Πηγή Εικόνας: wikipedia.org
Ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός είναι το φιλοσοφικό και πνευματικό κίνημα που αναδύεται στην Ευρώπη του 18ου αι. Συμβάλει στην κοινωνική, πολιτική και θρησκευτική αλλαγή. Επιπλέον, αναιρεί την απολυταρχία, τον σκοταδισμό και τον δογματισμό του Μεσαίωνα. Σε αντίθεση με τα αμετακίνητα δόγματα της εκκλησίας, ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός έχει ως επίκεντρο την ανεξιθρησκεία και την ατομική ελευθερία. Εστιάζει στην ανθρώπινη ελευθερία και ισότητα, στην επιδίωξη της ευτυχίας του ατόμου και στην απόκτηση γνώσης μέσω της επιστήμης και της χρήσης του ορθού λόγου.
Για τους Διαφωτιστές, η μόνη διαφυγή από τον σκοταδισμό είναι η χρήση της λογικής. Ο Μοντεσκιέ, ο Βολτέρος και ο Adam Smith υποστηρίζουν τον ελεύθερο στοχασμό, την ανεξιθρησκεία, τον διαχωρισμό των τριών εξουσιών, την κατάργηση της μοναρχίας και την άνοδο της λαϊκής κυριαρχίας. Ο Rousseau, με το Κοινωνικό Συμβόλαιο, υποστηρίζει το δικαίωμα αντίδρασης του λαού απέναντι στο κράτος, αν αυτό δε διασφαλίζει αποτελεσματικά την προστασία του. Η κρατική εξουσία δεν είναι θέσφατη, αλλά μια διαρκώς ανανεούμενη συμφωνία μεταξύ κυβέρνησης και αστικής τάξης. Η πρωτοπορία του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού έγκειται στο ότι καθιερώνει τον ορθολογισμό και την πίστη στον άνθρωπο ως κυρίαρχα ιδεώδη.
Το Κοινωνικό Συμβόλαιο του Rousseau
Πηγή: Wikipedia.org
Κατά τον Διαφωτισμό, αναδεικνύεται ο Ντεϊσμός, δηλαδή η άποψη ότι η θεϊκή παρέμβαση δεν υπάρχει στη φύση και στη ζωή. Η πίστη πρέπει να προέρχεται από λογική και παρατήρηση. O ντεϊστικός τρόπος σκέψης εμφανίζεται ήδη από τα αρχαία χρόνια σε προσωκρατικούς φιλόσοφους, όπως ο Ηράκλειτος. Ωστόσο, κατά τον Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, ο Ντεϊσμός αποκτά αυτόνομη οντότητα ως φιλοσοφικό ζήτημα. Ταυτόχρονα, κερδίζει έδαφος σε Γαλλία, Γερμανία και Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ τον αναλύουν φιλόσοφοι όπως ο Kant, ο Καρτέσιος και ο David Hume.
Αυτός ο τρόπος σκέψης συμβάλλει στην αναίρεση της θρησκευτικής παντοδυναμίας. Η ανθρωπότητα απαλλάσσεται από το βαρύ στίγμα του προπατορικού αμαρτήματος και επικρατεί η άποψη ότι ο άνθρωπος γεννιέται tabula rasa. Δεν υπάρχει κάποια φυσική ροπή του ανθρώπου προς το κακό και τη διαφθορά. Αν καλλιεργήσεις το καλό, αυτό θα ανθίσει. Οι Ντεϊστές τιμούν τη θέση του ανθρώπου στην αλυσίδα της ζωής. Η πεπερασμένη φύση του δεν έχει για αυτούς αρνητικό πρόσημο. Ο άνθρωπος είναι μέρος σε ένα μεγαλύτερο «όλον», το οποίο προσπαθεί να κατανοήσει. Μεταξύ άλλων, ο John Locke υποστηρίζει ότι, αν ο άνθρωπος βρίσκεται σε περιβάλλον στο οποίο είναι ευτυχής και ικανοποιημένος, στρέφεται σε ευγενή ιδεώδη. Καλλιεργεί αξίες όπως η αγάπη, η καλοσύνη και η αλληλοβοήθεια.
