Στο παρόν άρθρο αναλύεται ο θεσμός των τάξεων ένταξης, ένας από τους βασικούς μηχανισμούς με τους οποίους επιδιώκεται η υποστήριξη των μαθητών/μαθητριών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (εφεξής ΕΕΑ) στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Σκοπός είναι να παρουσιαστεί ο ρόλος και η λειτουργία των τάξεων ένταξης, το νομοθετικό τους πλαίσιο, οι παιδαγωγικοί στόχοι που εξυπηρετούν, καθώς και τα οφέλη που προσφέρουν στους μαθητές/στις μαθήτριες.

Παράλληλα, παρουσιάζονται οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί στην πράξη και προτείνονται σύγχρονες κατευθύνσεις για τη βελτίωση και την ενίσχυση του θεσμού, με βάση την επιστημονική τεκμηρίωση και τις ανάγκες των σχολικών μονάδων. Η ανάλυση που ακολουθεί απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς, γονείς και φορείς χάραξης πολιτικής που επιθυμούν μια σαφή και τεκμηριωμένη εικόνα για το πώς η εκπαίδευση μπορεί να γίνει πραγματικά συμπεριληπτική.

Οι τάξεις ένταξης και η λειτουργία τους

Οι τάξεις ένταξης είναι ειδικά διαμορφωμένοι χώροι εντός των σχολικών μονάδων της γενικής εκπαίδευσης, στους οποίους διδάσκουν οι εκπαιδευτικοί της ΕΕΑ. Εκεί, οι μαθητές/μαθήτριες με ΕΕΑ παρακολουθούν τα μαθήματα της εξατομικευμένης ή ολιγομελούς διδασκαλίας, ανάλογα με τις ανάγκες και το εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης που τους έχει καταρτιστεί (Υπουργείο Παιδείας, 2022).

Η φοίτηση στις τάξεις ένταξης είναι ευέλικτη, με στόχο την υποστήριξη των μαθητών/μαθητριών σε συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα ή στις δεξιότητες με τις οποίες έχουν δυσκολία. Η παραμονή τους εκεί μπορεί να είναι καθημερινή ή για ορισμένες ώρες εβδομαδιαίως, ανάλογα με το μαθησιακό τους προφίλ.

«Η συμπερίληψη δεν είναι πολυτέλεια. Είναι ζήτημα δικαιοσύνης».

Οι Florian και Black‐Hawkins (2011) επισημαίνουν ότι οι τάξεις ένταξης αποτελούν εργαλείο πρακτικής εφαρμογής της συμπεριληπτικής παιδαγωγικής, καθώς επιτρέπουν την τροποποίηση της διδασκαλίας ώστε να ανταποκρίνεται στις διαφορές των μαθητών/μαθητριών χωρίς να τους απομονώνει.

Νομοθετικό πλαίσιο και στόχοι των τάξεων ένταξης

Οι τάξεις ένταξης προβλέπονται από τον Ν. 3699/2008 (άρθρο 6) και αποτελούν οργανικό μέρος της γενικής εκπαίδευσης. Αποτελούν την πιο συχνά εφαρμοζόμενη μορφή συνεκπαίδευσης στην Ελλάδα, δίνοντας στους μαθητές/μαθήτριες τη δυνατότητα να διατηρούν ενεργό ρόλο στην τάξη τους και παράλληλα να λαμβάνουν εξειδικευμένη υποστήριξη.

Οι βασικοί στόχοι είναι:

1. Η υποστήριξη των μαθητών/μαθητριών με διαγνωσμένες μαθησιακές δυσκολίες, ΔΕΠΥ, ΔΑΦ, αισθητηριακές αναπηρίες ή άλλες ΕΕΑ.
2. Η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης των μαθητών/μαθητριών μέσω των προσαρμοσμένων μαθημάτων.
3. Η ομαλή επανένταξη στη γενική τάξη με τη σταδιακή ενίσχυση των δεξιοτήτων τους, &
4. Η πρόληψη του στιγματισμού και η προώθηση της κοινωνικής αποδοχής μέσα από τη μερική συμμετοχή στη γενική εκπαιδευτική διαδικασία.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2017), η έμφαση πρέπει να δίνεται στην ενεργό συμμετοχή του μαθητή/της μαθήτριας στην εκπαιδευτική διαδικασία, ενισχύοντας την ολιστική προσέγγιση της εκπαίδευσης.

