Το παρόν άρθρο
Η συζήτηση γύρω από την επιστήμη της ανάγνωσης έχει επικεντρωθεί κυρίως στην αποκωδικοποίηση (δηλαδή, τη σύνδεση των γραμμάτων και των ήχων τους για την ανάγνωση λέξεων). Ωστόσο, η έρευνα για την ανάγνωση έχει συμπεριλάβει πολλές περισσότερες συνιστώσες πέραν της αποκωδικοποίησης. Έτσι, η αναγνωστική και η γλωσσική κατανόηση που επιτρέπουν στους αναγνώστες να εξάγουν νόημα από το κείμενο, είναι δύο εξίσου σημαντικές συνιστώσες της ανάγνωσης. Ευρύτερες γλωσσικές δεξιότητες (δηλαδή, μη φωνολογικές) όπως είναι η μορφολογική ενημερότητα, το προσληπτικό και εκφραστικό λεξιλόγιο, η σημασιολογία και η σύνταξη, συμβάλλουν στη γλωσσική και αναγνωστική κατανόηση. Στο τέλος του άρθρου μπορούν να βρεθούν ενδεικτικές δοκιμασίες για τον αναγνώστη.
Αποκωδικοποίηση και αναγνώριση λέξης
Η κατάκτηση της ικανότητας αποκωδικοποίησης ορίζεται ως αποτελεσματική αναγνώριση λέξεων (Hoover & Gough, 1990). Δηλαδή, όταν καθιερωθούν οι γραφοφωνημικές αντιστοιχίες, αυτό οδηγεί στην αυτόματη ανάγνωση μιας λέξης και παρέχει πρόσβαση στη σημασία της λέξης σε λίγα μόνο χιλιοστά του δευτερολέπτου. Η αναγνώριση λέξεων συνήθως αξιολογείται ζητώντας από τα παιδιά να διαβάσουν φωναχτά λίστες μεμονωμένων λέξεων για να προσδιοριστεί με πόση ακρίβεια διαβάζουν και πόσο γρήγορα. Ωστόσο, έχουν υπάρξει διαφωνίες ως προς τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να αξιολογηθεί καλύτερα η αποκωδικοποίηση στα παιδιά.
Ποιος είναι ο καλύτερος δείκτης της ικανότητας αποκωδικοποίησης; Ευρήματα από την ελληνική γλώσσα
Με αυτό κατά νου, ο Protopapas και οι συνεργάτες του (2012) εξέτασαν εάν η ικανότητα αναγνώρισης λέξεων ή η ικανότητα αποκωδικοποίησης ψευδολέξεων είναι ο καλύτερος δείκτης της ικανότητας αποκωδικοποίησης. Οι ερευνητές ανέφεραν ότι στα ελληνόφωνα παιδιά, η ικανότητα ανάγνωσης λέξεων και η αποκωδικοποίηση ψευδολέξεων δε φαίνεται να είναι δύο διακριτές δεξιότητες. Αντίθετα, η ανάγνωση λέξεων και η ανάγνωση ψευδολέξεων αξιολογούν την αναγνωστική ικανότητα που ποικίλλει ανάλογα με τον βαθμό ακρίβειας και ευχέρειας (ταχύτητα ανάγνωσης). Επίσης, οι ερευνητές αναφέρουν ότι μόνο όταν η αποκωδικοποίηση γίνεται τόσο ευχάριστη (αναφέρεται ως αυτόματη) είναι δυνατή η αναγνωστική κατανόηση. Έτσι, ένα παιδί δεν μπορεί να κατανοήσει ένα γραπτό κείμενο εκτός εάν η διαδικασία της αποκωδικοποίησης είναι απαλλαγμένη από οποιεσδήποτε απαιτήσεις που σχετίζονται με την επεξεργασία των λέξεων (Protopapas κ.ά., 2012).