Πηγή: wikipedia.org
Ο Immanuel Kant τον Δεκέμβριο του 1784, στο περιοδικό Berlinische Monatsschrift, αναφέρει: «Διαφωτισμός είναι η έξοδος τον ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία φταίει ο ίδιος. Ανωριμότητα είναι η αδυναμία του ανθρώπου να μεταχειρίζεται το νου του χωρίς την καθοδήγηση κάποιου άλλου».
Ο Kant διατυπώνει ιδεώδη, όπως η υπερίσχυση της λογικής, η ελεύθερη διακίνηση ιδεών και η έκφραση της προσωπικής γνώμης. Ο φιλόσοφος αναφέρει ότι ο άνθρωπος πρέπει να κάνει χρήση της ελευθερίας του, που του επιτρέπει να σκέφτεται λογικά και να ασκεί κριτική. Φυσικά, ο άνθρωπος υπηρετεί νόμους και κοινωνικές επιταγές, ο Kant δεν το αναιρεί αυτό. Όμως επεκτείνει τη σκέψη αυτή και θεωρεί ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφράζει τη γνώμη του, ακόμη και αν αυτή είναι αντίθετη με τις ισχύουσες στην εκάστοτε κοινωνία απόψεις. Για παράδειγμα, το άτομο ως πολίτης υποχρεούται να καταβάλει τους φόρους του, είναι όμως θεμιτό το ίδιο άτομο να ασκεί δημόσια κριτική για το άδικο των φορολογικών επιβαρύνσεων. Αντίστοιχα, ένας κληρικός διδάσκει το δόγμα της εκκλησίας, αλλά o ίδιος, ως συγγραφέας, μπορεί και υποχρεούται να ασκεί εμπεριστατωμένη κριτική για τα θολά σημεία του δόγματος.
Πηγή: theneweuropean.co.uk
Το πιο διάσημο σύγγραμμα κατά τον Διαφωτισμό, είναι η Εγκυκλοπαίδεια. Πρόκειται για ένα έργο 33 τόμων, το οποία συγγράφουν μαζί πολλοί Διαφωτιστές, γνωστοί ως «Εγκυκλοπαιδιστές». Συντάχθηκε, κυρίως, από τον Denis Diderot μαζί με τον Jean D’ Alembert. Το όραμα του Diderot είναι να ενσωματώσει τη γνώση όλου του κόσμου στην Εγκυκλοπαίδεια. Αφήνει, έτσι, μια παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές, αλλάζοντας τον τρόπο που οι άνθρωποι μέχρι τότε σκέπτονταν και αποκτούσαν γνώσεις.
Πηγή: weebly.com
Ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός χαρακτηρίζεται, δικαίως, ως ένα αισιόδοξο φιλοσοφικό κίνημα. Ο διαχωρισμός των εξουσιών, η απαλλαγή του ανθρώπου από το στίγμα του κακού, η κατάργηση της θεϊκής παρέμβασης, η αναγνώριση της αξίας της επιστήμης και η εξέλιξη των επιστημονικών πρακτικών και θεωριών συνέβαλαν σημαντικά στην αναδιαμόρφωση των κοινωνιών. Υιοθετήθηκε ένα φανερά ουμανιστικό μοντέλο, με πανανθρώπινες αξίες, οι οποίες παραμένουν εξαιρετικά ουσιώδεις και επίκαιρες μέχρι και σήμερα.
Πηγές:
Στεμπίλης Δ., Πατρικίου Α., Λυρίτσης Β., Βιδάλης Λ. (2008). Συνοπτική Ιστορία της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων
Kant I. (2014). Απάντηση στο ερώτημα: «Τι είναι διαφωτισμός; », στον συλλογικό τόμο Τι είναι διαφωτισμός, μετάφραση Σκουτερόπουλος Μ. Νικόλαος. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική. Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Berlinische Monatsschrift (1784)
