Ο Γιαν βαν Άικ ήταν Φλαμανδός ζωγράφος της Αναγέννησης.
Η δράση του τοποθετείται κυρίως στην πόλη Μπρυζ, του σημερινού Βελγίου και θεωρείται ένας από τους πρωτεργάτες της Φλαμανδρικής ζωγραφικής. Μια από τις πρωτοτυπίες του Γιαν Βαν Άικ ήταν ότι υπέγραφε τα έργα του, ενώ οι τεχνικές που επινόησε και χρησιμοποίησε επηρέασαν ένα πολύ μεγάλο αριθμό καλλιτεχνών.
Η ζωή του
Αν και δεν μας είναι γνωστός ο ακριβής τόπος γέννησης του Γιαν βαν Άικ, το όνομά του καταγράφεται στα λογιστικά βιβλία του Ιωάννη Γ’ του Ανηλεούς στη Χάγη, όπου κάποιος Meyster Jan den marle ( Μαστρο-Γιάννο ζωγράφος) λαμβάνει κάποια πληρωμή τα έτη 1422-1424.
Οι ουμανιστές, Marcus van Vaernewyck και Lucas De Herr από τη Γάνδη, στα τέλη του 1500, θεωρούν ως τόπο γέννησής του την πόλη Μάασεϊκ (Maesheyck) κοντά στη Λιέγη. Η θεωρία τους αυτή έχει ως την ετυμολογική προσέγγιση του ονόματος Άικ, σε σύγκριση με την κατάληξη eyck της εικαζόμενης γενέθλιας πόλης.
Κατά πάσα πιθανότητα, ο Γιαν βαν Άικ ήταν αδερφός του επίσης Ζωγράφου Χούμπερτ βαν Αικ. Τα κατάστιχα της Βουργουνδιανής αυλής αναφέρουν έναν ακόμη αδελφό, τον Λάμπερτ. Εικάζεται ότι ήταν και αυτός ζωγράφος, θεωρεία που ενισχύεται από το ότι κατά πάσα πιθανότητα επέβλεψε το κλείσιμο του εργαστηρίου του αδελφού του. Τέλος, ένας συνεπώνυπος ζωγράφος, ο Μπαρτελεμύ ντω Αικ, ήταν πιθανώς συγγενής του.
Το 1425, μετά τον θάνατο του Ιωάννη της Βαυαρίας, ο Γιαν βαν Άικ εντάσσεται στο καλλιτεχνικό δυναμικό του Φιλίππου Γ’ του Καλού, στην υπηρεσία του οποίου θα μείνει για την υπόλοιπη ζωή του.
Ως “ιδιαιτέρως του βασιλιά”, θα αναλάβει διάφορες καλλιτεχνικές παραγγελίες της αυλής της Βουργουνδίας, για τις οποίες θα πληρωθεί αδρά. Γεγονός είναι ότι η αμοιβή του αυξανόταν θεαματικά με την πάροδο του χρόνου, αποτελώντας δείκτη σπουδαιότητας.
Ο δούκας Φίλιππος τον εκτιμούσε βαθύτατα. Βάπτισε το ένα από τα παιδιά του, αλλά χρηματοδότησε και την χήρα του μετά τον θάνατό του και προικοδότησε μια κόρη του.
Εργογραφία
Όπως είπαμε, ο κύριος όγκος των παραγγελιών του Γιαν βαν Άικ προερχόταν από τη Βασιλική αυλή του Μπρυζ. Δεν έλειπε όμως και η ιδιωτική πελατεία, στις παραγγελίες της οποίας λογίζεται και το πιο γνωστό του ίσως έργο, το πολύπτυχο για την Αγία Τράπεζα του καθεδρικού της Γάνδης.
Αντίθετα με τις συνήθεις πρακτικές της εποχής, ο Γιαν βαν Άικ συχνά υπέγραφε τα έργα του και χρονολογούσε τις κορνίζες του. Η υπογραφή του “ALS IK KAN” προέρχεται από την φλαμανδική ρήση όπως μπορώ, όχι όπως θα μπορούσα. Στην υπογραφή του οφείλεται εν πολλοίς η φήμη του αλλά και η σχετικά αδιαμφισβήτητη ταυτότητα των έργων του.