Γλωσσική και αναγνωστική κατανόηση
Η αναγνωστική κατανόηση συνδέεται στενά με την ικανότητα αποκωδικοποίησης (ανάγνωση λέξεων και ψευδολέξεων) και με την αναγνώριση λέξεων (ανάγνωση λέξεων), τουλάχιστον στα περισσότερα παιδιά (Shankweiler κ.ά., 1999). Ωστόσο, η αποκωδικοποίηση και η αναγνώριση λέξεων δεν επαρκούν για την κατανόηση της ανάγνωσης. Απαιτείται επίσης γλωσσική κατανόηση (Hulme & Snowling, 2014· Snowling & Hulme, 2011). Η γλωσσική κατανόηση ορίζεται ως η ικανότητα εξαγωγής νοήματος από τις λέξεις του προφορικού λόγου όταν αποτελούν μέρος προτάσεων ή συζήτησης η οποία βασίζεται στις ευρύτερες γλωσσικές δεξιότητες του προφορικού λόγου. Η γλωσσική κατανόηση διαφέρει από την αναγνωστική κατανόηση. Η πρώτη βασίζεται στις γλωσσικές δεξιότητες του προφορικού λόγου, ενώ η δεύτερη βασίζεται στον γραπτό λόγο για την κατανόηση των λέξεων.
Λεξιλόγιο και αναγνωστική κατανόηση
Προς υποστήριξη της αναγκαιότητας της γλωσσικής κατανόησης για την αναγνωστική κατανόηση, οι Clarke κ.ά. (2010) διεξήγαγαν μια έρευνα η οποία έδειξε ότι η φτωχή κατανόηση της ανάγνωσης βελτιώθηκε όταν τα παιδιά έλαβαν υποστήριξη για την ενίσχυση των ευρύτερων γλωσσικών δεξιοτήτων του προφορικού λόγου, και ιδιαίτερα όταν οι νέες λέξεις διδάσκονταν ρητά και εφαρμόζονταν σε πολλά και διαφορετικά πλαίσια. Επιπλέον, οι Gentaz κ.ά. (2013) αξιολόγησαν γαλλόφωνα παιδιά από οικογένειες χαμηλού κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου. Οι ερευνητές βρήκαν ότι το εκφραστικό λεξιλόγιο (το σύνολο των λέξεων που χρησιμοποιεί ένα παιδί για να εκφραστεί λεκτικά) προέβλεπε επίσης την αναγνωστική κατανόηση, αν και όχι σε τόσο υψηλό ποσοστό σε σχέση με την ανάγνωση λέξεων και τη γλωσσική κατανόηση.
Αναγνωστική κατανόηση και ευρύτερες γλωσσικές δεξιότητες: Ευρήματα μίας μετα-αναλυτικής έρευνας
Η έρευνα έχει προτείνει ότι η ρητή διδασκαλία των συνιστωσών της γλωσσικής κατανόησης – λεξιλόγιο και σημασιολογία, μορφολογία και σύνταξη – μπορεί να υποστηρίξει την αναγνωστική κατανόηση. Πράγματι, μία πρόσφατη μετα-αναλυτική έρευνα (Silverman κ.ά., 2020) ανέλυσε 43 έρευνες που χρησιμοποίησαν παρεμβάσεις για την ενίσχυση της γλωσσικής κατανόησης σε δημοτικά σχολεία των ΗΠΑ. Η έρευνα έδειξε θετικά αποτελέσματα σε δοκιμασίες λεξιλογίου, γλωσσικής κατανόησης και αναγνωστικής κατανόησης. Τα αποτελέσματα ήταν, ωστόσο, θετικά μόνο όταν το λεξιλόγιο, η γλωσσική κατανόηση και η αναγνωστική κατανόηση αξιολογήθηκαν με προσαρμοσμένες δοκιμασίες και όχι με σταθμισμένα τεστ.
Θετικά ήταν τα ανωτέρω αποτελέσματα και για τα παιδιά που μάθαιναν την αγγλική γλώσσα ως δεύτερη γλώσσα. Τα ευρήματα έδειξαν ότι υποσχόμενα είναι τα αποτελέσματα των παρεμβάσεων που περιλαμβάνουν τη χρήση της τεχνολογίας. Τέλος, οι ερευνητές συμπέραναν ότι απαιτείται έρευνα σχετικά με τον καλύτερο τρόπο υποστήριξης της γλωσσικής κατανόησης σε πληθυσμούς παιδιών που συχνά δε λαμβάνουν υποστήριξη, όπως, για παράδειγμα, παιδιά οικογενειών με χαμηλό εισόδημα (Silverman κ.ά., 2020).
