Αν κάποιος ξεφυλλίσει ένα λεξικό, ίσως διαπιστώσει πολύ σύντομα ότι το πολίτευμα είναι το πολιτειακό καθεστώς μιας χώρας. Πιο συγκεκριμένα, αποτελεί το σύνολο των κανόνων που ρυθμίζουν την άσκηση της εξουσίας σε ένα κράτος. Από την αρχαιότητα κιόλας, οι άνθρωποι προσπαθούσαν να οργανωθούν σε ένα πολιτειακό καθεστώς, για να μπορούν να έχουν μια καλύτερη και μια πιο άνετη ζωή. Ακόμη, θα μπορούσαν με βάση το σύνολο των ρυθμίσεων που χαρακτηρίζουν το πολίτευμα, να καθορίζουν τις κοινωνικές τους σχέσεις και να πραγματοποιούν τις καθημερινές τους εργασίες. Όμως, στο πέρασμα των χρόνων και των αιώνων, οι πολίτες είχαν την ανάγκη μέσα από μια σειρά επαναστάσεων, νόμων και κοινωνικών αλλαγών να βελτιώσουν ακόμα περισσότερο τις συνθήκες ζωής τους, προς όφελος τους φυσικά! Και πώς θα το πετύχαιναν αυτό; Μέσω της αλλαγής του πολιτειακού καθεστώτος της πόλης στην οποία ζούσαν. Επομένως, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και θα καταλάβετε τι εννοώ.
Πρώτα από όλα, οφείλω να σας τονίσω, ότι μπορούμε να παρατηρήσουμε έντονες πολιτειακές αλλαγές μέσα στο πλαίσιο της πόλης της αρχαίας Αθήνας. Εκεί και μόνο εκεί είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε το ευρύ φάσμα των κοινωνικών αλλαγών που θα παίξουν άλλοτε έναν ευεργετικό και άλλοτε έναν αποθαρρυντικό ρόλο ως προς τους πολίτες. Απεναντίας, στην πόλη της αρχαίας Σπάρτης, κυριαρχούσε το πολίτευμα της βασιλείας. Μέχρι και την πτώση της πόλης αρκετούς αιώνες αργότερα, η Σπάρτη είχε δύο βασιλείς, τους οποίους περικύκλωναν κυρίως τα σώματα των πέντε Εφόρων, της Απέλλας και της Γερουσίας. Από την άλλη πλευρά, στην βόρεια Ελλάδα υπήρχε μία τεράστια ποικιλία φύλων, τα οποία με το πέρασμα του χρόνου ανέπτυξαν και αυτά τον θεσμό της βασιλείας, τον οποίο και διατήρησαν στην συνέχεια για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα αποτελούν τα βασίλεια της αρχαίας Μακεδονίας και της Ηπείρου.
Για να μην μιλήσω για τα πολιτεύματα κάθε πόλης- κράτους ξεχωριστά, σκοπεύω να σας μιλήσω λακωνικά για την πλούσια πολιτειακή πορεία της Αθήνας. Συγκεκριμένα, η Αθήνα αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της αρχαιότητας όσον αφορά την εναλλαγή των πολιτευμάτων της. Με απλά λόγια, η πολιτειακή πορεία της Αθήνας, είναι η εξής:
- βασιλεία~ 2. αριστοκρατία~ 3. ολιγαρχία~ 4. τυραννία ~ 5. δημοκρατία. Πιο αναλυτικά:
1. Βασιλεία:
Αποτελεί το αρχαιότερο πολίτευμα. Ο ανώτατος άρχοντας ήταν ο βασιλιάς, του οποίου το αξίωμα ήταν καθαρά κληρονομικό. Επιπροσθέτως, υπήρχε μία ποικιλία σωμάτων γύρω από τον βασιλιά, τα οποία είχαν καθαρά συμβουλευτικό και επικουρικό χαρακτήρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η Γερουσία στην Σπάρτη, της οποίας τα μέλη ήταν κυρίως ηλικιωμένοι άνθρωποι που ξεχώριζαν για την σοφία και την πείρα τους. Όταν ο βασιλιάς ήθελε να ανακοινώσει κάτι σπουδαίο, καλούσε τον λαό σε συγκέντρωση. Παραδείγματος χάριν, στην αρχαία Αθήνα, ο τόπος συγκέντρωσης του λαού του βασιλιά ονομαζόταν Αγορά.
Όμως τον 8ο αιώνα π.Χ. το πολίτευμα της βασιλείας αρχίζει να παρακμάζει. Μόνο οι περιοχές της Μακεδονίας και της Ηπείρου διατήρησαν τον βασιλικό θεσμό. Έτσι λοιπόν μπορούμε να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι οι μεγάλες κοινωνικό-πολιτικές αλλαγές αυτής της περιόδου και η δημιουργία των πόλεων- κρατών, αύξησαν την δύναμη των ευγενών κατά έναν μεγάλο και σημαντικό βαθμό. Επομένως, οι ευγενείς εισήγαγαν αυτομάτως ένα νέο πολίτευμα: αυτό της αριστοκρατίας.
