Λίγες μέρες μετά τη διεξαγωγή των Πανελλαδικών εξετάσεων στο μάθημα της Νέας ελληνικής γλώσσας και Λογοτεχνίας κι ύστερα από το σάλο για το θέμα της έκθεσης, απαντάμε με σύνεση στα ερωτήματα και στις αρνητικές αντιδράσεις, που δημιουργήθηκαν για άλλη μια χρονιά, εμβαθύνοντας συγχρόνως στην σκληρή και σύγχρονη πραγματικότητα.
Θέμα έκθεσης:
Ποια είναι η σχέση σας με την ανάγνωση βιβλίων και ποιος ο ρόλος της στη γενικότερη διαχείριση του προσωπικού σας χρόνου; Με αφόρμηση τα Κείμενα 1 και 2 αποφασίζετε να καταθέσετε την προσωπική σας εμπειρία στο ιστολόγιο του σχολείου σας. Να δικαιολογήσετε την όποια επιλογή σας. (300-350 λέξεις).
Ανατρέχοντας σε δημοσιεύσεις και συστάσεις καθηγητών, κηδεμόνων και μαθητών στα κοινωνικά δίκτυα για το παραπάνω θέμα έκθεσης, μπορεί κανείς να εντοπίσει κριτικά σχόλια, τα οποία έχουν ως πυρήνα τους τη λογοκρισία, την παθητική μάθηση και την αδικία εκείνων των μαθητών που δεν ανέπτυξαν το θέμα με απόλυτη ειλικρίνεια, καθώς η ανάγνωση βιβλίων είναι παντελώς αδιάφορη στη ζωή τους.
Μολαταύτα, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε αυτή την αντίδραση ως αναμενόμενη και επαναλαμβανόμενη εδώ και πολλές δεκαετίες. Κάθε χρόνο, τα θέματα ποικίλουν, αλλά ποτέ δεν είναι ικανοποιητικά για την πλειοψηφία. Γιατί άραγε συμβαίνει αυτό; Μήπως αυτό είναι το νόημα της έκθεσης; Μήπως παραμένουμε στην επιφάνεια εθελοτυφλώντας για τα υπόλοιπα; Ας αντικρίσουμε τη σκληρή πραγματικότητα κατάματα κι ας εκμαιεύσουμε κάποιο τελικό συμπέρασμα.
Πως λέγεται το μάθημα το οποίο έδωσαν οι εξεταζόμενοι;
Σύμφωνα με τα νέα δεδομένα του εκπαιδευτικού συστήματος και τις τροποποιήσεις που έγιναν στον τρόπο εξέτασης στο πλαίσιο των Πανελλαδικών εξετάσεων και στην ύλη της Γλώσσας, το εξεταζόμενο μάθημα φέρει την ονομασία Νέα ελληνική γλώσσα και Λογοτεχνία. Επομένως, η θεματολογία των εξετάσεων δεν απείχε καθόλου από το περιεχόμενό του για να ξαφνιάσει τόσο το ευρύτερο κοινό.
Η αξία της Λογοτεχνίας και ειδικότερα της ανάγνωσης, είναι «εντός ύλης» από την Α’ Δημοτικού μέχρι τη Γ’ Λυκείου, όπως και των Μαθηματικών. Το γεγονός ότι οι μαθητές χωρίζονται μεγαλώνοντας σε κατευθύνσεις, ανάλογα τις κλίσεις τους, δεν υποδηλώνει καμία διάκριση ή αδικία, όταν το τρίπτυχο «ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικής» αποτελεί βάση των μαθητικών χρόνων. Η ανάγνωση βιβλίων, άλλωστε, δεν περιορίζεται αποκλειστικά σε εξωσχολικά βιβλία, όπως πολλοί έθεσαν, αλλά και στα ίδια τα σχολικά βιβλία, τα οποία λειτουργούν συχνά ως δωρεάν αντικείμενο βανδαλισμού και εκτόνωσης αρκετών μαθητών χάνοντας έτσι την πραγματική τους αξία. Συνεπώς, η αφορμή για τα αμέτρητα αρνητικά και επιθετικά σχόλια δε θα έπρεπε να είναι το θέμα της συγκεκριμένης έκθεσης, αλλά το ποσοστό των νέων που φάνηκε πως δεν ήταν ικανό να ανταποκριθεί σε αυτό.
