Το ατομικό και το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας στην εκπαίδευση
Το ατομικό μοντέλο έχει συνέπειες στη ζωή των αναπήρων ανθρώπων, οι οποίες κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν. Η ταύτιση του ατόμου με τα ιατρικά γνωρίσματά του και η εξαίρεση των ψυχολογικών και κοινωνικών παραμέτρων για το ίδιο άτομο, επιφέρει την περιθωριοποίησή του. Περισσότερη προσοχή δίνεται στις αδυναμίες του παρά στις ικανότητες του, με αποτέλεσμα να πείθεται ότι η ανεξαρτησία του είναι ανέφικτη. Εφόσον θεωρείται από τους ειδικούς και συνεπώς από το περιβάλλον του ως εξαρτημένο, αφαιρείται έμμεσα από το άτομο η δυναμική που θα είχε κοινωνικά χωρίς την αντίληψη αυτή.
Στον αντίποδα του ατομικού μοντέλου για την αναπηρία βρίσκεται το κοινωνικό μοντέλο, το οποίο αποτελεί κριτική του πρώτου. Οι έννοιες της «βλάβης» και της «αναπηρίας», στο μοντέλο αυτό διαφοροποιούνται. Η διαφοροποίηση αυτή είναι ουσιώδης για τη συγκεκριμένη οπτική, καθώς το κέντρο βάρους μετατίθεται από το άτομο στην κοινωνία. Η κοινωνία προκαλεί την περιθωριοποίηση των αναπήρων, καθώς ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί και είναι διαμορφωμένη, απευθύνεται στους μη ανάπηρους. Το κοινωνικό μοντέλο δε απορρίπτει εξ ολοκλήρου την ιατρική παρέμβαση, εάν κριθεί αναγκαία. Ωστόσο ο ρόλος της δε θα πρέπει να υποβιβάζει τους ανθρώπους σε απλούς θεατές των αποφάσεων που λαμβάνονται για τη ζωή τους. Αντίθετα, χρειάζεται να ενισχύεται η αυτενέργειά τους και η συμμετοχή τους στη λήψη αποφάσεων για τον εαυτό τους.
Εφαρμογή των δύο μοντέλων στην εκπαίδευση
Το ατομικό μοντέλο κατηγοριοποιεί τους μαθητές ανάλογα με το είδος της αναπηρίας τους και εστιάζει σε αυτή ως πηγή δυσκολίας για τη μάθηση. Δεν λαμβάνει υπόψη παράγοντες σχετικούς με το περιβάλλον των παιδιών. Επιπλέον, δε δίνεται σημασία στα ενδιαφέροντα και τις ιδιαίτερες ικανότητες των παιδιών, αλλά μόνο σε χαρακτηριστικά τους που αφορούν στην αναπηρία. Εκτός αυτού, οι νόμοι για την ένταξη των ατόμων με ειδικές ανάγκες στο εκπαιδευτικό σύστημα, καθιστούν σαφή την αντίληψη ότι η επιτυχία της ένταξής τους επαφίεται στους ίδιους και όχι στις συνθήκες εκπαίδευσής τους. Πρόκειται συνεπώς, για ενσωμάτωση και όχι ένταξη, καθώς οι άνθρωποι αυτοί θα πρέπει να παραβλέψουν τα δικά τους χαρακτηριστικά και να προσπαθήσουν να γίνουν σαν την πλειοψηφία. Δεν πραγματοποιείται ένταξη με τον τρόπο αυτό, επειδή τα διαφορετικά χαρακτηριστικά δεν λαμβάνονται υπόψη ώστε να διαμορφωθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την πραγματική ένταξή τους στην εκπαίδευση.