2. Αριστοκρατία:
Απαρτιζόταν από μεγαλοκτηματίες. Αυτοί οι ευγενείς κατάφεραν να διώξουν τον βασιλιά από την άσκηση της εξουσίας του, χάρη στην δύναμη που αποκτούσαν σταδιακά. Ειδικότερα, στήριξαν αυτή τους την δύναμη στα κτήματα που διέθεταν, στην καταγωγή και στο κληρονομικό τους δικαίωμα. Για παράδειγμα, στην Αθήνα την θέση του βασιλιά πήραν οι δέκα Επώνυμοι Άρχοντες, οι οποίοι ανήκαν σε αυτόν τον κύκλο της Αριστοκρατίας. Τέλος, οφείλω να τονίσω ότι το πολίτευμα αυτό πήρε το όνομα του από τους ” Άριστους “, δηλαδή από τους ευγενείς.
3. Ολιγαρχία:
Επειδή όπως έχουμε πει ότι ένα πλήθος αλλαγών χαρακτηρίζουν την κοινωνία, λίγο αργότερα, δραστηριότητες όπως το εμπόριο, η ναυτιλία και η βιοτεχνία άρχισαν να γνωρίζουν σπουδαία άνθιση την εποχή αυτή. Αυτή η άνθιση λειτούργησε αποθαρρυντικά ως προς τους ευγενείς εφόσον τώρα οι έμποροι και οι βιοτέχνες είχαν τον μεγαλύτερο πλούτο. Επομένως, αυτοί οι άνθρωποι σταδιακά πήραν την εξουσία από τους Άριστους. Από τότε οι αρμόδιοι κατέταξαν όλους τους πολίτες σε καταλόγους με βάση το εισόδημα τους. Δηλαδή, όσοι κατείχαν το μεγαλύτερο εισόδημα, αυτοί έπαιρναν μέρος στην άσκηση της εξουσίας. Το πολίτευμα πήρε το όνομα “ολιγαρχικό”, επειδή ως γνωστόν οι πλούσιοι ήταν (ο)λίγοι.
4. Τυραννία:
Οι ολίγοι διαφωνούσαν πολλές φορές μεταξύ τους για τον τρόπο άσκησης της εξουσίας. Οπότε, δεν ήταν και λίγες οι φορές που ξεσπούσαν αντιδράσεις μεταξύ τους. Αυτές τις έριδες ανάμεσά τους εκμεταλλεύτηκαν φιλόδοξοι άνθρωποι, οι οποίοι μέσω των διαφόρων πολιτικών παρατάξεων, πέτυχαν να πάρουν την εξουσία με την βία. Επομένως, αυτοί οι άνθρωποι πήραν το όνομα “τύραννοι” και εξουσίαζαν βίαια και αυταρχικά. Δεν έδιναν λόγο σε κανέναν για τις πράξεις τους.
Παρόλα αυτά, οφείλω να ομολογήσω ότι ορισμένοι τύραννοι επιτέλεσαν σπουδαία έργα για όσο καιρό παρέμειναν στην εξουσία. Παραδείγματος χάριν, ο Περίανδρος στην Κόρινθο, επέτρεψε την άνθιση των τεχνών και των γραμμάτων. Για αυτό και ο ίδιος ανήκει στην κατηγορία των Επτά Σοφών της Αρχαιότητας. Ακόμη, ο Πολυκράτης στην Σάμο προχώρησε στην ανέγερση σπουδαίων δημοσίων έργων και στην δημιουργία συμμαχιών κατά των περσικών απειλών.
Όπως και να έχει, στις περισσότερες περιπτώσεις, ο λαός όντας εξαθλιωμένος και αγανακτισμένος, διοργάνωνε επαναστάσεις για να διώξει τους τυράννους. Έτσι σε πόλεις όπως στην Αθήνα, άνοιξε ολοκληρωτικά ο δρόμος για την Δημοκρατία, ενώ σε κάποιες άλλες επέστρεψε η ολιγαρχία.
5. Δημοκρατία:
Όσον αφορά την πόλη της Αθήνας, στα τέλη του 6ου αιώνα π. Χ., ο Κλεισθένης κάνοντας τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, εισήγαγε τις βάσεις για το Δημοκρατικό πολίτευμα. Αν λάβουμε υπόψιν μας την ετυμολογία της λέξης Δημοκρατίας (δήμος+κρατέω/ώ), θα βγάλουμε σύντομα το συμπέρασμα ότι στο πολίτευμα αυτό ο λαός έχει τα ηνία της εξουσίας. Δηλαδή, όλοι οι πολίτες είχαν το δικαίωμα της διακυβέρνησης του κράτους. Όλοι έχουν ίσα δικαιώματα και μπορούσαν να συμμετέχουν στα διάφορα αξιώματα της πολιτείας. Στην Αθήνα, η “Εκκλησία του Δήμου” αποτελούσε το ανώτατο όργανο. Εκεί όλοι οι πολίτες συμμετείχαν στην διαδικασία λήψης των αποφάσεων.
Εν κατακλείδι, αυτή είναι η μακρά πορεία των πολιτευμάτων με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την πόλη της Αθήνας. Ειδικότερα, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι η Δημοκρατία αποτελεί το ευνοϊκότερο πολίτευμα καθώς επιτρέπει την ισότητα, την ισονομία και την ισηγορία μεταξύ των πολιτών. Με άλλα λόγια, είναι το μοναδικό πολίτευμα στο οποίο ο λαός αποκτά την δυνατότητα να συμμετέχει άμεσα στην άσκηση της εξουσίας και στην λήψη των αποφάσεων.
Πηγές για το άρθρο :
- ΤΑ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ – ppt κατέβασμα (slideplayer.gr)
- Αρχαία Σπάρτη – Βικιπαίδεια (wikipedia.org)
- Τυραννία – Βικιπαίδεια (wikipedia.org)
- πολίτευμα – Βικιλεξικό (wiktionary.org)