Ποια η σχέση μεταξύ νέων και βιβλίων σήμερα;
Την τελευταία δεκαετία, η συμβολή της Τεχνολογίας στη ζωή μας έχει εξελιχθεί με τάχιστους ρυθμούς, ιδίως με την εμφάνιση των Smartphones και των τάμπλετ. Τα παιδιά ήδη από τη νηπιακή ηλικία πλέον μαθαίνουν να χειρίζονται τα λογισμικά των ηλεκτρονικών συσκευών καλύτερα κι από τους γονείς τους. Τα κοινά παιχνίδια, όπως οι κούκλες, οι μινιατούρες, τα επιτραπέζια κ.ά., έχουν ψηφιοποιηθεί και εκτελούν πια το έργο τους δίχως να φθείρονται στο πέρασμα του χρόνου ή να «πιάνουν χώρο». Το ίδιο συμβαίνει και με τα βιβλία. Η δωρεάν και άμεση πρόσβαση σε άπειρες πηγές γνώσης έχουν μειώσει σημαντικά το ενδιαφέρον των νέων για τα βιβλία και έχουν περιορίσει μέχρι και τη λειτουργία της μνήμης, καθώς οι πληροφορίες δεν επεξεργάζονται επαρκώς για να αποθηκευτούν στη μακροπρόθεσμη μνήμη του εγκεφάλου.
Η συμβολή των ψηφιακών μέσων έχει διευκολύνει σε τόσους τομείς την καθημερινή μας ζωή, που πλέον μας έχει καθηλώσει. Παίζει καθοριστικό ρόλο στις υποχρεώσεις μας και μας αποκόπτει σταδιακά από την υπόλοιπη ύλη που συνηθίζαμε να χρησιμοποιούμε. Ωστόσο, πέραν της ύλης, είναι σημαντική επίσης η αρνητική της επιρροή και στο επικοινωνιακό πλαίσιο. Οι νέοι, εθισμένοι στα κοινωνικά δίκτυα (Instagram, Facebook, Snapchat, Viber κ.λπ.), δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν ή να εκφραστούν εξαιτίας των σύγχρονων συνηθειών τους. Στέλνοντας μηνύματα, αφαιρούν γράμματα, σημεία στίξης, σκέψεις και συναισθήματα, κάτι που μέχρι πρότινος δεν συνέβαινε με τη χρήση των βιβλίων.
Όλα αυτά, λοιπόν, έχουν ως αποτέλεσμα την αποστασιοποίηση των νέων από το μαγικό κόσμο του βιβλίου, την άγνοια και την παθητικότητα. Η τελευταία προέρχεται από το τεχνοκρατικό σύστημα και την τάση παπαγαλίας που επιβάλουν τα φροντιστήρια μέσης εκπαίδευσης, προς αποφυγήν αποτυχιών. Άρα, αντιλαμβανόμαστε ότι η σχέση μεταξύ νέων και βιβλίων αγγίζει τα όρια αντιπάθειας και τοξικότητας, όταν η γνώση έχει καταλήξει να φαίνεται καταπιεστική, χειριστική, περιοριστική, αγχωτική και επίπονη υποχρέωση κάθε μαθητή.
Γιατί ένα τέτοιο θέμα σε μια περίοδο εγκλεισμού και τηλεκπαίδευσης;
Το πιο παράξενο ζήτημα της υπόθεσης μετά τα προαναφερθέντα είναι η επιλογή του θέματος στη συγκεκριμένη περίοδο-μάστιγα που διασχίζουμε τους τελευταίους μήνες. Μια περίοδο απομόνωσης, φόβου, απώλειας και κοινωνικο-οικονομικής διαταραχής. Από τη μία, λαμβάνοντας υπόψιν την «αθώα» μεριά του θέματος μπορούμε να πούμε ότι είναι ένα είδος προώθησης και επανένταξης του βιβλίου στη ζωή των νέων σε μια περίοδο κρίσης και εγκλεισμού.
Το βιβλίο είναι ένας τρόπος να ταξιδέψει ή να ξεφύγει κανείς για λίγο από τη σκληρή πραγματικότητα ενισχύοντας όχι μόνο την ψυχολογία του, αλλά και την οικονομία. Από την άλλη, η πιο λογική και ρεαλιστική εκδοχή είναι πως πρόκειται για άλλο ένα κοινωνικό πείραμα το οποίο θα εξαγάγει το τελικό αποτέλεσμα της τηλεκπαίδευσης, της κοινωνικής απομάκρυνσης, της διαδικτυακής ζωής και του τρόπου διαχείρισης του «ελεύθερου» χρόνου των νέων κατά τη διάρκεια της καραντίνας.
Τι γίνεται από εδώ και πέρα;
Κάθε είδους εξετάσεις, συμπεριλαμβανόμενων και των Πανελλαδικών εξετάσεων θα εξακολουθήσουν να έχουν τον ίδιο ρόλο και την ίδια διαδικασία για πολλά χρόνια ακόμη συμβαδίζοντας απλά με την εξέλιξη της κάθε εποχής. Το σημαντικότερο είναι να βλέπουμε εις βάθος μια κατάσταση και πριν κρίνουμε, να είμαστε ικανοί να απομυθοποιούμε αυτό που φαίνεται στην επιφάνεια και να αντιλαμβανόμαστε την ουσία. Όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα, η ζωή συνεχίζεται και δε κρίνεται από μία στιγμή μόνο, αλλά από τις γενικότερες επιλογές μας, όπως αυτή της φιλαναγνωσίας που έχει να μας χαρίσει πραγματικά τεράστιους θησαυρούς!
