
Ο Τζον Ρόναλντ Ρούελ Τόλκιν (J. R. R. Tolkien) είναι ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς στο χώρο της μυθοπλασίας. Ακόμη και σε όσους δεν αρέσει το συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος, ένα είναι σίγουρο, τον έχουν ακουστά. Ο Άρχοντας των δακτυλιδιών αποτελεί ένα από τα πολυαγαπημένα αναγνώσματα του είδους του που έχει μεγαλώσει πολλές γενιές του πλανήτη γη και έχει εμπνεύσει αμέτρητους καλλιτέχνες. Πόσοι, όμως, γνωρίζουν ότι ο Τόλκιν υπήρξε ένας σημαντικός γλωσσοπλάστης που δημιούργησε τόσες γλώσσες όσες και τα είδη των όντων του κόσμου που εμπνεύστηκε;

Διαβάζοντας τον Τόλκιν δεν μπορεί παρά να θαυμάσει κανείς τον μαγικό κόσμο που δημιούργησε, τους λεπτομερείς χάρτες και τις αντίστοιχες γλώσσες για το κάθε είδος φανταστικών πλασμάτων που λαμβάνουν μέρος στις ιστορίες του. Όσον αφορά τις γλώσσες, ο Τόλκιν γράφει:
«οι ιστορίες γράφτηκαν για να τις υποστηρίξουν και όχι το ανάποδο. Για εμένα το όνομα έρχεται πρώτο και η ιστορία ακολουθεί. Θα προτιμούσα να έγραφα στη γλώσσα των ξωτικών. Άφησα, όμως, στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, τόση γλώσσα όση πίστευα ότι οι αναγνώστες θα μπορούσαν να χωνέψουν. Ούτως ή άλλως, για μένα είναι εν πολλοίς μια σπουδή επάνω στην αισθητική γλωσσολογία».
Μελετητής και βαθύς γνώστης αρκετών ξένων γλωσσών, ο Τόλκιν εξελίχθηκε σε μοναδικό γλωσσοπλάστη με μεγάλη ποικιλομορφία. Μερικές από αυτές που δημιούργησε είναι, λόγου χάρη, η αρχαία γλώσσα των ξωτικών Quenya ή η Tengwar, ο Μαύρος Λόγος, η γλώσσα του Σάουρον, στην οποία είχε χαραχτεί και το δακτυλίδι που μετέφερε ο Φρόντο Μπάγκινς. Οι γλώσσες για τον Τόλκιν ήταν η αλήθεια του, κάτι που ο ίδιος είχε απλά φέρει στην επιφάνεια γι’ αυτό διαθέτουν ποικιλία σε γραμματική και συντακτικό, ενώ έχουν εκδοθεί λεξικά που τις περιλαμβάνουν, τα οποία έχουν, επίσης, μεταφραστεί σε άλλες γλώσσες.
Ο Τόλκιν σπούδασε φιλολογία καθώς από μικρή ηλικία φάνηκε ότι είχε έφεση στο λόγο, την ανάγνωση και τη γραφή. Αγαπούσε πολύ τα παραμύθια, τους νορβηγικούς/ισλανδικούς μύθους και παραδόσεις. Ξεκίνησε να γράφει τις δικές του ιστορίες από τα επτά του χρόνια. Αναζητούσε το κοινό στοιχείο που κρυβόταν πίσω από τις γλώσσες γι’ αυτό δεν ήταν τυχαίο που στο πανεπιστήμιο αρίστευσε στη Συγκριτική Φιλολογία.Έλκονταν από το ηχόχρωμα, το σχήμα αλλά το νόημα των λέξεων. Γνώριζε γαλλικά, αν και δεν ήταν τα αγαπημένα του, μελέτησε αρχαία και μεσαιωνικά αγγλικά, γερμανικά, λατινικά, τις γερμανικές γλώσσες του Βορρά, τις οποίες αγαπούσε ιδιαίτερα, αρχαία ελληνικά, τα οποία τα έμαθε στην ηλικία των 8 ετών. Μάλιστα κατά τα γυμνασιακά του χρόνια ανέβασε στο σχολείο του την Ειρήνη του Αριστοφάνη έχοντας ο ίδιος το ρόλο του Ερμή. Μάλιστα στη συνέχεια κατασκεύαζε λέξεις έχοντας ως πρότυπο την ελληνική. Συνήθιζε με τα ξαδέλφια του, τα οποία επίσης είχαν την τάση να δημιουργούν δικές τους γλώσσες, να μιλούν την Animalic στην οποία δημιουργήθηκε από ονόματα ζώων.
