Ποιοι είναι οι τρόποι εκδήλωσης της ΔΕΠΥ στις γυναίκες; Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) θεωρούνταν για δεκαετίες μια διαταραχή της παιδικής ηλικίας η οποία αφορούσε κυρίως τα αγόρια. Οι πρώτες διαγνωστικές προσεγγίσεις περιέγραφαν το τυπικό προφίλ του παιδιού με ΔΕΠΥ ως υπερκινητικό, παρορμητικό, απείθαρχο – χαρακτηριστικά που εμφανίζονται πιο έντονα στα αγόρια.

Ωστόσο, σήμερα γνωρίζουμε ότι η ΔΕΠΥ δεν κάνει διακρίσεις φύλου. Οι γυναίκες και τα κορίτσια μπορεί να υποφέρουν το ίδιο, αλλά η διαταραχή τους συχνά παραμένει αδιάγνωστη ή λανθασμένα αποδιδόμενη σε άγχος, τελειομανία ή συναισθηματική αστάθεια.

Η υποδιάγνωση της ΔΕΠΥ στις γυναίκες έχει σοβαρές συνέπειες: μειωμένη αυτοεκτίμηση, επαγγελματική εξουθένωση, δυσκολίες στις σχέσεις, αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης ή άγχους. Η κατανόηση του πώς η ΔΕΠΥ εκδηλώνεται στις γυναίκες είναι το πρώτο βήμα για να σπάσει αυτός ο κύκλος.

Τρόποι εκδήλωσης της ΔΕΠΥ στις γυναίκες

Παρακάτω παρουσιάζονται πέντε τρόποι με τους οποίους εκδηλώνεται η ΔΕΠΥ στις γυναίκες — και οι λόγοι που συχνά δεν την εντοπίζουμε εγκαίρως.

1. Εσωτερικευμένα συμπτώματα αντί της υπερκινητικότητας: Στα αγόρια, η ΔΕΠΥ εκδηλώνεται συχνά με εμφανή κινητικότητα: τρέξιμο, διακοπή των άλλων, αδυναμία να μείνουν καθιστά. Οι γυναίκες, αντίθετα, τείνουν να παρουσιάζουν εσωτερικευμένα συμπτώματα. Μπορεί να δείχνουν «ήρεμες» εξωτερικά, αλλά μέσα τους το μυαλό τους «τρέχει» ασταμάτητα, πηδώντας από σκέψη σε σκέψη. Πολλές περιγράφουν ένα αίσθημα γνωστικού χάους – σαν να προσπαθούν να συγκεντρωθούν μέσα σε θόρυβο. Αυτή η εσωτερική υπερκινητικότητα δεν είναι ορατή και συχνά παρερμηνεύεται ως άγχος ή υπερένταση. Έτσι, ενώ ένα αγόρι μπορεί να παραπεμφθεί γρήγορα σε παιδοψυχολόγο, ένα κορίτσι με αντίστοιχη δυσκολία πιθανότατα θα χαρακτηριστεί «ονειροπαρμένο» ή «αγχωμένο».
2. Τελειομανία και υπεραντιστάθμιση: Πολλές γυναίκες με ΔΕΠΥ αναπτύσσουν μηχανισμούς υπεραντιστάθμισης. Για να καλύψουν την εσωτερική αταξία, γίνονται εξαιρετικά οργανωτικές, τελειομανείς, υπερβολικά υπεύθυνες. Αυτό όμως είναι εξαντλητικό. Κάθε λάθος βιώνεται ως προσωπική αποτυχία. Η αυτοκριτική γίνεται βασανιστική. Μια γυναίκα με ΔΕΠΥ μπορεί να περάσει ώρες αναθεωρώντας λεπτομέρειες σε μια εργασία ή να αγχώνεται υπερβολικά για μικρά πράγματα, επειδή φοβάται ότι θα «ξεφύγει» και θα χάσει τον έλεγχο. Αυτό το μοτίβο συχνά παραπλανά τους επαγγελματίες υγείας: πίσω από την εικόνα της «τελειομανούς και υπεύθυνης γυναίκας» μπορεί να κρύβεται ένας ακούραστος αγώνας για να διατηρηθεί μια αίσθηση ισορροπίας.
3. Συναισθηματική ευαισθησία και απότομες μεταπτώσεις της διάθεσης: Ένα από τα λιγότερο αναγνωρισμένα χαρακτηριστικά της ΔΕΠΥ είναι η δυσκολία ρύθμισης των συναισθημάτων. Στις γυναίκες αυτό συχνά παίρνει τη μορφή έντονης συναισθηματικής ευαισθησίας: μπορεί να πληγωθούν βαθιά από μια φαινομενικά μικρή παρατήρηση, να απορροφούν το άγχος των άλλων ή να βιώνουν ξαφνικές μεταπτώσεις διάθεσης. Αυτή η συναισθηματική αστάθεια οδηγεί πολλές φορές σε λανθασμένες διαγνώσεις, όπως οι αγχώδεις διαταραχές ή η διπολική διαταραχή τύπου ΙΙ. Η αλήθεια είναι ωστόσο ότι η συναισθηματική ευαισθησία στη ΔΕΠΥ δεν οφείλεται στο «υπερβολικό συναίσθημα», αλλά σε μια νευροβιολογική δυσκολία ελέγχου των ερεθισμάτων και καθυστέρησης της παρορμητικής αντίδρασης.
4. Δυσκολίες στην οργάνωση και στην καθημερινή λειτουργικότητα: Οι γυναίκες με ΔΕΠΥ συχνά νιώθουν ότι ζουν σε ένα μόνιμο χάος μικρών πραγμάτων: αργοπορίες, ξεχασμένα ραντεβού, σωροί ακατάστατων αντικειμένων, ατελείωτες λίστες. Ενώ μπορεί να έχουν υψηλή νοημοσύνη και δημιουργικότητα, δυσκολεύονται να διαχειριστούν πρακτικά ζητήματα: λογαριασμούς, υποχρεώσεις, προτεραιότητες. Αυτή η εκτελεστική δυσλειτουργία δεν σημαίνει έλλειψη προσπάθειας. Αντίθετα, συχνά συνοδεύεται από τεράστια ψυχική κόπωση και ένα αίσθημα αποτυχίας. Οι κοινωνικές προσδοκίες ότι «οι γυναίκες πρέπει να είναι οργανωμένες» ενισχύουν την ενοχή και οδηγούν πολλές γυναίκες να θεωρούν πως «απλώς δεν τα καταφέρνουν», αντί να κατανοήσουν ότι πρόκειται για τα σύμπτωμα μια νευροαναπτυξιακής διαταραχής.
5. Μάσκες κοινωνικής προσαρμογής: Πολλές γυναίκες με ΔΕΠΥ μαθαίνουν να φοράνε “μάσκες”: να μιμούνται κοινωνικές συμπεριφορές, να προσαρμόζονται σε ρόλους, να κρύβουν την αμηχανία ή τη διάσπαση. Αυτή η ικανότητα καμουφλάζ καθιστά τη διάγνωση ακόμη δυσκολότερη. Μπορεί να φαίνονται κοινωνικά ενεργές και «λειτουργικές», όμως όταν επιστρέφουν σπίτι νιώθουν εξαντλημένες από τη συνεχή προσπάθεια αυτοελέγχου. Αυτή η «αόρατη» κόπωση συχνά οδηγεί σε εξουθένωση, ιδιαίτερα σε γυναίκες που συνδυάζουν την εργασία με τις σπουδές ή με τη μητρότητα.