Ο γάμος των Αρνολφίνι, ένας από τους πιο διάσημους πίνακες του Γιαν βαν Άικ, φιλοτεχνήθηκε το 1434.
Απεικονίζει το γάμο ενός ζευγαριού , των Αρνολφίνι ,στην πόλη Μπριζ. Πιο συγκεκριμένα, απεικονίζονται ο εμπορικός Τζιοβάνι Αρνολφίνι και η σύζυγος του, πιθανότατα στο σπίτι τους. Είναι κομψά ντυμένοι, με ακριβά ρούχα. Το δωμάτιο είναι διακοσμημένο με ακριβά έπιπλα τα οποία μαρτυρούν την αριστοκρατική τους καταγωγή.
Η γυναίκα είναι ντυμένη με ένα μακρύ πράσινο πλούσιο φόρεμα. Οι πολλές πτυχώσεις το φορέματος, που πέφτουν πολύ προσεκτικά τοποθετημένα, μαρτυρούν την ύπαρξη οικονόμου που τις επιμελήθηκε. Αυτό κατ’ επέκταση φανερώνει οικονομική ευμάρεια. Ο άνδρας επίσης είναι ντυμένος με έναν πλούσιο μανδύα από βελούδο και γούνα. Φοράει επίσης ένα μεγάλο μαύρο καπέλο.
Το δεξί χέρι της γυναίκας ακουμπάει στο αριστερό χέρι του άνδρα. Η χειρονομία αυτή βρίσκεται στο κέντρο του πίνακα, δίνοντας στην κίνηση ιδιαίτερη σημασία. Ο άνδρας έχει παράλληλα το δεξί του χέρι σηκωμένο σαν να ορκίζεται. Για τους σύγχρονους της εποχής, οι συμβολισμοί του πίνακα είναι ξεκάθαροι. Το ζευγάρι ανταλλάσει όρκους αιώνιας πίστης, καθώς εκείνη τη στιγμή φέρεται να παντρεύεται.
Τον 15ο αιώνα γάμος μπορούσε να τελεστεί παντού, ακόμα και στο εσωτερικό προσωπικής κατοικίας.
Η εκκλησία πέτυχε έναν αιώνα αργότερα να καθιερώσει ως απαραίτητη την ύπαρξη ιερωμένου για την τέλεση του γάμου. Ο πίνακας αποτελεί απόδειξη της τέλεσης του μυστηρίου του γάμου, καθώς έπαιζε τον ρόλο που θα είχε σήμερα μια φωτογραφία ή ένα επίσημο έγγραφο
Στα πόδια των Αρνολφίνι εικονίζεται ένα σκυλάκι, ανάμεσα και πίσω τους ένας καθρέπτης, ενώ οι ίδιοι στέκονται δίπλα από το κρεβάτι τους, το οποίο είναι καλυμμένο με κόκκινα σεντόνια.
Το μαντήλι στα μαλλιά της γυναίκας μαρτυρεί πως το ζευγάρι έχει μόλις παντρευτεί. Σύμφωνα με την παράδοση, μια γυναίκα ανύπαντρη απεικονίζονταν με τα μαλλιά της ελεύθερα. Αν και στον πίνακα φαίνεται πως είναι έγκυος, οι μελετητές του έργου αντικρούουν αυτήν την άποψη, αφού πολλές παρθένες απεικονίζονται με αυτόν τον τρόπο στους πίνακες της εποχής.
Ο μεταλλικός φλαμανδικός πολυέλαιος κάτω από τον οποίο βρίσκεται το ζευγάρι, παρατηρούμε ότι έχει μόνο ένα κερί αναμμένο. Η φλόγα συμβολίζει τον Χριστό που είναι πανταχού παρόν και βλέπει τα πάντα.
Δίπλα στο κρεβάτι των Αρνολφίνι , βρίσκεται ένα αγαλματίδιο της Αγίας Μαργαρίτας που θριαμβεύει εναντίον του δράκου. Το στοιχείο αυτό αποτελεί φυλακτό για τις μέλλουσες μητέρες.
