Το παρόν άρθρο, με τίτλο Παράγοντες κινδύνου και προστατευτικοί παράγοντες των αναγνωστικών διαταραχών, έχει ως στόχο να παρουσιάσει πρόσφατα ερευνητικά ευρήματα για τους ταράγοντες κινδύνου και τους προστατευτικούς παράγοντες των αναγνωστικών διαταραχών στα παιδιά.
Γνωρίζουμε ότι:
- H εκμάθηση της ανάγνωσης αποτελεί πρωταρχικό στόχο της σχολικής εκπαίδευσης
- Αφιερώνεται σημαντικός διδακτικός χρόνος για να μάθουν τα παιδιά να διαβάζουν, &
- Η πλειοψηφία των παιδιών μαθαίνουν να διαβάζουν χωρίς δυσκολία.
Ωστόσο, για ένα ποσοστό παιδιών, η εκμάθηση της ανάγνωσης αποτελεί πρόκληση, οδηγώντας σε μαθησιακές δυσκολίες (π.χ., δυσλεξία), αλλά και σε ψυχολογικές δυσκολίες (π.χ., χαμηλή αυτοπεποίθηση).
Το φωνολογικό έλλειμμα ως αιτία των δυσκολιών ανάγνωσης
Η κυρίαρχη άποψη για σχεδόν 40 χρόνια ήταν ότι το φωνολογικό έλλειμμα παίζει πρωταρχικό, αιτιώδη, ρόλο στην εκδήλωση της δυσλεξίας.
Συγκεκριμένα, τα ελλείμματα στην αποθήκευση, την ανάκτηση ή/και την επεξεργασία των φωνολογικών αναπαραστάσεων, δυσκολεύουν κάποια παιδιά να μάθουν να αντιστοιχίζουν την ορθογραφία του γραπτού λόγου στους ήχους της ομιλίας του προφορικού λόγου, προκειμένου να μάθουν να αποκωδικοποιούν (διαβάζουν) τις λέξεις του γραπτού λόγου.
Τα φωνολογικά ελλείμματα των παιδιών εξακολουθούν μέχρι σήμερα να θεωρούνται σημαντικός παράγοντας κινδύνου της εκδήλωσης των αναγνωστικών διαταραχών, στις περισσότερες περιπτώσεις. Ωστόσο, πρόσφατα ερευνητικά ευρήματα δείχνουν ότι πέραν των φωνολογικών ελλειμμάτων, άλλοι παράγοντες εξηγούν επίσης τις δυσκολίες ανάγνωσης (αποκωδικοποίησης) και αναγνωστικής κατανόησης των παιδιών.
Πρόσφατα ερευνητικά ευρήματα: Τί προτείνουν;
Οι Snowling και Hulme (2012), σε προγενέστερη μελέτη, υποστήριξαν ότι οι δυσκολίες ανάπτυξης των δεξιοτήτων του προφορικού λόγου παίζουν αιτιώδη ρόλο στις διαταραχές της ανάγνωσης, όπως είναι, επί παραδείγματι, η δυσλεξία ή η δυσκολία κατανόησης του κειμένου (δυσκολίες αναγνωστικής κατανόησης).
Οι ερευνητές πρότειναν, ωστόσο, ότι η δυσλεξία και η δυσκολία κατανόησης του κειμένου θα πρέπει να αναγνωρίζονται ως ξεχωριστές διαταραχές στο σύστημα ταξινόμησης DSM-5 (American Psychiatric Association, 2013).
Η τρέχουσα μελέτη: Παράγοντες κινδύνου των αναγνωστικών διαταραχών και προστατευτικοί παράγοντες
Στην τρέχουσα ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, οι Snowling και Hulme (2021) εξετάζουν πώς οι παράγοντες κινδύνου σε βιολογικό, γνωστικό και περιβαλλοντικό επίπεδο προκαλούν τις διαταραχές της ανάγνωσης.
Οι ερευνητές προτείνουν ότι οι παράγοντες κινδύνου εκδήλωσης των διαταραχών της ανάγνωσης (αποκωδικοποίηση και αναγνωστική κατανόηση) είναι οι ακόλουθοι:
- τα γνωστικά ελλείμματα στη φωνολογία
- τα γνωστικά ελλείμματα στο λεξιλόγιο και τη γραμματική (μορφολογία και σύνταξη)
- τα ελλείμματα στην προσοχή, την όραση και τη διαδικαστική γνώση, &
- οι διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως το τραύμα της παιδικής ηλικίας. Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες δε θεωρούνται συνήθως ως αιτιώδεις παράγοντες στη δυσλεξία, αλλά ενδεχομένως αν αλληλεπιδράσουν με γνωστικά ελλείμματα, αυξήσουν την πιθανότητα εκδήλωσης σοβαρών δυσκολιών με την ανάγνωση.
Οι ερευνητές προτείνουν ότι εκτός από τους παράγοντες κινδύνου της εκδήλωσης αναγνωστικών διαταραχών στα παιδιά, υπάρχουν και προστατευτικοί παράγοντες. Κάποιοι από τους προστατευτικούς παράγοντες είναι οι ακόλουθοι:
- η υψηλής ποιότητας διδασκαλία
- η υψηλή νοημοσύνη του παιδιού
- η εφαρμογή στρατηγικών αντιμετώπισης των αναγνωστικών δυσκολιών, &
- η υποστήριξη από τους εκπαιδευτικούς, την οικογένεια και τους συνομηλίκους του παιδιού.
Συμπεράσματα
Τα ελλείμματα των δεξιοτήτων του προφορικού λόγου παίζουν κρίσιμο ρόλο στις διαταραχές της ανάγνωσης. Πράγματι, πέραν των φωνολογικών ελλειμμάτων, τα ελλείμματα των δεξιοτήτων του προφορικού λόγου, συμβάλλουν επίσης στην εκδήλωση των διαταραχών της ανάγνωσης, και ειδικά των δυσκολιών κατανόησης του κειμένου.
Βιβλιογραφία
Hugh W. C. (2021). Commentary: The critical role of oral language deficits in reading disorders: reflections on Snowling and Hulme. The Journal of Child Psychology and Psychiatry, 4. 10.1111/jcpp.13324
Snowling, M. J., & Hulme, C. (2012). Interventions for Children’s Language and Literacy Difficulties. International Journal of Language and Communication Disorders, 47, 27-34.
http://dx.doi.org/10.1111/j.1460-6984.2011.00081.x
