Μέσα στη ροή της ιστορίας, η άνοδος και η πτώση πολλών αυτοκρατοριών είναι μία πλευρά εξόχως ενδιαφέρουσα. Οι πρώτες αυτοκρατορίες είχαν ήδη αρχίσει να συντίθενται κατά τα αρχαϊκά χρόνια της ιστορίας, με μία εξ αυτών, την Περσική Αυτοκρατορία να κερδίζει όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον των μελετητών και των ιστορικών. Η άνοδος των Αχαιμενιδών Περσών στην εξουσία είναι αρκετά θολή, καθώς συνέβη σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Εντούτοις, η συμβολή τους ήταν πολύ σημαντική στη μετέπειτα εξάπλωση του περσικού στοιχείου και λίγοι ιστορικοί κατάφεραν να το προβλέψουν εξαρχής αυτό.
Ο πυρήνας του περσικού κράτους επεκτάθηκε, όταν το 559 π.Χ. ανέβηκε στην εξουσία της επαρχίας Φαρς στο νοτιοδυτικό Ιράν, ο Κύρος Β’ , γιος του Καμβύση Α’, εγγονός του Κύρου Α’. Η έκταση του βασιλείου του άρχισε να επεκτείνεται σε σημαντικό βαθμό έκτοτε, καταλαμβάνοντας και υποδουλώνοντας όλες τις γύρω περιοχές και επαρχίες. Το 539 π.Χ., ο Κύρος βάδισε εναντίον της Βαβυλώνας στην εύφορη Μεσοποταμία, καταλαμβάνοντας όλη τη Βαβυλωνία αλλά και την ίδια τη Βαβυλώνα. Το 529 π.Χ. ο Κύρος Β΄, ο οποίος αργότερα απέκτησε τον “τίτλο” Μέγας, πέθανε και τον διαδέχτηκε ο γιος του, Καμβύσης Β’.
Μέσα σε τριάντα χρόνια, ο Κύρος είχε καταφέρει να καταλάβει όλη την Περσία, τη Μηδία, τη Βαβυλωνία, την Ασσυρία, την Παρθία, τη Βακτρία και τη Σογδιάνη, να κυριεύσει την Υπερκαυκασία και όλη τη Μικρά Ασία (με αποκορύφωμα τη νίκη εναντίον του Κροίσου και την κατάληψη της Λυδίας). Η Περσική Αυτοκρατορία εκτεινόταν σε μία μεγάλη έκταση, από τη Μικρά Ασία μέχρι το σημερινό Πακιστάν και από τον Καύκασο μέχρι τη βόρεια Αραβία και ως την κεντρική Ασία. Ο διάδοχος του Κύρου, Καμβύσης Β’ κατέλαβε την Αίγυπτο, συνεχίζοντας την επεκτατική πολιτική του προκατόχου του, κατά το 525 π.Χ. Ο Καμβύσης κυβέρνησε μόνο για ένα μικρό χρονικό διάστημα (529 – 522 π.Χ.) καθώς σύντομα πέθανε, αφού είχε φροντίσει βέβαια να μετατρέψει σε περσική σατραπεία την Αίγυπτο.
Ο διάδοχος του Καμβύση, Δαρείος Α΄ (βασίλευσε από το 521 έως το 486 π.Χ.), έμεινε κι εκείνος στην ιστορία με τις κατακτήσεις του και κυρίως με τη σύγκρουσή του με τους Έλληνες, εγκαινιάζοντας έτσι τους λεγόμενους περσικούς πολέμους, ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών των οποίων αποτελεί ο μεγάλος ιστοριογράφος Ηρόδοτος. Επί των ημερών του Δαρείου, η Περσική Αυτοκρατορία επεκτάθηκε με την προσάρτηση της Λιβύης και κάποιων δυτικών ινδικών επαρχιών. Η Περσική Αυτοκρατορία του Δαρείου ήταν σε σημαντικό βαθμό η σημαντικότερη αυτοκρατορία που εμφανίστηκε και εδραιώθηκε στη νοτιοανατολική Ασία, την περίοδο που εξετάζουμε. Το 519 π.Χ., ο Δαρείος επιτέθηκε στους Σκύθες της Κασπίας Θάλασσας και αργότερα, το 513 π.Χ., υπερνίκησε τους Γέτες στη Θράκη και διέσχισε το Δούναβη, η ανασύνταξη όμως των σκυθικών φύλων και η εκ νέου επίθεσή τους, ανάγκασαν το Δαρείο να εγκαταλείψει την εκστρατεία, ελλείψει τροφίμων και προμηθειών.
Το ίδιο διάστημα, οι σατράπες της Μικράς Ασίας, ολοκλήρωσαν την προσάρτηση της Θράκης, διασφάλισαν την υποταγή της Μακεδονίας και κυρίευσαν τη Λήμνο και τη Λέσβο. Έτσι, τα βόρεια άκρα του ελλαδικού χώρου, περιέπεσαν σε περσικά χέρια, ενώ η ταυτόχρονη κυριαρχία στη Μαύρη Θάλασσα, έφερε τους Πέρσες σε ανταγωνιστική θέση όσον αφορά το εμπόριο δημητριακών και σιτηρών. Η κατάληψη του ελλαδικού χώρου, ήταν το επόμενο βήμα για την Περσική Αυτοκρατορία και σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο Δαρείος, προτού ξεκινήσει την (αποτυχημένη) εκστρατεία του στο Δούναβη, είχε στείλει μερικά πλοία για να εξερευνήσουν τις ελληνικές ακτές, αλλά δεν ανέλαβε συντονισμένη στρατιωτική δράση εναντίον των Ελλήνων, όχι πριν η Αθήνα και η Ερέτρια υποστηρίξουν την ιωνική επανάσταση, το 499 π.Χ.