Ο Τόλκιν εξελίχθηκε σε μεγάλο τεχνίτη του λόγου, ο οποίος εκούσια συνδυάζει τόσο λέξεις όσο και φράσεις με τόπο ασυνήθιστο. Δημιουργεί νεολογισμούς, αρχαϊκούς τύπους λέξεων και προσεγγίζει το αρχικό νόημα της δημιουργίας του, γι΄αυτό και η μετάφραση της γραφής τους είναι δύσκολη.
Ας δούμε, όμως, αναλυτικά από πού άντλησε την έμπνευσή του αλλά και ότι άλλο χρειάστηκε ο Τόλκιν για το γλωσσικό του κόσμο τον οποίο δεν σταμάτησε να διευρύνει και να βελτιώνει μέχρι το τέλος της ζωής του (1973).
Οι γλώσσες του Τόλκιν
Οι ξωτικογλώσσες
Τα ξωτικά είναι λαμπερά αιθέρια πλάσματα με υπερφυσικές δυνατότητες γεμάτα από εσωτερική και εξωτερική ομορφιά, ενώ βρίσκονται σε αρμονία με τη φύση. Η αγάπη του Τόλκιν για τα ξωτικά φαίνεται και από τις διαλέκτους που δημιούργησε γι’ αυτά αλλά και το όμορφο αλφάβητό τους. Όσοι έχουν εντρυφήσει στο έργο του ήρθαν αντιμέτωποι με τουλάχιστον 15 ξωτικογλώσσες. Κάθε μια διαθέτει δικό της λεξιλόγιο, γραμματική, συντακτικό και φωνολογία.
Η βάση της γλώσσας των ξωτικών διακρίνεται σε δύο κατηγορίες Υψηλή και σε Κοινή. Η Υψηλή γλώσσα ονομάστηκε αρχικά Elfin και κατόπιν Quenya και αντλήθηκε από τα αρχαία ελληνικά, τα λατινικά και τα φιλανδικά. Η Κοινή γλώσσα ονομάστηκε Gnomish ή Golgodrin και στηρίχθηκε στην ουαλική.

Ο Τόλκιν αντιμετώπισε τις γλώσσες που έπλασε ως πραγματικές και ακολούθησε τον ίδιο δρόμο, δίνοντάς τες μια εξελικτική πορεία από την Πρώιμη Quendian στην εξελισσόμενη Κοινή Eldarin, από τις οποίες προέκυψαν διάλεκτοι και γλώσσες. Το Σιλμαρίλλιον προέκυψε από την προσπάθεια του Τόλκιν να δώσει υπόσταση σ’ αυτές τις γλώσσες και τελικά δημιουργήθηκε ο κόσμος της Άρντα (Arda).
Οι ξωτικογλώσσες αυξάνονται και πληθύνονται στις αρχές του περασμένου αιώνα (1920-1930). Έτσι προέκυψαν οι: Άβαριν, Ντοριάθριν, Τέλεριν, Ίλκοριν. Στη συνέχεια (1935-1955), ο Τόλκιν έδωσε, κατά κάποιο τρόπο, μια πιο ολοκληρωμένη μορφή στις γλώσσες των ξωτικών. Από την Golgodrin οδηγήθηκε στη Noldorin, που έδωσε, κατόπιν, την Quenya και τη Sindarin, τη γλώσσα των Σίνταρ. Αν επισκεπτόμασταν τα ξωτικά της Τρίτης Εποχής, θα ακούγαμε Sindarin, την πιο ολοκληρωμένη γλώσσα ξωτικών.
Η γλώσσα των νάνων
Οι νάνοι, εργατικοί και λιγομίλητοι, μυστικοπαθείς και περήφανοι αρέσκονται να εξερευνούν τα έγκατα τις γης και να αντλούν τα πολύτιμα υλικά της. Η γλώσσα που τους ταιριάζει είναι η Khuzdul, την οποία θα κρυφακούγαμε από τους νάνους της Μέσης Γης καθώς, δεν την ξοδεύουν σε άλλους, παρά μόνο στη μεταξύ τους επικοινωνία. Ο Τόλκιν αξιοποίησε την σημιτική γλώσσα για να δημιουργήσει την Khuzdul καθώς οι νάνοι του θύμιζαν τους περιφερόμενους Εβραίους.

