Η μεταβατική περίοδος που ακολούθησε για τους Έλληνες Εβραίους μετά την λήξη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου ήταν αρκετά δύσκολη και ασταθής. Χαρακτηριστικά οι Εβραίοι αντιμετώπισαν δυσκολίες τόσο στην επανένταξη τους στο κοινωνικό σύνολο, αφού δεν ήταν πλέον όπως το άφησαν, καθώς και στην ανοικοδόμηση των σπιτιών τους ή την απόκτηση των ατομικών περιουσιών τους. Είχαν γυρίσει σε έναν τόπο που τους θεωρούσαν ξένους και αυτό ήταν εμφανές.
Η επιστροφή και το “μετά”.
Αναλυτικά όσοι επέζησαν κρυμμένοι από Χριστιανούς ή στα βουνά της Αντίστασης με τους αντάρτες ή από στρατόπεδα εξόντωσης, η αντιμετώπισή τους υπήρξε άκρως αποθαρρυντική. Τα εμπόδια αυτά σχετίζονταν ακόμα και με τις απλές, καθημερινές τους ανάγκες αφού τα ονόματα τους δεν ήταν πια καταγεγραμμένα στους καταλόγους διανομής τροφίμων. Έτσι αντιμετώπιζαν δυσκολίες στην σίτιση και στην ένδυση τους αφού όλα τους τα αντικείμενα είχαν δημευτεί από τους κατακτητές ή τους Χριστιανούς δωσίλογους. Πολλοί ήταν εκείνοι οι Εβραίοι που μετά την επιστροφή τους από τα βουνά φορούσαν μόνο την στρατιωτική στολή τους και ο λαός απαιτούσε από τις τοπικές αρχές να μην τους συλλάβουν, κάτι που θα προξενούσε όπως ήταν φυσικό και επεισόδια. Η ανάγκη των Εβραίων να ανήκουν ξανά κάπου γινόταν όλο και πιο επιτακτική και την λύτρωση σε αυτό έδωσε λίγο αργότερα και συγκεκριμένα τον Ιούνιο του 1945 η ίδρυση του Κεντρικού Συμβουλίου των Ισραηλιτικών Κοινοτήτων στην Ελλάδα (ΚΙΣ). Κύρια αποστολή του Συμβουλίου ήταν η ανασυγκρότηση των Κοινοτήτων που καταστράφηκαν κατά την διάρκεια του πολέμου. Ωστόσο, όπως και σε άλλες κοινωνικές παροχές έτσι και σε αυτήν, το οικονομικό πρόβλημα που προέκυψε ήταν τέτοιο που ανάγκασε το Συμβούλιο να στραφεί σε οικονομική ενίσχυση από διεθνείς οργανισμούς, όπως η UNRRA (UNITED NATIONS RELIEF AND REHABILITATION ADMINISTRATION) ο Ερυθρός Σταυρός, η American Joint Distribution Comittee κ.ο.κ. Οι οργανώσεις αυτές έσπευσαν να παρέχουν την απαραίτητη ιατρική, φαρμακευτική και οικονομική βοήθεια καθώς και κοινωνική πρόνοια.