Μετά την καταστολή της επανάστασης αυτής, ο γαμπρός του Δαρείου, Μαρδόνιος, οργάνωσε εκστρατεία κατά της Αθήνας και της Ερέτριας, η καταστροφή όμως του στόλου του, σε μία καταιγίδα στους πρόποδες του Άθω, ανάγκασε τον Πέρση πρίγκιπα να εγκαταλείψει το σχέδιο του (492 π.Χ.). Το 490 π.Χ., ο Δάτης, ένας Μήδος στην καταγωγή, σε μία νέα επιχείρηση, κατέστρεψε την Ερέτρια αλλά οι Πέρσες ηττήθηκαν από τους Αθηναίους και τους Πλαταιείς συμμάχους τους, υπό τον Μιλτιάδη, στη μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.). Ο Δαρείος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει (προσωρινά) το σχέδιο του για κατάληψη της Ελλάδας. Μολονότι, ετοίμαζε μία νέα εκστρατεία, ο βασιλιάς πέθανε το 486 π.Χ, κληρονομώντας το θρόνο στο γιο του, Ξέρξη.
Ο Ξέρξης επιτέθηκε τελικά εναντίον των Ελλήνων, το 480 π.Χ. Παρά τις αναρίθμητες επιθέσεις διά ξηράς και θαλάσσης, ο Ξέρξης ηττήθηκε ολοκληρωτικά και στη θάλασσα (Σαλαμίνα) και στην ξηρά (Πλαταιές). Έτσι, η προσπάθεια των Περσών να επεκταθούν δυτικά, έληξε διά παντός, μιας και ξεκίνησε μία περίοδος έντονης εσωστρέφειας. Ο Ξέρξης αναδιοργάνωσε το στρατό του και στράφηκε σε εσωτερικά θέματα, ο θάνατός του όμως το 465 π.Χ. και η μετέπειτα εσωτερική διαμάχη που ξέσπασε στο τεράστιο κράτος του, μεταξύ των διαδόχων του, έκανε πολύ δύσκολη την ευημερία της αυτοκρατορίας. Ο στρατός των Περσών ήταν πραγματικά τεράστιος και αποτελούνταν από πολλές εθνότητες και πολλά φύλα. Η διοίκησή του συνεπώς, ήταν εξαιρετικά δύσκολη και συχνά, προκαλούσε προβλήματα. Υπήρχαν ιππείς από την κεντρική Ασία, Έλληνες μισθοφόροι και τοξότες από τη Βαβυλώνα και τη Μεσοποταμία.
Οι πηγές για την Περσική Αυτοκρατορία του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ., θα πρέπει να αντιμετωπίζονται κάπως προσεκτικά, μιας και είναι κυρίως ελληνικές, άρα, κατά κάποιο τρόπο, εχθρικές προς την αυτοκρατορία. Αυτό θα πρέπει να το έχουμε συχνά στο νου μας, όταν προσεγγίζουμε την πιο δύσκολη πρόκλησή τους: τον πόλεμο με τον Μέγα Αλέξανδρο. Ο τελευταίος βασιλιάς της δυναστείας των Αχαιμενιδών ήταν ο Δαρείος Γ’, ο οποίος πήρε τα ηνία του κράτους, όταν ο Αρταξέρξης Γ’ και ο Άρσης δολοφονήθηκαν, το 336 π.Χ. Τον Μάιο του 334 π.Χ., οι δυνάμεις του Δαρείου συναντήθηκαν με αυτές του φιλόδοξου μακεδόνα ηγέτη στο Γρανικό ποταμό και οι Πέρσες ηττήθηκαν σχετικά εύκολα. Ο Αλέξανδρος συνέχισε να προελαύνει στα βάθη της Μικράς Ασίας και το Νοέμβριο του 333 π.Χ., οι δύο στρατιές συναντήθηκαν εκ νέου στην Ισσό της Κιλικίας. Ο Αλέξανδρος πέτυχε ολοκληρωτική νίκη και ο Δαρείος έφυγε για να γλιτώσει.
Η θύελλα του Αλέξανδρου δε σταματούσε, μιας και ο τελευταίος κατάφερε να κυριεύσει όλες τις κτήσεις των Περσών έως και το βόρειο Ιράκ, όταν συναντήθηκε για τρίτη και τελευταία φορά με το Δαρείο, στα Γαυγάμηλα, το 331 π.Χ. Η ήττα του Δαρείου υπήρξε ολοκληρωτική, ο τελευταίος βασιλιάς των Αχαιμενιδών διέφυγε στο Ιράν, όπου δολοφονήθηκε από το Βήσσο, σατράπη της Βακτρίας, τον Ιούλιο του 330 π.Χ. Η Περσική Αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών, με την πλούσια ιστορία της και το πολύ ισχυρό παρελθόν της, έπεσε στα χέρια του Αλέξανδρου, σπαρασσόμενη τότε από τις εμφύλιες έριδες.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Xerxes I. Ανακτήθηκε από https://www.britannica.com/biography/Xerxes-I/Withdrawal-to-Persia
Darius I. Ανακτήθηκε από https://www.britannica.com/biography/Darius-I
Wawro, G. (2009). Ιστορικός Άτλας. Αθήνα: Γ.Κ. Ελευθερουδάκης., σ. 62 – 63.
