«Θα ήθελα ένα τοστ με κασέρι. Πεινάω αφού». Μη βιαστείτε να βγάλετε συμπεράσματα για τις λανθασμένες λέξεις. Δεν είναι λανθασμένη, έστω και αν φαίνεται έτσι. Είναι πολύ απλά ο γνωστός βορειοελλαδίτικος ιδιωματισμός που χρησιμοποιείται στη Θεσσαλονίκη και στη γύρω περιοχή. Ποια είναι, όμως, η προέλευση του «λανθασμένου» ιδιωματισμού; Γιατί πολλοί βορειοελλαδίτες λένε τυρί αντί για φέτα και γύρος αντί για σουβλάκι;
Πριν μάθουμε την αλήθεια, αρκεί να θυμηθούμε ότι για πολλούς αιώνες, η ελληνική ήλθε σε άμεση επαφή με την τουρκική. Το αποτέλεσμα είναι τα γνωστά δάνεια και οι εξελληνισμοί λέξεων που αποτέλεσαν αντικείμενο διαμάχης μέχρι το 1976. Ωστόσο, η επαφή Ελλήνων και Τούρκων δεν περιορίστηκε μόνο σε λέξεις, αλλά και στον τρόπο ζωής. Οι Τούρκοι χρησιμοποιούν δύο λέξεις για να περιγράψουν τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τη λέξη peynir και τη λέξη kaser. Η πρώτη αναφέρεται σε κάποιο είδος φέτας και η δεύτερη σε γαλακτοκομικό προϊόν παρόμοιο με κίτρινο τυρί. Μία απλή έρευνα σε ελληνοτουρκικά λεξικά αποδεικνύει το παραπάνω φαινόμενο.
Πως ο διαχωρισμός έφτασε από τα τούρκικα παζάρια στη Β. Ελλάδα;
Η απάντηση είναι απλή. Η Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 οδήγησε στο ξεριζωμό χιλιάδες Έλληνες της Ανατολής. Είναι γνωστό βέβαια, ότι οι Μικρασιάτες, Πόντιοι, Θρακιώτες πρόσφυγες έφεραν μαζί τους όχι μόνο τα λιγοστά υπάρχοντα τους, αλλά και τον πολιτισμό τους. Η διατροφή και το σχετικό λεξιλόγιο ήταν μερικά από αυτά τα στοιχεία. Αν και τα στοιχεία αυτά ήταν κατανοητά για την Ανατολή, ήταν τελείως άγνωστα στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Ανάλογη υπήρξε και η συζήτηση για το γύρο και το σουβλάκι. Ο ελληνικός γύρος είναι ίδιος με το τουρκικό ντονέρ. Το λαχταριστό έδεσμα είναι κοινό και στους δύο λαούς και η ονομασία είναι ίδια. Ντονέρ σημαίνει στριφογυριστός. Όπως ακριβώς και ο ελληνικός γύρος ψήνεται στριφογυριστά! Ο γύρος είναι ένα ακόμη γαστρονομικό στοιχείο της Ανατολής που ήλθε στην Ελλάδα με την άφιξη των Μικρασιατών προσφύγων.
Πολίτικο Ιδίωμα εναντίον συντηρητικής Αθήνας
Τα μικρασιάτικα ιδιώματα ανήκουν στην κατηγορία του λεγόμενου Πολίτικου ιδιώματος. Το Πολίτικο ιδίωμα είναι ένα από τα μεγαλύτερα κεφάλαια στην ιστορία της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας. Μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, η Κωνσταντινούπολη ήταν το μεγαλύτερο κέντρο του Ελληνισμού. Τα ελληνικά σχολεία της Πόλης ήταν φημισμένα ακόμα και στην Αθήνα, ενώ οι Ρωμιοί ασκούσαν μεγάλη επιρροή στους εμπορικούς δρόμους της Ανατολής. Κάπου στα τέλη του 19ου αιώνα, το Πολίτικο ιδίωμα θεωρήθηκε ως το επικρατέστερο για την καθιέρωση μίας κοινής νέας ελληνικής γλώσσας. Γιατί, όμως, δεν καθιερώθηκε τελικά;
Μοναδικό πρόβλημα του Πολίτικου ιδιώματος ήταν οι τουρκικοί τύποι. Αυτό δεν ήταν αρεστό στην Αθήνα. Οι συντηρητικοί στην Αθήνα δεν ήθελαν να χρησιμοποιούν μία γλώσσα που θα περιέχει στοιχεία της γλώσσας του μεγαλύτερου αντιπάλου της Ελλάδας. Αντίθετα, προτίμησαν τον εξαρχαϊσμό της γλώσσας που οδήγησε στην Καθαρεύουσα, την τεχνητή γλώσσα που δίχασε γενιές Ελλήνων.
Δυστυχώς, σήμερα το Πολίτικο ιδίωμα δεν επιβιώνει. Το ίδιο ισχύει και για τα συναφή Μικρασιάτικα ιδιώματα. Ο χρόνος, η πολιτισμική ώσμωση στη σύγχρονη Ελλάδα οδήγησαν στη σταδιακή εξάλειψη των περισσότερων ιδιωμάτων με λέξεις να επιβιώνουν. Την επόμενη φορά που θα ακούσετε κάποιον να λέει γύρος αντί για σουβλάκι, αρκεί να σκεφτείτε ότι πίσω από τις λέξεις κρύβεται ένα μακρύ κεφάλαιο της σύγχρονης ιστορίας…
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
«Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας», Κοπιδάκης, ΜΙΕΤ 1999
«Το Κοινό Λεξιλόγιο της Ελληνικής και της Τουρκικής Γλώσσας», Δημάση Μ. & Νιζάμ Α., Εκδοτικός Οίκος Αφών Κυριακίδη 2018
