Ένας από τους πιο γνωστούς λαούς των Βαλκανίων, ακόμα περισσότερο γνωστός στην ελληνική πραγματικότητα, είναι ο αλβανικός. Οι Αλβανοί αποτελούν ένα γηγενές βαλκανικό έθνος που έχει αλληλεπιδράσει σε μεγάλο βαθμό με τους Έλληνες, έχει χαράξει και αυτό τη δική του ιστορία και μιλάει τη δική του γλώσσα. Οι πρώτες ιστορικές αναφορές στους Αλβανούς ανάγονται τον 11ο αιώνα και προέρχονται κυρίως από Βυζαντινούς ιστοριογράφους. Το όνομά τους, το πήραν από την περιοχή της κεντρικής Αλβανίας στην οποία έφθασε από τον Καύκασο το ιβηρικό φύλο των Αλβανών (πολλοί δε συγχέουν αυτό το ιβηρικό φύλο με τους σύγχρονους Αλβανούς).
Όπως και οι Έλληνες, έτσι και οι Αλβανοί χρησιμοποιούν διαφορετικό όνομα για να αναφερθούν στους εαυτούς τους σε σχέση με άλλους λαούς. Χρησιμοποιούν λοιπόν το Shqiptarët γι΄αυτούς και το Shqipëria για τη χώρα τους. Για την προέλευση αυτών των λέξεων έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες, είτε από το ελληνικό σκέπτος (σπαθί) είτε ότι είναι γηγενείς και σημαίνουν αετοί των βουνών και χώρα των αετών αντίστοιχα. Οι Τούρκοι τους αποκαλούν Arnavut από την περιοχή της Άρνης στην κεντρική Αλβανία. Οι Αλβανοί χωρίζονται σε δύο φυλές, τους Γκέγκηδες στο βορρά και τους Τόσκηδες στο νότο, με φυσικό σύνορο τον ποταμό Σκούμπιν. Οι δύο αυτές φυλές υποδιαιρούνται σε μικρότερες φυλές και μιλάνε η κάθε μία τη διάλεκτό της.
Αλβανικές φυλές του Βορρά
Οι Γκέγκηδες κατοικούν στη βόρεια Αλβανία, το Μαυροβούνιο, το Κόσοβο και τη Βόρεια Μακεδονία. Eίναι κυρίως μουσουλμάνοι σουνίτες ή χριστιανοί καθολικοί και διέπονται από ισχυρό οικογενειακό δίκαιο. Υποδιαιρούνται σε δύο κύριες ομάδες, τους Μαλισώρους (maljisor “ορεσίβιοι”), φυλές που κατοικούν βόρεια του Δρίνου στα σύνορα με το Μαυροβούνιο και τους Μιρδίτες, στα νότια του ποταμού. Οι νότιοι Τόσκηδες είναι κυρίως μουσουλμάνοι μπεκτασήδες ή χριστιανοί ορθόδοξοι και κατοικούν σε πεδινές περιοχές ή στα παράλια. Χωρίζονται στους Λιάπηδες και τους Τσάμηδες. Τοσκικής καταγωγής είναι και οι Αρβανίτες της Ελλάδας που έχουν όμως σχεδόν αφομοιωθεί και θεωρούνται ολοκληρωτικά Έλληνες.
Μετά τη συγκρότηση του αλβανικού κράτους, καλλιεργήθηκε έντονα η ιδέα περί καταγωγής των Αλβανών από αρχαία ιλλυρικά φύλα, θεωρία που ασπάζονται σήμερα πολλοί ιστορικοί, γλωσσολόγοι και ανθρωπολόγοι. Η θεωρία πάνω στην οποία στηρίχθηκε το αλβανικό εθνικό κίνημα στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, είναι οι εθνικοί δεσμοί με τους Ιλλυριούς. Το ζήτημα της καταγωγής των Αλβανών είναι ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον και ευαίσθητο ερευνητικό πεδίο, αφού καμία θεωρία δεν είναι πλήρως αποδεκτή. Μαρτυρίες για τους Ιλλυριούς δεν υπάρχουν από τον 6ο ως τον 11ο αιώνα. Επίσης, δεν υπάρχουν καθόλου γραπτά τεκμήρια της γλώσσας που μιλούσαν, κάτι που θα επέτρεπε τη συγκριτική εξέταση με τη σημερινή αλβανική και θα εξήγαγε ξεκάθαρα συμπεράσματα. Είναι πιθανό τα νότια ιλλυρικά φύλα να ετέθησαν σύντομα κάτω από ελληνική επιρροή και τα βόρεια να διατήρησαν αναλλοίωτο τον ορεσίβιο χαρακτήρα τους. Κάποιοι μελετητές πάντως, απορρίπτουν την ιλλυρική θεωρία και επιμένουν να θεωρούν τους Αλβανούς, Θράκες ή Σκύθες.