Αναγνωστική ικανότητα και ευρύτερες γλωσσικές δεξιότητες: Ευρήματα από την ελληνική γλώσσα
Στην ελληνική γλώσσα, η Diamanti και οι συνεργάτες της (2017) εξέτασαν τις δεξιότητες μορφολογικής και φωνολογικής ενημερότητας (αφού ελέγχθηκαν οι επιδράσεις του προσληπτικού και εκφραστικού λεξιλογίου) των παιδιών προσχολικής ηλικίας ως προγνωστικούς παράγοντες της ικανότητας ανάγνωσης μέχρι το τέλος της Πρώτης τάξης του Δημοτικού. Οι ερευνητές βρήκαν ότι η ακρίβεια της ανάγνωσης λέξεων και ψευδολέξεων προβλέφθηκε όχι μόνο από τη φωνολογική ενημερότητα (συλλαβών και φωνημάτων), όπως αναμενόταν, αλλά και από τη μορφολογική ενημερότητα (Diamanti κ.ά., 2017). Αυτό το εύρημα σημαίνει ότι η κατανόηση του λειτουργικού ρόλου των τμημάτων μίας λέξης υποστηρίζει την ανάπτυξη των γραφοφωνημικών αντιστοιχιών.
Ωστόσο, μόνο η φωνολογική ενημερότητα προέβλεψε την αναγνωστική ευχέρεια του κειμένου στο τέλος της Πρώτης τάξης του Δημοτικού σχολείου. Η πρόβλεψη της αναγνωστικής κατανόησης τόσο από το προσληπτικό λεξιλόγιο (το σύνολο των λέξεων που καταλαβαίνει ένα παιδί) όσο και από τη μορφολογική ενημερότητα ήταν ήδη εμφανής σε αυτή την ηλικία, όπως ήταν αναμενόμενο (Diamanti κ.ά., 2017).
Βιβλιογραφία
Clarke, P. J., Snowling, M. J., Truelove, E., & Hulme, C. (2010). Ameliorating children’s reading comprehension difficulties: A randomised controlled trial. Psychological Science, 21(8), 1106-116.
Diamanti, V., Mouzaki, A., Ralli, A., Antoniou, F., Papaioannou, S., & Protopapas, A. (2017). Preschool phonological and morphological awareness as longitudinal predictors of early reading and spelling development in Greek. Frontiers in Psychology, 8, Article 2039.
Gentaz, E., Sprenger-Charolles, L. Theurel, A., & Colé, P. (2013). Reading comprehension in a large cohort of French first graders from low socio-economic status families: A 7-month longitudinal study. PLoS ONE, 8(11), e78608-e78608.
Hoover, W. A., & Gough, P. B. (1990). The simple view of reading. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 2, 127-160.
Hulme, C., & Snowling, M. J. (2013). The interface between spoken and written language: Developmental disorders. Philosophical transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological sciences, 369(1634), 20120395.
Παντελιάδου, Σ., & Αντωνίου, Φ. (2007). Τεστ Ανάγνωσης Άλφα. Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων-ΕΠΕΑΚ.
Protopapas, A., Simos, P. G., Sideridis, G. D., & Mouzaki, A. (2012). The components of the simple view of reading: A confirmatory factor analysis. Reading Psychology, 33, 217-240.
Shankweiler, D., Lundquist, E., Katz, L., Stuebing, K. K., Fletcher, J. M., κ.ά. (1999). Comprehension and decoding: Patterns of association in children with reading difficulties. Scientific Studies of Reading, 3(1), 69-94.
Silverman, R. D., Johnson, E., Keane, K., & Khanna, S. (2020). Beyond decoding: A meta‐analysis of the effects of language comprehension interventions on K–5 students’ language and literacy outcomes. Reading Research Quarterly, 55(Suppl 1), S207-S233.
Snowling, M. J., & Hulme, C. (2011). Evidence-based interventions for reading and language difficulties: Creating a virtuous circle. British Journal of Educational Psychology, 81, 1-23.