Το φλέγον “ζήτημα των περιουσιών “
Η σχέση μεταξύ περιουσίας και μνήμης δέσποζε στην επιστημονική συζήτηση της δεκαετίας του ’90, όταν οι αξιώσεις περί αποκατάστασης της προσωπικής ιδιοκτησίας κατέληξε να δρα ως πρακτική ανάμνησης της παρελθοντικής καταπίεσης από τον κατακτητή. Πράγματι στην Ελλάδα το ζήτημα της περιουσιακής αποκατάστασης ταλαιπώρησε πολύ την κοινότητα των Εβραίων, αφού όσοι δωσίλογοι συνέβαλαν στην δήμευση τους δεν τιμωρήθηκαν για αυτή τους την πράξη.Οι περισσότεροι συνεργοί βγήκαν “αλώβητοι”, αφήνοντας τους Εβραίους να αναζητούν τις ελπίδες τους στα “χαλάσματα” που κάποτε αποκαλούσαν σπίτια τους. Σε πολλές ελληνικές πόλεις αλλά και πόλεις της Ευρώπης, η λεηλασία των περιουσιών οργανώθηκε κατά βάση από τους Γερμανούς στην περίοδο της κατοχής πριν εκτοπιστούν στην κόλαση τους. Σε περιοχές όπως τα Ιωάννινα, τη Κέρκυρα, με προτροπή των κατακτητών οι κατά τόπους κατοχικές κυβερνήσεις παρέδωσαν τότε με την δημιουργία της ΥΔΙΠ (Υπηρεσία Διαχείρισης Ισραηλιτικών Περιουσιών) στο ελληνικό Υπουργείο Οικονομικών, τις εγκαταλειμμένες οικίες και επιχειρήσεις των Εβραίων. Ο καθένας μπορούσε να πάρει το κομμάτι του από τα κεκτημένα αυτά, αφήνοντας τους νόμιμους πρώην δικαιούχους “εκτός μάχης”. Οι αιτήσεις των Εβραίων μετά την κατοχή για επαναπατρισμό και ριζική επιστροφή ήταν αρκετές, σε σημείο που οι κυβερνήσεις άρχισαν να εξετάζουν τα νόμιμα αιτήματα τους από άλλη σκοπιά. Εβραίοι σε Λάρισα, Δράμα και Καβάλα πλημμυρισμένοι από θυμό επιθυμούσαν την μετακόμιση τους στην Θεσσαλονίκη που πλέον είχε απελευθερωθεί προκειμένου να εγγραφούν στα μητρώα της Κοινότητας αφού εκεί η κατάσταση ήταν κάπως καλύτερη. Για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση ο Υπουργός Πρόνοιας, Πέτρος Λεβαντής πρότεινε την ένταξη των Εβραίων στην κατηγορία των προσφύγων προκειμένου να αντιμετωπίζονται ισάξια.
Σταδιακά τέθηκε στο τραπέζι η ψήφιση ειδικής νομοθεσίας που θα ρύθμιζε το θέμα με την επιστροφή των περιουσιών στους Εβραίους. Ευθύνες άρχισαν να αποδίδονται σε όσους είχαν δημεύσει ή βοηθήσει να δημευτούν οι περιουσίες τους, και έτσι τον Οκτώβριο του 1944 θεσπίστηκε ο νόμος που όριζε επίσημα την πλήρη αποκατάσταση των περιουσιών τους. Τα προβλήματα ωστόσο και σε αυτόν τον τομέα δεν έλειψαν, καθώς σύμφωνα με μαρτυρίες υπήρξαν αρκετά παράπονα για καθυστερήσεις επιστροφής των κεκτημένων τους. Δύο χρόνια αργότερα ένας νέος νόμος όριζε την επιστροφή εντός των δεκαπέντε ημερών, κάτι που και πάλι έμεινε εκκρεμές στην ολική υλοποίηση του. Οι δίκες που ακολούθησαν προκειμένου να δικαιωθούν οι μειονότητες των Εβραίων καθυστερούσαν αρκετά και κάποιες δεν είχαν καν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι από τις 2.300 επιχειρήσεις των Εβραίων επιστράφηκαν οι τίτλοι των 50 στους κύριους δικαιούχους. Το 1953, οκτώ μόλις χρόνια μετά την Απελευθέρωση, οι Εβραίοι κατόρθωσαν να ανακτήσουν 543 σπίτια και διαμερίσματα και 51 καταστήματα. Το ζήτημα για ρουχισμό, κειμήλια και προίκα δεν είχε ακόμα διευθετηθεί, όμως μέχρι το 1964 η Γερμανική κυβέρνηση αποζημίωσε με 5 εκατομμύρια το σύνολο του λεηλατημένου χρυσού, αφού ο χρυσός αποτελούσε για τους Εβραίους κύρια οικονομική πηγή εισόδων. Εν κατακλείδι, η κατάσταση δεν φάνηκε ποτέ να δικαιώνει πλήρως τους πληγέντες Εβραίους και ακόμα μέχρι και τους πρόσφατους καιρούς δεν κατόρθωσαν να αποκαταστήσουν όσα έχασαν τότε. Το ζήτημα της κοινωνικής αποδοχής ήταν ένα ακόμα πλήγμα στην ιστορία τους, κάτι που ενθυμούνται ακόμα και στις ημέρες μας.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο:
Μόλχο Ρ. (2014). Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων, Μελέτες Ιστορίας και μνήμης. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