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην τάξη ένταξης

Ο εκπαιδευτικός Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης καλείται να διαμορφώσει ένα προσαρμοσμένο μαθησιακό περιβάλλον, με εξατομικευμένες ενταξιακές πρακτικές, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε μαθητή/μαθήτριας. Η συνεργασία με τον εκπαιδευτικό της γενικής τάξης, τον γονέα και το προσωπικό υποστήριξης, είναι καθοριστική.

Στην πράξη, ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι:

• Διαγνωστικός και παρεμβατικός: Με την χρήση των εξειδικευμένων εργαλείων

  Advertising

  
  

• Συμβουλευτικός: Προς τους συναδέλφους/συναδέλφισσες και τις οικογένειες, &

• Διαμεσολαβητικός: Για την προώθηση της συμπερίληψης και τη διατήρηση της μαθητικής ταυτότητας.

Ο Μπουσμπουρέλης (2021) τονίζει ότι η επιτυχία των τάξεων ένταξης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την επιστημονική κατάρτιση και την ετοιμότητα του εκπαιδευτικού να προσαρμόσει το περιβάλλον μάθησης στις ανάγκες κάθε παιδιού.

Πλεονεκτήματα των τάξεων ένταξης για τους μαθητές/τις μαθήτριες

Οι τάξεις ένταξης προσφέρουν ουσιαστικά οφέλη για την ανάπτυξη και τη μάθηση. Κάποια από τα οφέλη είνια τα ακόλουθα:

• Η ενίσχυση της συγκέντρωσης και της αυτορρύθμισης καθώς επίσης την ενίσχυση της εργαζόμενης μνήμης, η οποία συνδέεται άμεσα με την ικανότητα της μάθησης (Gathercole & Alloway, 2008).

• Η ενίσχυση της αυτοαντίληψης και της αυτοεκτίμησης.

• Η βελτίωση της απόδοσης σε βασικά γνωστικά αντικείμενα, μέσω εξατομικευμένων προσεγγίσεων.

• Η προώθηση των θετικών στάσεων απέναντι στη μάθηση και στο σχολείο γενικότερα.

  Advertising

  
  

Ταυτόχρονα, το πλαίσιο των τάξεων ένταξης ενισχύει την αποδοχή της διαφορετικότητας και από τους υπόλοιπους μαθητές/τις υπόλοιπες μαθήτριες της γενικής τάξης. Η Φραγκουδάκη (2019) υπογραμμίζει ότι η παροχή της προσαρμοσμένης διδασκαλίας μέσα σε περιβάλλοντα τα οποία σέβονται τη διαφορετικότητα ενισχύει όχι μόνο τις γνωστικές δεξιότητες των μαθητών, αλλά και την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη.

Προκλήσεις και Περιορισμοί

Παρά τα πλεονεκτήματα, υπάρχουν και σημαντικές προκλήσεις:

• Έλλειψη πόρων και κατάλληλων εργαλείων

• Ελλιπής επιμόρφωση του προσωπικού της γενικής εκπαίδευσης

  Advertising

  
  

• Ανεπαρκής επικοινωνία μεταξύ των εμπλεκομένων (εκπαιδευτικοί, γονείς, ΕΔΕΑΥ)

• Δυσκολία εφαρμογής των Εξατομικευμένων Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων (ΕΕΠ) στην πράξη.

Όπως επισημαίνει η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για την Ειδική και Συμπεριληπτική Εκπαίδευση (European Agency, 2020), οι πολιτικές συμπερίληψης οφείλουν να συνοδεύονται από συστηματική υποστήριξη υλικοτεχνικού και επιμορφωτικού υλικού.

«Η συμπερίληψη δεν επιβάλλεται· οικοδομείται καθημερινά μέσα από την πράξη, την κατανόηση και τη συνεργασία».

Advertising

Η σημασία της συνεργασίας οικογένειας-σχολείου

Η επιτυχία των τάξεων ένταξης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη συνεργασία σχολείου και οικογένειας. Οι γονείς είναι οι πρώτοι οι οποίοι γνωρίζουν τις ανάγκες των παιδιών τους και μπορούν να ενισχύσουν τη μαθησιακή τους πορεία μέσα από τον κοινό σχεδιασμό δράσεων, την τακτική ενημέρωση και το θετικό κλίμα εμπιστοσύνης.

