Ακόμη και καμία επαφή να μην έχετε με την επικαιρότητα, σίγουρα έχετε ακούσει τις τελευταίες μέρες κάπου για την «τουρκική προκλητικότητα». Αν δε έχετε πέσει και στα δελτία ειδήσεων όταν κάνετε ζάπινγκ, τότε η χολιγουντιανή μουσική των ρεπορτάζ για τις τελευταίες εξελίξεις στα ελληνοτουρκικά θα σας πείσει ότι κάτι πολύ σοβαρό συμβαίνει. Θα προλάβουμε άραγε να τρέξουμε πριν τον εχθρό στ’ άρματα ή θα υποστούμε τις συνέπειες της αδράνειάς μας;
Όλα ξεκίνησαν με το μνημόνιο συνεργασίας Τουρκίας-Λιβύης την προηγούμενη βδομάδα. Σύμφωνα με αυτό, οι δύο χώρες οριοθετούσαν την μεταξύ τους θαλάσσια έκταση προς μελλοντική εκμετάλλευση. Η, επί της ουσίας, χάραξη ΑΟΖ καταπατάει τα -νομικώς κατοχυρωμένα- κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας από τη στιγμή που δεν λαμβάνει υπόψιν της ελληνική επικράτεια όπως είναι Κρήτη και τα Δωδεκάνησα. Η συνέχεια μετά από ένα τέτοιο γεγονός είναι λίγο πολύ γνωστή για την ελληνική πραγματικότητα.
Η πολιτεία (όπως οφείλει βέβαια) καταδικάζει σθεναρά το γεγονός, ενώ τη σκυτάλη παίρνουν τα ΜΜΕ, πουλώντας δράμα και φοβικότητα σε συσκευασία ενός. Οι συζητήσεις στα οικογενειακά τραπέζια περιτριγυρίζονται από το ενδεχόμενο ενός πολέμου με την Τουρκία, την ίδια στιγμή που οι πιο φανατικοί καθυβρίζουν με το χειρότερο τρόπο έναν ολόκληρο λαό για δεινά του παρελθόντος. Μια βόλτα να κάνει κανείς στις αστικές συγκοινωνίες θα ακούσει για το «ξανθό γένος που θα μας δώσει την Πόλη» ή για τα τρομερά οικονομικά συμφέροντα που «κρύβονται πίσω απ’ όλα».
Είναι λυπηρό που η αντίληψή μας για τα εξωτερικά ζητήματα είναι εμποτισμένη με ψωροπερηφάνια, ρατσισμό και θεωρίες συνωμοσίας. Φοβόμαστε γιατί δεν είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε το τι πραγματικά συμβαίνει και επιλέγουμε να ζήσουμε στον φαντασιακό κόσμο του άσπρου-μαύρου. Βαφτίσαμε την εξωτερική πολιτική «εθνικά θέματα» και συνεχίζουμε να θρέφουμε έναν εθνικισμό που, αν μη τι άλλο, πουλάει. Από την πιο μικρή μας ηλικία βομβαρδιζόμαστε με αυτή τη νοοτροπία χωρίς κανένας να μπαίνει στον κόπο να μας εξηγήσει ψύχραιμα και νηφάλια.
Από την πρώτη στιγμή του συμβάντος, το επόμενο ερώτημα που εγειρόταν ήταν το αν είναι έτοιμες οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις να υπερασπιστούν τη χώρα. Φυσικά, δεν αμφισβητείται πως αυτό είναι σημαντικό. Αν δεν ασκείται στρατιωτική κυριαρχία εντός συγκεκριμένων γεωγραφικών ορίων, δεν υφίσταται κράτος. Όμως κανείς δεν αναρωτιέται «γιατί». Από πού κι ως που αποφάσισε η Τουρκία να προχωρήσει σε μια, κατά το διεθνές δίκαιο, παράνομη ενέργεια; Με ποιο σκεπτικό η Λιβύη συναίνεσε; Ποια είναι η σημασία μιας τέτοιας συμφωνίας; Πως εμπλέκεται η χώρα μας και τι είναι σωστό να κάνει;
Η γειτονική μας χώρα δεν αναγνωρίζει εξολοκλήρου τους κανόνες δικαίου που διέπουν τη θάλασσα. Ειδικότερα, θεωρεί πως το Αιγαίο Πέλαγος είναι μια ιδιάζουσα γεωγραφική κατάσταση που πρέπει να αντιμετωπιστεί διαφορετικά. Λαμβάνοντας υπόψιν και τις προσπάθειες της Κύπρου να εκμεταλλευτεί τον θαλάσσιο πλούτο της, η Τουρκία αντιδράει για να εφαρμόσει αυτό που εκείνη θεωρεί σωστό. Η επίσημη κυβέρνηση της Λιβύης στηρίζεται στη συνδρομή της Τουρκίας για να επιβιώσει εν μέσω εμφυλίου. Η πραγματική εξουσία που ασκεί, εδράζεται μόνο στην πόλη της Τρίπολης. Με λίγα λόγια, το μνημόνιο συνεργασίας που υπογράφτηκε μπορεί την επόμενη μέρα να αποτελέσει παρελθόν από τη στιγμή που η νομιμοποιητική του βάση είναι αδύναμη.
Όλα αυτά, βέβαια, είναι περίπλοκα ζητήματα και το «οι Τούρκοι είναι κακοί και θέλουν να μας καταστρέψουν» είναι πολύ πιο εύκολο να κατανοηθεί. Όποτε, και η δική μας απάντηση σε αυτό είναι πολύ πιο εύκολη, βγάζοντας μια δυνατή πολεμική ιαχή. Είναι καλύτερο να έχεις «εθνικά θέματα» και ο λαός σου να επιζητεί την ασφάλειά του από πολίτες που αμφισβητούν, συμμετέχουν και αξιολογούν τα γεγονότα και τις καταστάσεις. Στη δεύτερη περίπτωση, ίσως και να ρωτήσουν γιατί η Ελλάδα όλα αυτά τα χρόνια δεν έχει προχωρήσει στην χάραξη ΑΟΖ με την Ιταλία, την Αλβανία, την Αίγυπτο…
Ίσως, με αυτόν τον τρόπο, να στραφούν κατά μιας πολιτείας που διαχρονικά δεν έχει συνεκτική στρατηγική στην εξωτερική της πολιτική και κοιτάει πως θα φορτώσει τα προβλήματα στους επόμενους. Ίσως τότε να αναζητήσουν ευθύνες πολλών ετών και να καλέσουν τους υπαίτιους να λογοδοτήσουν. Ίσως έρθει η στιγμή που δεν θα αφήσουν πάλι την στρατιωτική, πολιτική και ακαδημαϊκή νομενκλατούρα να τους υπαγορεύει πως πρέπει να αισθάνονται για τον κόσμο γύρω τους.
Ίσως πάλι και να μην μας αξίζει. Η κοινωνία μας υποφέρει από έναν βαθύτατο συντηρητισμό σε κάθε πτυχή της. Είναι ουτοπικό να πιστεύουμε ότι η εξωτερική πολιτική θα ξέφευγε από αυτήν την κατάσταση. Η πολυπλοκότητα του κόσμου που μας περιβάλει είναι τρομακτική. Η βολή μας, η ασφάλειά μας, ο μικρόκοσμός μας είναι πολύ πιο σημαντικός για να διατηρήσουμε την ψυχική μας ισορροπία. Ίσως είναι καλύτερα να μείνουμε στα ίδια, στα εθνικά μας θέματα και στο εθνικισμό μας.