Πριν την οθωμανική κατάκτηση της Αλβανίας, οι Αλβανοί ήταν οργανωμένοι σε φατρίες και οικογένειες με μικρά πριγκιπάτα, χωρίς σχεδόν καμία επικοινωνία μεταξύ τους. Όταν οι Οθωμανοί εισέβαλαν στην Αλβανία, ο Γεώργιος Καστριώτης – εθνικός ήρωας των Αλβανών – κατάφερε να τους απωθήσει και να ενώσει τις αλβανικές οικογένειες εναντίον του κατακτητή, μετά τον θάνατό του όμως, η συμμαχία αυτή διαλύθηκε και το έργο των Οθωμανών ήταν εύκολο. Σταδιακά, πολλοί Αλβανοί άρχισαν να εξισλαμίζονται για να αποκτήσουν σημαντικά προνόμια και καίριες θέσεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Πολλοί πασάδες και Μεγάλοι Βεζίρηδες ήταν στην καταγωγή Αλβανοί, με πιο γνωστό στην ελληνική ιστοριογραφία, τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων.
Μετά τη συγκρότηση εθνικών κρατών στα Βαλκάνια, οι Αλβανοί ακολουθώντας το παράδειγμα των Ελλήνων, των Βουλγάρων κλπ άρχισαν και αυτοί να αφυπνίζονται εθνικά. Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Rilindja (Αναγέννηση) είχε εξαπλωθεί ως κίνημα μεταξύ των Αλβανών. Η αλβανική αναγέννηση πήρε σάρκα και οστά, όταν το 1913 δημιουργήθηκε το ανεξάρτητο αλβανικό κράτος, στα σύνορα που έχει και σήμερα. Η Αλβανία ήταν για λίγο πριγκιπάτο. Αργότερα, απέκτησε κοινοβουλευτική δημοκρατία, ενώ στη συνέχεια έγινε βασίλειο υπό τον Ζώγου Α΄. Καταλήφθηκε από τη φασιστική Ιταλία, για 45 χρόνια έζησε ένα σκληρό κομμουνιστικό καθεστώς και από το 1991 έχει ένα πολυκομματικό δημοκρατικό σύστημα.
Ο Ζώγου Α΄, βασιλιάς της Αλβανίας
Η γλώσσα των Αλβανών είναι ένα ακόμα εξαιρετικά ενδιαφέρον πεδίο. Με περίπου 7,5 εκατομμύρια ομιλητές, η αλβανική είναι μία ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, με την πρώτη γραπτή της μαρτυρία να ανάγεται στο 1462. Το 1555 τυπώνεται το πρώτο αλβανικό βιβλίο και στα επόμενα χρόνια ανοίγουν τα πρώτα αλβανόφωνα σχολεία. Πιθανόν, η αλβανική να είναι απόγονος κάποιας αρχαίας βαλκανικής γλώσσας ίσως της ιλλυρικής ή της θρακικής. Η παντελής απουσία γραπτών τεκμηρίων σε αυτές τις γλώσσες, μας εμποδίζει από το να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα. Η γλώσσα των Αλβανών έχει δεχτεί μεγάλες επιρροές από την ελληνική και τις υπόλοιπες δυτικές γλώσσες, κυρίως σε λεξιλογικό επίπεδο. Η φωνολογία της μοιάζει σε γενικές γραμμές με αυτή της ελληνικής, με επιπλέον σύμφωνα και φωνήεντα.
Ως προς τη μορφολογία, η αλβανική είναι μία κλιτή γλώσσα, με τρία γραμματικά γένη (αν και το ουδέτερο χάνεται) και δύο αριθμούς. Η αλβανική ανήκει στη λεγόμενη βαλκανική sprachbund και μοιράζεται κοινά χαρακτηριστικά με την ελληνική, τη βουλγαρική, τη ρουμανική κ.λπ. Υπάρχουν πέντε πτώσεις (ονομαστική, γενική, δοτική, αιτιατική και η αφαιρετική) και ένα πολύ πλούσιο σύστημα κτητικών αντωνυμιών και σχηματισμού του πληθυντικού. Συναντώνται επίθετα τόσο έναρθρα π.χ. i madh “μεγάλος” όσο και άναρθρα, π.χ. trim “γενναίος”. Χρησιμοποιείται το λατινικό αλφάβητο, αν και κατά καιρούς έχουν χρησιμοποιηθεί κι άλλα αλφάβητα. Αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της αλβανικής είναι το πλούσιο σύστημα κτητικών αντωνυμιών που διαφοροποιούνται ανάλογα τον κτήτορα και το κτήμα, π.χ. djali im “ο γιος μου”, vajza ime “η κόρη μου”, djali ynë “ο γιος μας”, vajzat jonë “η κόρη μας”. Η αλβανική έχει επιτασσόμενο οριστικό άρθρο, π.χ. mal “βουνό” mal – i “το βουνό”, zog “πουλί” zog – u “το πουλί”. Πρόκειται για βαλκανικό χαρακτηριστικό.