Η UNESCO (2023) υπογραμμίζει ότι η συμπεριληπτική εκπαίδευση απαιτεί την ενεργό συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων και ότι η οικογένεια αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες για την επιτυχία της ενταξιακής προσπάθειας.

Σύγχρονες τάσεις και προτάσεις βελτίωσης

Οι τάξεις ένταξης εξελίσσονται συνεχώς. Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, η συμπερίληψη των μαθητών/μαθητριών με ΕΕΑ έχει καλύτερα αποτελέσματα όταν:

• Υπάρχει συνδιδασκαλία του γενικού και του ειδικού παιδαγωγού.

  Advertising

  
  

• Προβλέπεται συνεχής αξιολόγηση και αναπροσαρμογή του Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού.

• Εφαρμόζονται τεχνολογικά εργαλεία, όπως τα λογισμικά της ενισχυτικής διδασκαλίας.

Για τη μελλοντική ενίσχυση των τάξεων ένταξης, απαιτούνται πολιτικές με:

• Σταθερές προσλήψεις εξειδικευμένου προσωπικού

  Advertising

  
  

• Επιμόρφωση όλων των εκπαιδευτικών σε ζητήματα συμπερίληψης, &

• Ενίσχυση των συνεργασιών με τα ΚΕΔΑΣΥ, τους σχολικούς ψυχολόγους και τους κοινωνικούς λειτουργούς.

Οι Florian και Black‐Hawkins (2011) επισημαίνουν ότι η παιδαγωγική η οποία βασίζεται στην ευελιξία και την προσαρμοστικότητα δεν εξυπηρετεί μόνο τα άτομα με ΕΕΑ, αλλά και το σύνολο των μαθητών/μαθητριών, μετασχηματίζοντας την εκπαιδευτική εμπειρία.

Συμπεράσματα

Οι τάξεις ένταξης αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της δημόσιας εκπαίδευσης και εργαλείο της παιδαγωγικής ισότητας. Όταν αξιοποιούνται σωστά, συμβάλλουν ουσιαστικά στην ενδυνάμωση των μαθητών με ΕΕΑ, στην ομαλή ένταξή τους και στη διαμόρφωση ενός πιο ανθρώπινου και δίκαιου σχολείου.

Όπως καταλήγει ο Οδηγός του Υπουργείου Παιδείας (2022), οι τάξεις ένταξης δεν είναι μεταβατικές λύσεις, αλλά αναπόσπαστο στοιχείο ενός σύγχρονου και συμπεριληπτικού σχολείου το οποίο σέβεται και προάγει τη μοναδικότητα του κάθε παιδιού.

Η πορεία προς την ουσιαστική συμπερίληψη απαιτεί διαρκή προσπάθεια, επένδυση σε ανθρώπινο δυναμικό και την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης. Οι τάξεις ένταξης μπορούν να αποτελέσουν τον πυρήνα αυτής της προσπάθειας, εφόσον υποστηριχθούν κατάλληλα.

«Μια κοινωνία η οποία αγκαλιάζει όλους τους μαθητές και τις μαθήτριές της, είναι μια κοινωνία η οποία προοδεύει δίκαια».

Βιβλιογραφία

Gathercole, S. E., & Alloway, T. P. (2008). Working memory and learning: A practical guide for teachers. SAGE Publications.

Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2017). Inclusive Education in Europe: Progress and Challenges. European Commission.

Florian, L., & Black‐Hawkins, K. (2011). Exploring inclusive pedagogy. British Educational Research Journal, 37(5), 813-828. https://doi.org/10.1080/01411926.2010.501096

Μπουσμπουρέλης, Α. (2021). Οι Τάξεις Ένταξης στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση: Εμπόδια και προοπτικές. Gutenberg.

Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. (2022). Οδηγός για τις Τάξεις Ένταξης στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

Φραγκουδάκη, Α. (2019). Εκπαίδευση και Διαφορετικότητα: Η συμπερίληψη ως πρόκληση. Βάνιας.