Γιατί δεν μπορούμε να εντοπίσουμε εύκολα τη ΔΕΠΥ στις γυναίκες;

Η απάντηση είναι πολυπαραγοντική.

• Πρώτον, τα διαγνωστικά κριτήρια της ΔΕΠΥ βασίστηκαν ιστορικά σε μελέτες αγοριών, παραβλέποντας το θηλυκό προφίλ.
• Δεύτερον, οι γυναίκες κοινωνικοποιούνται ώστε να είναι «ήσυχες», «ευγενικές», «τακτικές» – κι έτσι μαθαίνουν να καταπιέζουν ή να καλύπτουν τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ.
• Τρίτον, πολλές γυναίκες αναπτύσσουν δευτερογενείς στρατηγικές (π.χ., την υπεροργάνωση ή την τελειομανία) που κάνουν τη διαταραχή λιγότερο ορατή.
• Τέλος, η ΔΕΠΥ στις γυναίκες συχνά συνυπάρχει με άγχος, κατάθλιψη ή με τη διαταραχή της δυσφορίας της προεμμηνορροϊκής φάσης, με αποτέλεσμα η πραγματική αιτία να παραμένει αόρατη πίσω από τις συνυπάρχουσες διαγνώσεις.

Προς μια νέα κατανόηση της ΔΕΠΥ στις γυναίκες

Η σύγχρονη ψυχολογία και η νευροεπιστήμη υπογραμμίζουν ότι η ΔΕΠΥ δεν είναι το αποτέλεσμα της έλλειψης πειθαρχίας, αλλά μια διαφορετική δομή εγκεφάλου που επηρεάζει τη ρύθμιση της προσοχής, του κινήτρου και του συναισθήματος.

Η αναγνώριση των γυναικείων μοτίβων εκδήλωσης είναι κρίσιμη. Πολλές γυναίκες που διαγιγνώσκονται στην ενήλικη ζωή αναφέρουν ένα αίσθημα ανακούφισης και αυτοαποδοχής: επιτέλους καταλαβαίνουν ότι δεν ήταν «τεμπέλες» ή «χαοτικές», αλλά ότι ο εγκέφαλός τους λειτουργεί διαφορετικά.

Η ενημέρωση των επαγγελματιών υγείας, των εκπαιδευτικών και της κοινωνίας μπορεί να οδηγήσει στην έγκαιρη διάγνωση, στην καλύτερη ψυχολογική υποστήριξη και στις στρατηγικές προσαρμογής που ενδυναμώνουν τις γυναίκες αντί να τις στιγματίζουν.

Βιβλιογραφία

Barkley, R. A. (2015). Attention-Deficit Hyperactivity Disorder: A Handbook for Diagnosis and Treatment. Guilford Press.

Hirvikoski, T., & Lindholm, T. (2023). Gender Differences in ADHD: Clinical Features and Diagnostic Challenges. Frontiers in Psychiatry, 14, 1152. 

Nadeau, K. G., Littman, E., & Quinn, P. (2016). Understanding Women with ADHD. Advantage Books.

Quinn, P. O., & Madhoo, M. (2014). A Review of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder in Women and Girls: Uncovering This Hidden Diagnosis. The Primary Care Companion for CNS Disorders, 16(3).

Ramsay, J. R., & Rostain, A. L. (2021). Adult ADHD: Diagnostic Assessment and Treatment. Routledge.