Οι γλωσσικές εστίες της αλβανικής
Μερικές λέξεις που προδίδουν τον ινδοευρωπαϊκό χαρακτήρα της αλβανικής είναι οι λέξεις muaj (μήνας) από το ΙΕ *meh₁ns, dhëmb (δόντι) από το *ǵómbʰos, asht (οστό) από το *h₂osti, verdhë (ξανθός) από το *ǵʰelh₃- κλπ. Η αλβανική έχει δεχτεί μεγάλες επιρροές από την ελληνική με λέξεις, όπως drapër “δρεπάνι”, shpellë “σπηλιά”, lakër “λάχανο”, parkalidhe “πικραλίδα” κ.λπ. Εκτός της ελληνικής, η λατινική έχει δώσει πολλές λέξεις στην αλβανική, π.χ. ar “χρυσάφι” (aurum), arsye “λόγος” (ratio) και mik “φίλος” (amicus). Τα αλβανικά έχουν επίσης σημαντικό αριθμό λέξεων μάλλον ιλλυρικής ρίζας, π.χ. ujk “λύκος”, dardhë “αχλάδι”, qen “σκύλος” κλπ. Με την έλευση των Σλάβων στα Βαλκάνια, η αλβανική δέχθηκε αρκετά σλαβικά δάνεια αλλά και τουρκικά, όταν οι Αλβανοί υποδουλώθηκαν από τους Τούρκους. Τα ονόματα των Αλβανών σε σημαντικό βαθμό έχουν παλαιοβαλκανικές ρίζες, ή ανάγονται στη θρησκεία.
Το ρηματικό σύστημα της αλβανικής χαρακτηρίζεται από μεγάλο βαθμό αναλυτικότητας και περιέχει 6 μορφολογικά διακριτές εγκλίσεις (οριστική, υποτακτική, προστακτική, ευκτική, θαυμαστική, απαρεμφατική) και 8 χρόνους (3 απλούς και 5 σύνθετους). Η βασική σειρά των όρων είναι Υ – Ρ – Α, ενώ η άρνηση εκφράζεται με τα μόρια nuk, π.χ. nuk flet greqisht “δεν μιλάει ελληνικά” και s’, s’erdhi “δεν ήρθε”. Η λεγόμενη θαυμαστική έγκλιση είναι μία “εξωτική” θα λέγαμε για τα ελληνικά δεδομένα έγκλιση που ανάλογα με το τι θέλει να εκφράσει, μπορεί να δηλώνει ειρωνεία, θαυμασμό κ.λπ.
Οι Έλληνες έχουν αλληλεπιδράσει με τους Αλβανούς, στον μεγαλύτερο βαθμό απ’ όλα τ’ άλλα βαλκανικά έθνη. Προσηλύτισαν στην ορθοδοξία πολλούς Αλβανούς κυρίως Τόσκηδες και δάνεισαν σημαντικά στοιχεία της γλώσσας τους.Το ζήτημα της ελληνικής μειονότητας της Αλβανίας αλλά και την πάλαι ποτέ ύπαρξη των Τσάμηδων στην Ήπειρο είναι δύο πυλώνες που ενώνουν τα δύο έθνη, παρά τις όποιες εντάσεις έχουν σημειωθεί από εθνικιστικούς κύκλους. Γεγονός πάντως παραμένει πως οι σχέσεις αυτών των δύο εθνών είναι πολύ στενές και πάντα θα είναι. Η μαζική μετανάστευση Αλβανών στην Ελλάδα τη δεκαετία του ’90 έφερε ακόμα πιο κοντά τους δύο λαούς. Σήμερα, οι Αλβανοί κατοικούν εκτός από την Αλβανία, στο Κόσοβο, τη δυτική Βόρεια Μακεδονία, την Ελλάδα (Αρβανίτες και μετανάστες), την Ιταλία (Αρμπρέσι), την Τουρκία και άλλες χώρες ως οικονομικοί μετανάστες.
Πηγές που αντλήθηκαν γι’ αυτό το άρθρο:
Albania – People | αντλήθηκε από Britannica. com
Vardis M. “Αλβανία: αυτός ο γνωστός – άγνωστος των Βαλκανίων” : αντλήθηκε από academia.edu
Κυριαζής Δ.Κ. (2001) “Ελληνικές επιδράσεις στην αλβανική: 1) Φωνητική και μορφολογική προσαρμογή των ελληνικών δανείων. 2)Λεξικό των ελληνικών δανείων της αλβανικής” – Διδ. διατριβή – Θεσσαλονίκη
Μαλκίδης Θ. (2018): “Η Αλβανία και οι ελληνο – αλβανικές σχέσεις”. Στο: “Βαλκάνια, η Μεγάλη Τρικυμία” – Αθήνα, Εκδ. Κασταλία
