Η καθιέρωση της διδασκαλίας της μητρικής γλώσσας στην εκπαιδευτική διαδικασία ενός κράτους – έθνους, έχει σταθεί πολλάκις η αφορμή για τη δημιουργία ανάλογων διδακτικών σχημάτων, με το καθένα από αυτά να στοχεύει στην εξυπηρέτηση επιμέρους σκοπών και την καλλιέργεια ανάλογων δεξιοτήτων. Αυτό που ονομάζεται σήμερα παραδοσιακός λόγος ή παραδοσιακή μέθοδος στη διδασκαλία της γλώσσας, είναι μια προσέγγιση που για να εντοπίσουμε τις ρίζες της, πρέπει ομολογουμένως να πάμε αρκετά πίσω στο χρόνο και να συνεξετάσουμε όλες τις οπτικές.
Το πρώτο ρεύμα παράδοσης στην εκπαίδευση και τη διδασκαλία της μητρικής γλώσσας εστίαζε στην ανάγνωση και τη χρήση θρησκευτικών βιβλίων. Έτσι, τα πρώτα αναγνωστικά που αποσκοπούσαν στη μετάδοση γνώσεων σχετικά με τη γλωσσική πραγματικότητα, ήταν εν πολλοίς εμποτισμένα με προσευχές και κατήχηση, άρα άρρηκτα συνδεδεμένα με μία συγκεκριμένη οπτική της ζωής. Οι παραδοσιακές πρακτικές αποσκοπούν φυσικά στο να καλλιεργήσουν στο παιδί μία γκάμα γνώσεων σχετικά με τη γλώσσα που διδάσκεται, όμως αυτό καταντάει εντελώς τυποποιημένο και σχεδόν θα λέγαμε, ο μοναδικός στόχος. Ταυτόχρονα, η οπτική του παραδοσιακού λόγου δεν επιτρέπει τη διακίνηση στοιχείων από τις γνώσεις για τη γλώσσα στις γνώσεις για τον κόσμο. Ωστόσο, δίνει μεγάλη σημασία στο πως να διαμορφώσει τις συγκεκριμένες μαθησιακές προσωπικότητες που επιθυμεί να προωθήσει και να καλλιεργήσει.
Όπως γίνεται αντιληπτό, οι παραδοσιακές πρακτικές στη γλωσσική διδασκαλία αποσκοπούν σε μία ιδέα περί σύνδεσης με τα ιδεώδη του παρελθόντος, περί ανάδειξης του έθνους και της πολιτιστικής του σημασίας στη διαμόρφωση συνειδήσεων. Το τρίπτυχο πατρίς – θρησκεία – οικογένεια, θα λέγαμε ότι βρίσκει ισχυρή απήχηση στις παραδοσιακές πρακτικές. Η ηθική της θρησκείας και η σημασία της οικογένειας ως ενός συμπαγούς καλουπιού μέσα στο οποίο αναδύονται τα ξεχωριστά γνωρίσματα του ατόμου, είναι ιδέες καθόλα ασήμαντες στις παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας. Αξιοσημείωτο είναι πως από τις αρχές του περασμένου αιώνα, άρχισε να δίνεται έμφαση και στη σημασία της λογοτεχνίας, ως μέσου επίτευξης του στόχου σύνδεσης με τον πολιτισμό και της ανάδειξης της πολιτισμικής σημασίας.
Μέσα σε όλα αυτά, έρχεται να προστεθεί η διδασκαλία της γλώσσας, απλώς όμως για να μάθουν οι μαθητές ορθογραφία και ορθή ανάγνωση. Η γλωσσική διδασκαλία μπαίνει απλώς στο “καλούπι” της μάθησης για συγκεκριμένες περιστάσεις και για να γραφτούν κείμενα και εκθέσεις ενός τυποποιημένου σχήματος. Ο δάσκαλος έχει καίριο ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία, ρωτώντας απλώς και περιμένοντας μία απάντηση, την οποία και αξιολογεί όπως θέλει ή όπως νομίζει. Η ελευθερία ως έννοια δεν είναι οικεία στους μαθητές, οι ίδιοι δρουν εντελώς “μπακαλίστικα” μέσα σε μία τάξη που δεν έχει να περιμένει κανένα είδος δημιουργικότητας από αυτούς. Τα σχολικά εγχειρίδια που τους προσφέρονται δεν έχουν αλλάξει σε σημαντικό βαθμό εδώ και τρεις δεκαετίες. ‘Οποια αλλαγή έχει επιχειρηθεί, ακολουθεί τη δομή των πρώτων εγχειριδίων για τη διδασκαλία που εκπονήθηκαν ποτέ.