Και κάποια άλλα αντικείμενα στον πίνακα μαρτυρούν την αγνότητα του γάμου. Για παράδειγμα, ο καθαρός και χωρίς στίγματα καθρέπτης μαρτυρά την αγνότητα του γάμου. Ο σκύλος στα πόδια του ζευγαριού συμβολίζει την ευημερία αλλά και την πίστη.
Κατά την γνώμη μου ένα από τα πιο όμορφα και ιδιαίτερα στοιχεία του συγκεκριμένου πίνακα αποτελεί ο καθρέπτης που βρίσκεται στο βάθος του δωματίου, ανάμεσα από τους Αρνολφίνι.
Σε δεύτερο πλάνο λοιπόν, στο βάθος, στον κεντρικό άξονα του πίνακα βλέπουμε έναν καθρέπτη, η κορνίζα του οποίου είναι διακοσμημένα με σκηνές από την ζωήν και τα Παθη του Ιησού. Στην δεξιά πλευρά βλέπουμε σκηνές από τον θάνατο και την ανάσταση ενώ από την αριστερή πλευρά βλέπουμε σκηνές από τη ζωή του.
Μέσα στον καθρέπτη αντανακλούν οι Αρνολφίνι, αλλά και δύο φιγούρες οι οποίες βρίσκονται μπροστά από την πόρτα του δωματίου.
Σύμφωνα με αρκετούς μελετητές, ο ένας από τους δύο είναι ο ίδιος ο Γιαν βαν Άικ. Ο οποίος έχει υπογράψει το έργο του στον τοίχο, πάνω από τον καθρέπτη, όπου γράφει <<Johannes de Eyck fuit hic 1434>> και σημαίνει << ο γιαν βαν Αικ ήταν εδώ 1434>>.
Άλλο μετρητές υποστηρίζουν ότι οι δύο φιγούρες είναι μάρτυρες του γάμου. Οποία και αν είναι η σωστή απάντηση, το μόνο σίγουρο είναι ότι χρειάστηκε μεγάλη επιδεξιότητα έτσι ώστε να απεικονίσει την αντανάκλαση του δωματίου μέσα στον καθρέπτη.
Το ταξίδι του πίνακα
Ο εν λόγω πίνακας του Γιαν βαν Άικ, πέρασε από πάρα πολλά χέρια μέχρι να καταλήξει στην σημερινή του τοποθεσία, την εθνική πινακοθήκη του Λονδίνου.
Στην αρχή, βρισκόταν στα χέρια ενός ζωγράφου στην Ολλανδία. Ο ζωγράφος αυτός χάρισε τον πίνακα στην πριγκίπισσα των Αστουριών και δούκισσα της Σαβοΐας, Μαργαρίτα της Αυστρίας. Αυτή με την σειρά της, τον άφησε κληρονομιά στην ανιψιά της, Μαρί της Αυστρίας, βασίλισσα της Ουγγαρίας. Αργότερα κατέληξε στα χέρια του Φιλίππου Β’ της Ισπανίας.
Ο πίνακας έμεινε στην βασιλική οικογένεια της Ισπανίας έως το 17ο αιώνα. Το 1816 βρέθηκε στο Λονδίνο. Μέσω διαφόρων προσώπων, κατέληξε στον Γεώργιο Δ’ του Ηνωμένου Βασιλείου, ο οποίος δύο χρόνια μετά τον επέστρεψε στον Βρετανό αξιωματικό Τζέιμς Χέι. Ο αξιωματικός, με την σειρά του, τον χάρισε σε έναν φίλο του. Από τότε και για πολλά χρόνια χάθηκαν τα ίχνη του έργου.
Το 1842 όμως έκανε ξανά την εμφάνισή του σε μια έκθεση, όπου και αγοράστηκε από την Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου για 600 δολάρια.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο:
Γιαν βαν Αικ – πρώιμη φλαμανδική ζωγραφική : ο γάμος των Αρνολφίνι, 1434. Ανακτήθηκε από artviews.gr (τελευταία πρόσβαση 19/03 /2021)
Γιαν βαν Αικ. Ανακτήθηκε από el.wikipedia.org (τελευταία πρόσβαση 19/03/2021)