Μια γλωσσική ιδιαιτερότητα που φύλαξε ο Τόλκιν για τους νάνους ήταν η Iglishmêk, η νοηματική γλώσσα των ορυχείων, που διδάσκοντα από τα μικράτα τους για να τους επιτρέπει να συνεννοούνται καθώς δούλευαν στα θορυβώδη ορυχεία στα βάθη της γης. Η Iglishmêk, σε αντίθεση με την Khuzdul, διαφοροποιούνταν από φυλή σε φυλή.
Entish η μακρόσυρτη γλώσσα των Ent
Καθώς περπατάμε στο δάσος το θρόισμα των φύλλων μπορεί να κρύβει πίσω του έναν δεντροβοσκό. Πρόκειται για τη φυλή των μακροβιότατων Ent που είναι ταγμένοι στη φύλαξη και προστασία των δέντρων. Ένας α
πό αυτούς είναι ο Δεντρογένης που εμφανίζεται στο δεύτερο βιβλίο του Άρχοντα των δακτυλιδιών. Η Entish δεν έχει αναπτυχθεί από τον Τόλκιν γι’ αυτό δεν έχει ευελιξία, οι λέξεις είναι πολυσύνθετες και η απλούστερη συζήτηση για τους Ent χρονοβόρα. Οι Ent βρίσκονται σε διαρκή αναζήτηση των θηλυκών Ent που χάθηκαν καιρό τώρα. Όποιος τις βρει θα τον ευγνωμονούν αιώνια αλλά και ο πλανήτης που ίσως καταφέρει να σώσει τα δάση του.
Η γλώσσα των ανθρώπων του Τόλκιν
Ας δούμε, όμως, ποιοι μιλούσαν τις γλώσσες που ανέπτυξε ο Τόλκιν. Οι Ένταιν στο Μπελέριαντ μιλούσαν Taliska που ήταν γοτθική όπως και η γλώσσα των ανθρώπων του Ροβάνιον αντλήθηκε από τη γοτθική γλώσσα. Οι Ροχίρριμ ακούγονταν σαν αγγλοσάξωνες ενώ οι Νούμενορ, μιλώντας την Adûnaic, είχαν άμεση συνάφεια με τα σημιτικά. Οι άνθρωποι του βορρά μιλούσαν την αρχαία νορδική και, φυσικά, όλοι είχαν μια κοινή γλώσσα για να συνεννοούνται… τη Westron.
Αξίζει, τέλος, να γίνει μια αναφορά και στο ότι ο Τόλκιν, παράλληλα με τη γλώσσα, πειραματίστηκε και με τη γραφή. Γνωστές είναι: Tengwar, Sarati, Valmaric αλλά και με αφετηρία την μεσαιωνική ευρωπαϊκή γραφή δημιουργήθηκαν οι ρούνοι ή Cirth του Ντάερον.
Τρία Δαχτυλίδια έχουνε οι Ξωτικοί Βασιλιάδες στο θόλο τ’ ουρανού από κάτω,
Εφτά οι Νάνοι Άρχοντες παλάτια πού ‘χουνε μες στα πετράδια,
Εννιά οι Άνθρωποι οι Θνητοί που ‘χουν τη μοίρα του θανάτου,
Ένα ο Μαύρος Άρχοντας, που βασιλεύει στα σκοτάδια,
Advertising
Στη γη της Μόρντορ, που ζούνε οι Σκιές.
Ένα, όλους να κυβερνά και να τους βρίσκει, Ένα.
Ένα, να τους μαζεύει όλους μαζί, με μαύρα μάγια, Ένα.
Στη γη της Μόρντορ, που ζούνε οι Σκιές.
Advertising
Βιβλιογραφία
Τόλκιν Τζ. Ρ. Ρ. (1978). Χόμπιτ. Αθήνα: Κέδρος
Τόλκιν Τζ. Ρ. Ρ. (1996). Το Σιλμαρίλλιον. Αθήνα: Αίολος
Τόλκιν Τζ. Ρ. Ρ. (199). Το Σιλμαρίλλιον. Αθήνα: Αίολος
Διαδίκτυο
Voronwë. O Τόλκιν και οι γλώσσες της Μέσης-γης. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο: hptt://tolkien.gr [ανακτήθηκε 25/11/19]
Κουνάδη Ηρώ: Οι γλώσσες στον κόσμο του Τόλκιν. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο: www.in2life.gr [ανακτήθηκε 25/11/19]