Η ελληνική απεικόνιση της παραδοσιακής πρακτικής στη γλωσσική διδασκαλία μπορεί να ιδωθεί στην έμφαση που δίνεται στο μεγαλείο του παρελθόντος, μέσα από το μάθημα της γλώσσας. Η νεοελληνική λογοτεχνία – ομολογουμένως πλούσια και αξιοζήλευτη – εισάγεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στις παραδοσιακές διδασκαλίες, για να τονιστεί η σύνδεση με το παρελθόν. Τα σχολικά βιβλία που εναρμονίζονται με τον παραδοσιακό λόγο, διακρίνονται από την έμφαση σε τύπους κειμένων με το περιεχόμενό τους να περιστρέφεται γύρω από θέματα όπως η οικογένεια ή η λογοτεχνία ή η σπουδαία ιστορία των Ελλήνων. Βέβαια, η μεγάλη διαφορά του ελληνικού κόσμου με τα παγκόσμια παραδοσιακά ρεύματα είναι πως για πολλά χρόνια έως τη μεταρρύθμιση του περασμένου αιώνα που καθιέρωνε τη δημοτική σε όλα τα επίπεδα. Τα παιδιά διδάσκονταν στο σχολείο όχι τη μητρική τους γλώσσα, αλλά την καθαρεύουσα, αυτό το κράμα αρχαίας λόγιας γλώσσας με δημοτικισμούς, έτσι η σκληρή και τραχιά ιδεολογία της πέρασε και στο μάθημα της γλώσσας. Η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών που τότε είχε τα πρωτεία στη σχολική ζωή (και τα είχε έως και πολύ πρόσφατα), επηρέαζε σημαντικά και τη διδασκαλία των νέων ελληνικών.
Το κρίσιμο ζητούμενο στον παραδοσιακό λόγο, ο οποίος είναι γενικά δύσκολο να καταπολεμηθεί και ειδικά σε μία κοινωνία όπως η ελληνική, είναι πως οδηγεί στη δημιουργία μαθητών και κατ΄επέκταση πολιτών που φαίνονται αρκετά παθητικοί. Αντίστοιχα, οι δάσκαλοι και οι καθηγητές που είναι μυημένοι στον παραδοσιακό λόγο και στις αντιλήψεις του, ενδιαφέρονται απλώς να είναι τυπικοί στη δουλειά τους, βγάζοντας την απαιτούμενη ύλη με την οποία τους επιφορτίζει το υπουργείο, χωρίς αυτό να είναι θετικό για τα παιδιά και για τη διαδικασία διαμόρφωσης νέων και ευσυνείδητων μαθητών. Η γλώσσα καταντάει έτσι ένα μονότονο μάθημα, που δεν προσελκύει το ενδιαφέρον τον μαθητών, οι οποίοι καταλήγουν να βιώνουν μία δύσκολη σχολική πραγματικότητα από την οποία αδυνατούν να ξεφύγουν.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτό το άρθρο:
Κουτσογιάννης Δ. (2017): “Γλωσσική διδασκαλία χθες, σήμερα, αύριο. Μια πολιτική προσέγγιση”, Θεσσαλονίκη, ΙΝΣ, σσ. 59 – 95
Κουτσογιάννης Δ. (2010): ” Γλωσσολογικό πλαίσιο ανάγνωσης του μαθησιακού υλικού: το παράδειγμα των διδακτικών εγχειριδίων της γλώσσας του Γυμνασίου” στο Κ. Ντίνας κ.ά. (επιμ.), Πρακτικά πανελληνίου συνεδρίου με διεθνή συμμετοχή: η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας (ως πρώτης/μητρικής, δεύτερης/ξένης).
