2013· Porpodas, 1999· Protopapas κ.ά., 2013).

Παρά το γεγονός ότι τα ελληνόφωνα παιδιά με δυσλεξία κάνουν έναν αμελητέο αριθμό φωνολογικών ορθογραφικών λαθών, η έρευνα έχει δείξει ότι παράγουν σημαντικά περισσότερες λέξεις με φωνολογικά λάθη σε σχέση με τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης, με τη μεγαλύτερη δυσκολία τους να παρατηρείται, ωστόσο, στο επίπεδο της μορφολογικής και ορθογραφικής δομής των λέξεων (Protopapas κ.ά., 2013).

Γραμματικά και ετυμολογικά ορθογραφικά λάθη σε ελληνόφωνα παιδιά με δυσλεξία

Πράγματι, τα γραμματικά λάθη ρίχνουν φως στη μορφολογική ικανότητα των παιδιών, ενώ τα ετυμολογικά λάθη ρίχνουν φως στη γνώση των παιδιών σχετικά με τη συγκεκριμένη λέξη (δηλαδή, τη ρίζα της λέξης). O Protopapas και οι συνεργάτες του (2013) ταξινόμησαν με συστηματικό και λεπτομερές τρόπο τα ορθογραφικά λάθη ελληνόφωνων παιδιών με δυσλεξία, παρέχοντας μια από τις πιο ακριβείς ορθογραφικές αναλύσεις. Οι ερευνητές αξιολόγησαν παιδιά Τρίτης και Τετάρτης Τάξης του Δημοτικού σχολείου και Πρώτης Γυμνασίου σε μια δοκιμασία ορθογραφίας λέξεων. Τα ορθογραφικά λάθη ταξινομήθηκαν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες λαθών: τα φωνολογικά (που αφορούν τις γραφοφωνημικές αντιστοιχίες, π.χ. άολγο αντί για άλογο), τα γραμματικά (που αφορούν τις καταλήξεις, π.χ. παίζο αντί για παίζω) και τα λάθη ιστορικής ορθογραφίας/ετυμολογίας (που αφορούν τη ρίζα/το θέμα της λέξης, π.χ. ταμίο αντί για ταμείο).

Βρέθηκε ότι τόσο τα παιδιά με δυσλεξία όσο και τα τυπικής ανάπτυξης έκαναν κυρίως γραμματικά λάθη ακολουθούμενα από λάθη ιστορικής ορθογραφίας, ενώ τα φωνολογικά λάθη ήταν αμελητέα. Οι ομαδικές συγκρίσεις έδειξαν ότι τα παιδιά με δυσλεξία παρήγαγαν σημαντικά περισσότερα φωνολογικά, γραμματικά και ετυμολογικά ορθογραφικά λάθη από τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα ορθογραφικά λάθη των παιδιών με δυσλεξία υποδεικνύουν μια επίμονη δυσκολία με την εσωτερίκευση των κανόνων του ελληνικού ορθογραφικού λεξικού, που περιλαμβάνει τις οικογένειες λέξεων και τις κλίσεις των λέξεων.

Ο ρόλος της μορφολογίας της ελληνικής γλώσσας στην ορθογραφική ικανότητα παιδιών με δυσλεξία: Ευρήματα μίας διαγλωσσικής έρευνας

Κλείνοντας, η Diamanti και οι συνεργάτες της (2018) συνέκριναν αγγλόφωνα και ελληνόφωνα παιδιά με δυσλεξία και ανέφεραν ότι παρόλο που τα Ελληνικά έχουν πιο πλούσια μορφολογία από τα Αγγλικά, τα αγγλόφωνα παιδιά με δυσλεξία ήταν λιγότερο ικανά να εφαρμόσουν σωστά τη μορφολογική γνώση στα ορθογραφικά επιθήματα κλίσης σε σύγκριση με τα ελληνόφωνα παιδιά με δυσλεξία. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα ελληνόφωνα παιδιά έχουν περισσότερες ευκαιρίες να μάθουν πώς να γράφουν τα επιθήματα σε σύγκριση με τα αγγλόφωνα παιδιά.

Βιβλιογραφία

Diamanti, V., Mouzaki, A., Ralli, A., Antoniou, F., Papaioannou, S., & Protopapas, A. (2017). Preschool phonological and morphological awareness as longitudinal predictors of early reading and spelling development in Greek. Frontiers in Psychology, 8(2039).

Mengisidou, M. (2019). Using verbal fluency tasks to investigate the lexicon in Greek-speaking children with literacy and language disorders. Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή. Πανεπιστημιακό Κολλέγιο του Λονδίνου. Ανακτήθηκε 15 Νοεμβρίου 2024 από Using verbal fluency tasks to investigate the lexicon in Greek-speaking children with literacy and language disorders – UCL Discovery

Nikolopoulos, D., Goulandris, N., & Snowling, D. (2003). Developmental dyslexia in Greek. Στο N. Goulandris (Εκδ.), Dyslexia in different languages: Cross-linguistic comparisons (σσ. 53-67). Whurr Publishers.

Niolaki, G. Z., & Masterson, J. (2013). Intervention for a multi-character processing deficit in a Greek-speaking child with surface dyslexia. Cognitive Neuropsychology, 30(4), 208-232.

Porpodas, C. D. (1999). Patterns of phonological and memory processing in beginning readers and spellers of Greek. Journal of Learning Disabilities, 32, 406-416.

Protopapas, A., Fakou, A., Drakopoulou, S., Skaloumbakas, C., & Mouzaki, A. (2013). What do spelling errors tell us? Classification and analysis of errors made by Greek schoolchildren with and without dyslexia. Reading and Writing, 26(5), 615-646.