Το κοινωνικό μοντέλο είναι συνυφασμένο με την ενταξιακή εκπαίδευση, η οποία σέβεται τη διαφορετικότητα των μαθητών με αναπηρία. Το σχολείο που αποσκοπεί στην ένταξη των μαθητών, χρειάζεται να προσαρμόζεται εκείνο στις ανάγκες τους. Αυτό γίνεται με την ύπαρξη κατάλληλων δομών και διαφοροποίηση της διδασκαλίας με βάση τις ιδιαίτερες ικανότητές τους. Προκειμένου να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός, είναι σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη τα διαφορετικά είδη των περιβαλλόντων που επηρεάζουν τη μάθηση των παιδιών, όπως για παράδειγμα το κοινωνικό και το μαθησιακό περιβάλλον. Είναι απαραίτητη η συνεργασία πολλών διαφορετικών ειδικοτήτων ώστε να ευοδωθεί το όραμα της ενταξιακής εκπαίδευσης. Ο εκπαιδευτικός, εκτός από την οικογένεια του παιδιού, πρέπει να συνεργάζεται με «ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, φυσικοθεραπευτές και άλλες ειδικότητες»(Αργυριάδης, 2017). Χρειάζεται το σχολείο να διαπνέεται από την ιδέα ότι όλοι μπορούν να τα καταφέρουν.
Συμπέρασμα
Όπως προκύπτει από την παραπάνω ανάλυση, η ένταξη των ατόμων με ειδικές ανάγκες στο εκπαιδευτικό σύστημα και την κοινωνία, προϋποθέτει προσαρμογές. Αυτές αφορούν στις κοινωνικές δομές και τις πολιτικές αποφάσεις για την εκπαίδευση των ανθρώπων αυτών. Δεν πρόκειται για άτομα που υστερούν σε ικανότητες, συγκριτικά με τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας αλλά για άτομα τα οποία αποκλείει η ίδια η κοινωνία και το εκπαιδευτικό σύστημα, καθώς απευθύνεται κυρίως στην πλειοψηφία των ανθρώπων που θεωρούνται ως «κανονικοί». Χρειάζεται η συντονισμένη προσπάθεια πολλών παιδαγωγικών και άλλων ειδικοτήτων, ώστε να πραγματοποιηθούν ριζικές αλλαγές στα εκπαιδευτικά προγράμματα, τον τεχνολογικό εξοπλισμό και τις πολιτικές ενέργειες που απαιτούνται προκειμένου να επιτευχθεί η ένταξη. Επιπλέον, οι ειδικοί παιδαγωγοί πρέπει να επιμορφώνονται διαρκώς, ώστε να έχουν συνεχώς τη γνωστική επάρκεια να διαδραματίζουν έναν ενεργό ρόλο στην επίτευξη των στόχων της παιδαγωγικής της ένταξης.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο αυτό:
Albert, B. (2004). The social mode of disability, human rights and development. Ανακτήθηκε από: http://www.codkosovo.org/wp-content/uploads/2018/03/pitanja-Social_Model_Briefing_KaR_2004.pdf (Τελευταία πρόσβαση 14/11/2020).
Αργυριάδη, Α. (2015). Η αναπηρία ως διαφορετικότητα: εκπαίδευση και πολιτική. Στο Α. Αργυριάδης (Επιμ), Η πολιτισμική κατασκευή της διαφορετικότητας: Το παράδειγμα του ψυχοπαθή. (σς. 136-145). Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο.
Αργυριάδης, Α. (2017). Εβδομάδα τρίτη: Στοχοι ενταξιακής εκπαίδευσης [Αρχείο pdf]. Ανακτήθηκε από DLSPE501, Frederick University, LMS.
Αργυριάδης, Α. (2017). Εβδομάδα πρώτη: Προσδιορίζοντας την Ειδική και Ενιαία Εκπαίδευση [Διαφάνειες Powerpoint]. Ανακτήθηκε από DLSPE501, Frederick University, LMS.
Σιδέρη, Α. (2009). Ένταξη, Εκπαίδευση και Κοινωνική Πολιτική. Πρακτικά διημερίδας με τίτλο: «Αναπηρία και πολιτική της Ένταξης». Αθήνα: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (2012). Αναπηρία και εκπαιδευτική πολιτική. Κριτική προσέγγιση της ειδικής και ενταξιακής εκπαίδευσης. Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο.
Lang, R. (2001). The development critique of the social model of disability. Ανακτήθηκε από: https://www.researchgate.net/publication/254406412_THE_DEVELOPMENT_AND_CRITIQUE_OF_THE_SOCIAL_MODEL_OF_DISABILITY (Τελευταία πρόσβαση 14/11/2020).
special-education-degree.net
wordpress.com
