Το παρόν άρθρο, με τίτλο Πως ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τη νοηματική γλώσσα, θα παρουσιάσει πρόσφατα ερευνητικά ευρήματα για τις περιοχές του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται στα κωφά άτομα.
Η ικανότητα της ομιλίας είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά που διακρίνει τους ανθρώπους από τα άλλα ζώα. Πολλοί άνθρωποι πιθανότατα θα εξίσωναν διαισθητικά την ομιλία με τη γλώσσα. Ωστόσο, η έρευνα της γνωστικής επιστήμης για τις νοηματικές γλώσσες από τη δεκαετία του 1960 σκιαγραφεί μια διαφορετική εικόνα:
Σήμερα είναι σαφές ότι οι νοηματικές γλώσσες είναι πλήρως αυτόνομες γλώσσες και έχουν μια σύνθετη οργάνωση σε διάφορα γλωσσικά επίπεδα, όπως η γραμματική και η σημασιολογία.
Προηγούμενες μελέτες σχετικά με την επεξεργασία της νοηματικής γλώσσας στον ανθρώπινο εγκέφαλο είχαν ήδη βρει ορισμένες ομοιότητες, αλλά και διαφορές μεταξύ των νοηματικών γλωσσών και των ομιλούμενων γλωσσών. Μέχρι τώρα, ωστόσο, ήταν δύσκολο να εξαχθεί μια συνεπής εικόνα για το πώς οι δύο μορφές γλώσσας επεξεργάζονται στον εγκέφαλο.
Οι ερευνητές στο MPI CBS ήθελαν να μάθουν ποιες περιοχές του εγκεφάλου εμπλέκονται στην πραγματικότητα στην επεξεργασία της νοηματικής γλώσσας σε διαφορετικές μελέτες –και πόσο μεγάλη είναι η επικάλυψη με τις περιοχές του εγκεφάλου που χρησιμοποιούν οι ακούοντες για την επεξεργασία της ομιλούμενης γλώσσας.
Σε μια μετα-ανάλυση η οποία δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό Human Brain Mapping, οι ερευνητές συγκέντρωσαν δεδομένα από πειράματα επεξεργασίας της νοηματικής γλώσσας –περάματα τα οποία διεξήχθησαν σε όλο τον κόσμο.
«Μια μετα-ανάλυση, μας δίνει την ευκαιρία να σχηματίσουμε μια συνολική εικόνα της νευρωνικής βάσης της νοηματικής γλώσσας. Έτσι, για πρώτη φορά, καταφέραμε να εντοπίσουμε στατιστικά και με αξιόπιστο τρόπο τις περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονταν στην επεξεργασία της νοηματικής γλώσσας σε όλες τις μελέτες», εξηγεί ο Emiliano Zaccarella, τελευταίος συγγραφέας της μελέτης και επικεφαλής της ομάδας στο Τμήμα Νευροψυχολογίας στο MPI CBS.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ειδικά η λεγόμενη περιοχή Broca στο μετωπιαίο εγκέφαλο του αριστερού ημισφαιρίου είναι μία από τις περιοχές που εμπλέκονται στην επεξεργασία της νοηματικής γλώσσας σε σχεδόν κάθε μελέτη που αξιολογήθηκε. Αυτή η περιοχή του εγκεφάλου είναι γνωστό εδώ και καιρό ότι παίζει κεντρικό ρόλο στην ομιλούμενη γλώσσα, όπου χρησιμοποιείται για τη γραμματική και τη σημασιολογία.
Προκειμένου να ταξινομήσουν καλύτερα τα αποτελέσματά τους από την τρέχουσα μετα-ανάλυση, οι επιστήμονες συνέκριναν τα ευρήματά τους με μια βάση δεδομένων που περιέχει αρκετές χιλιάδες μελέτες με σαρώσεις εγκεφάλου.
Οι ερευνητές με έδρα τη Λειψία μπόρεσαν πράγματι να επιβεβαιώσουν ότι υπάρχει επικάλυψη μεταξύ της ομιλούμενης και της νοηματικής γλώσσας στην περιοχή Broca.
Οι ερευνητές κατάφεραν επίσης να δείξουν τον ρόλο που διαδραματίζει ο δεξιός μετωπιαίος φλοιός –το αντίστοιχο της περιοχής Broca στην αριστερή πλευρά του εγκεφάλου. Αυτό εμφανίστηκε επίσης επανειλημμένα σε πολλές μελέτες της νοηματικής γλώσσας που αξιολογήθηκαν, επειδή επεξεργάζεται μη γλωσσικές πτυχές, όπως οι χωρικές ή οι κοινωνικές πληροφορίες του αντίστοιχου μέρους.
Αυτό σημαίνει ότι οι κινήσεις των χεριών, του προσώπου και του σώματος –οι οποίες αποτελούνται από νοήματα– γίνονται αντιληπτές με παρόμοιο τρόπο από κωφούς και ακούοντες ανθρώπους. Μόνο στην περίπτωση των κωφών ατόμων, ωστόσο, ενεργοποιούν επιπλέον το γλωσσικό δίκτυο στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένης της περιοχής Broca. Επομένως, οι κωφοί αντιλαμβάνονται τις χειρονομίες ως χειρονομίες με γλωσσικό περιεχόμενο –αντί ως καθαρές ακολουθίες κίνησης, όπως θα συνέβαινε με τους ακούοντες.
Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν ότι η περιοχή Broca στο αριστερό ημισφαίριο είναι ένας κεντρικός κόμβος στο γλωσσικό δίκτυο του ανθρώπινου εγκεφάλου. Ανάλογα με το αν οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη γλώσσα με τη μορφή νοημάτων, ήχων ή γραφής, λειτουργεί μαζί με άλλα δίκτυα.
Επομένως, η περιοχή Broca επεξεργάζεται όχι μόνο τον προφορικό και γραπτό λόγο, όπως ήταν γνωστό μέχρι τώρα, αλλά και τις αφηρημένες γλωσσικές πληροφορίες, σε οποιαδήποτε μορφή γλώσσας.
«Ο εγκέφαλος, επομένως, ειδικεύεται στη γλώσσα αυτή καθαυτή, όχι στην ομιλία», εξηγεί ο Patrick C. Trettenbrein, πρώτος συγγραφέας της δημοσίευσης και διδακτορικός φοιτητής στο MPI CBS.
