Κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί πως τα πειραματόζωα αποτέλεσαν βασικό εργαλείο στις προσπάθειες των επιστημόνων να κατανοήσουν πως λειτουργεί το ζωικό βασίλειο, και εν μέρη το ανθρώπινο σώμα. Χρησιμοποιήθηκαν για δοκιμές ασφαλείας σε φαρμακευτικές ουσίες. Βασίστηκαν επάνω τους έρευνες κρίσιμες για την κατανόηση παθογόνων μικροοργανισμών. Μέχρι και στο διάστημα τα στείλαμε! Σήμερα υπάρχουν τρόποι να πραγματοποιήσουμε ελέγχους δίχως να θυσιάσουμε οποιαδήποτε ζωή. Γιατί συνεχίζουμε;
Το Χθες και το Τώρα
Η χρήση ζώων για μελέτες, υπάρχει εδώ και αιώνες. Από την Αρχαία Ελλάδα ήταν διαδεδομένη (και αναγκαία) η ζωοτομία, ώστε να γίνει κατανοητή η φυσιολογία διαφόρων οργανισμών. Ακόμη και τότε όμως υπήρχαν πολέμιοι αυτής της τεχνικής, οι οποίοι υποστήριζαν ότι τα ζώα νιώθουν πόνο. Αντίθετα, η γενική αντίληψη που επικρατούσε, ήταν ότι τα ζώα δεν γνωρίζουν την έννοια του δίκαιου και του άδικου, συνεπώς δεν πονούν. Θα περνούσε πάνω από μία χιλιετία, για να εφαρμοστεί ο πρώτος νόμος σχετικά με τη βάναυση μεταχείριση των ζώων.
Παρόλα αυτά, η κατάσταση δεν έδειχνε πως θα βελτιωνόταν. Η βιομηχανική επανάσταση έφερε στην αγορά πληθώρα νέων φαρμάκων και προϊόντων, των οποίων η επίδραση στον άνθρωπο ήταν άγνωστη. Κάπου έπρεπε να δοκιμαστούν. Σε κάτι που δεν θα είχε απαιτήσεις ή διαφωνίες. Κάπως έτσι καταλήξαμε να τυφλώνουμε κουνέλια, για να τεστάρουμε καλλυντικά. Η πραγματική αρχή σχετικά με την ηθική γύρω από τα πειραματόζωα έγινε το 1959, με την έκδοση του βιβλίου The Principles of Humane Experimental Technique, των William Russell και Rex Burch. Μέσω του έργου τους καθιέρωσαν τρεις βασικούς άξονες σχετικά με τις δοκιμές πάνω σε ζώα: την αντικατάσταση παλαιών με νέες τεχνικές που δεν περιλαμβάνουν ζώα, την μείωση των πειραματόζωων όπου είναι δυνατό, και την τελειοποίηση των τωρινών τεχνικών.
Τι ισχύει όμως σήμερα; Η αλήθεια είναι πως υπάρχει μια φαινομενική “στασιμότητα”. Στην Ευρώπη π.χ. αν και έχει απαγορευτεί η πώληση οποιουδήποτε καλλυντικού που έχει δοκιμαστεί σε πειραματόζωα, δεν ισχύει το ίδιο και για τα υπόλοιπα προϊόντα. Ενώ χώρες όπως η Κίνα ΑΠΑΙΤΟΥΝ τη δοκιμή ενός νέου καλλυντικού ή φαρμάκου πριν βγει στην αγορά. Τα πειραματόζωα απλά μοιάζουν πολύ βολικά για να αφεθούν. Το πρόβλημα όμως είναι βαθύτερο. Τεχνικές υπάρχουν: καλλιέργειες κυττάρων in vitro, μοριακές δοκιμές, αλλά και ηλεκτρονικές προσομοιώσεις προσφέρουν εναλλακτικές και πιο ανθρώπινες λύσεις. Λείπει όμως η χρηματοδότηση.
Και το κέρδος αυτού;
Είναι πραγματικότητα ότι πλέον ακόμη και τα υποθετικά οφέλη των δοκιμών αμφισβητούνται. Σε πειράματα που αφορούν τους ίδιους τους οργανισμούς μπορεί κάπως να δικαιολογηθεί η θυσία, αρκεί να αντιληφθούμε βέβαια πως τα ζώα υποφέρουν και να φροντίζουμε για την ευζωία τους. Υπάρχει όμως και η βιομηχανική πλευρά. Ένα καίριο παράδειγμα αποτελεί ο έλεγχος φαρμάκων. Οι ουσίες που χορηγούνται στους οργανισμούς μπορεί να τους προκαλέσουν μόνιμες βλάβες, ακόμη και θάνατο. Δεν είναι όμως δυνατόν να χαρτογραφηθούν οι (παρ)ενέργειες ενός φαρμάκου στον άνθρωπο, παρατηρώντας το πειραματόζωο. Για κάτι τέτοιο χρειαζόμαστε άτομα-εθελοντές. Το μόνο που καταφέρνουμε είναι να δούμε ποια ουσία θα προκαλέσει τους λιγότερους θανάτους/προβλήματα, ώστε να ελαχιστοποιηθεί το ρίσκο. Και εδώ τίθεται ένα βασικό ηθικό δίλημμα: Είναι ορθότερο να θυσιάσουμε μεγάλο αριθμό ζωντανών για ένα ρίσκο το οποίο μπορεί να μην υφίσταται ή να θέσουμε στην κυκλοφορία μια ουσία η οποία μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στον άνθρωπο;
Πηγές:
http://www.bbc.co.uk/ethics/animals/using/experiments_1.shtml
https://animal-testing.procon.org/view.resource.php?resourceID=006512
https://www.euronews.com/2019/03/03/cosmetics-what-are-the-alternatives-to-animal-testing
