Από μικρή στεκόμουν με δέος μπροστά στον άνθρωπο που τόλμησε να πει πως προτιμά να ζήσει έστω και λίγο ελεύθερος παρά να ζει σκλαβωμένος και προσπαθούσα να αντιληφθώ τους λόγους που οδηγούν κάποιον να προτιμά τον θάνατο παρά μια σκλαβωμένη ζωή.
Ο λόγος για τον Ρήγα Φεραίο, γεννημένο στο Βελεστίνο, τις αρχαίες Φερές (εξ ου και τα δύο επώνυμα του) στα τέλη του 18ου αιώνα. Το πραγματικό του όνομα ήταν Αντώνιος Κυριαζής. Το επαναστατικό του “υπόβαθρο” διαφαίνεται αρκετά νωρίς. Η οικογένειά του είχε υποστεί τις συνέπειες του τουρκικού ζυγού και εκείνος στα είκοσί του σκοτώνει έναν τούρκο πρόκριτο και προκειμένου να καταφύγει, κατατάσσεται στο στο σώμα των αρματολών του Σπύρου Ζήρα. Τα πρώτα γράμματα τα είχε μάθει από τον ιερέα του χωριού, και η μόρφωση του επρόκειτο να συνεχιστεί στην Ζαγορά και αργότερα στο Άγιο Όρος, όπου γίνεται φίλος με τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη και αποκτά πρόσβαση (του είχαν μάλιστα παραχωρήσει τα κλειδιά) στην βιβλιοθήκη της περίφημης Αθωνιάδας Σχολής.
Μη μπορώντας να ανεχτεί τις θηριωδίες που υφίσταντο οι υπόδουλοι Έλληνες, σύντομα φεύγει για την Πόλη όπου διευρίνει τις σπουδές του και γνωρίζει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Αναχωρούν μαζί για το Ιάσιο και σύυντομα ο Φερραίος αναλαμβάνει ηγετικά καθήκοντα στην ηγεμονία της Βλαχίας. Μετά την έκβαση του ρωσσοτουρκικού πολέμου καταφεύγει στην Βιέννη, απ’ όπου και πρόκειται να ξεκινήσει η επαναστατική του δράση.
Σε ηλικία 40 ετών, εξέδωθε την Χάρτα της Ελλάδος, αλλιώς και χάρτα του Ρήγα, η οποία κάλυπτε μια μεγάλη περιοχή, από τον Δούναβη μέχρι το Λιβυκό κι από τον Πόντο ως την Αδριατική. Ο πλήρης τίτλος-επεξήγησή της ήταν “Χάρτα τῆς Ἐλλάδος ἐν ἦ περιέχονται αἰ νῆσοι αὐτής και μέρος των εἰς την Εὐρώπην και Μικράν Ἀσίαν Πολυαρίθμων Ἀποικιών Αὐτής, περιοριζομένων ἀπ’ άνατολών διά τῶν Μύρων τῆς Λυκίας μέχρι τού Ἀργαθονίου ὄρους τῆς Βιθυνίας, ἀπ’ ἄρκτου διά τού Ἀκ Κερμανίου, τῶν Καρπαθίων ὀρών καί Δουνάβεως καί Σάββα τῶν ποταμῶν, ἀπό δυσμῶν διά τού Οὔνα καί τού Ἰωνίου πελάγους, ἀπό Δε μεσημβρίας διά τού Λιβυκού. Τά πλείω μέ τάς παλαιάς καί νέας ὀνομασίας. Πρός δέ 9 ἐπιπεδογραφίαι τινών περιφήμων πόλεων καί τόπων ΑΥΤΗΣ, συντείνουσαι εἴς τῆν κατάληψιν τού Νέου ΑΝΑΧΑΡΣΙΔΟΣ, μία χρονολογία τῶν βασιλέων καί μεγάλων ἀνθρώπων ΑΥΤΗΣ, 161 τύποι ἐλληνικών νομισμάτων, ἐρανισθέντων ἔκ τού αὐτοκρατορικού ταμείου τῆς Ἀουστρίας πρός ἀμυδράν Ἰδέαν τῆς ἀρχαιολογίας. Ἐν σῶμα εἴς 12 τμήματα νῦν πρώτον ἐκδοθείσα, παρά τού Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού, χάριν τῶν Ἐλλήνων καί φιλελλήνων. 1797. Ἐχαράχθη παρά τού Φρανσουά Μήλλερ ἔν Βιέν.” Ο χάρτης έχει εξαιρετική τοπογεωγραφική και λαογραφική σημασία και υπογραμμίζει το όραμα του Ρήγα για μια την ένωση του απανταχού ελληνικού στοιχείου αλλά και μια παμβαλκανική και όχι μόνο ελληνική απελευθέρωση από τον ζυγό της σκλαβιάς.
Αναγκαίο είναι, για να αντιληφθεί κανείς την προσωπικότητα και τον αγώνα του Ρήγα, να εξετάσει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και το πνεύμα της εποχής. Βρισκόμαστε σε μια Ευρώπη όπου συντελλούνται ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές καθώς ο διαφωτισμός επηρρεάζει σχεδόν κάθε γωνιά του χάρτη της. Ας μην ξεχνάμε ότι τον Διαφωτισμό ακολούθησαν η Αμερικανική, η Γαλλική και η Ελληνική επανάσταση. Το κλίμα της απελευθέρωσης των λαών από ηγεμονίες και επικυριαρχίες ήταν έκδηλο παντού, αν και καθώς η παλαιά, φεουδαρχική άρχουσα τάξη έτρεμε υπό την επικείμενη απειλή, κάθε συσχετισμός, από κείμενα μέχρι συγκεντρώσεις, με οποιαδήποτε απελευθέρωση (ακόμα και πνευματική) θεωρούνταν αναρχική και εγκληματική πράξη και πληγή στο σύστημα και καταδιώκονταν άμεσα.
Έτσι, δεν είναι παρά θέμα χρόνου η σύλληψη του Ρήγα από τις αυστριακές αρχές. Κατά την περίοδο που ζει στη Βιέννη ο Ρήγας Φεραίος συνδέεται με άλλους Έλληνες ομοιδεάτες. Εκδίδει στο τυπογραφείο των αδελφών Πούλιου τα “Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης της Μικράς Ασίας των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας” (μέρος της οποίας ήταν και ο Θούριος – τυπώθηκαν περίπου 3000 αντίτυπα αλλά μόνο 200 σώθηκαν επειδή είχαν αποσταλεί κρυφά και παράνομα σε ομοιδεάτες στην Μολδοβλαχία και την Ελλάδα), την Χάρτα της Ελλάδος, Το Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας, Τα Δίκαια του ανθρώπου, το “Νέος Ανάχαρσις” του Ζαν-Ζακ Μπαρτελεμύ σε μετάφραση, το Σχολείον των ντελικάτων Εραστών σε μετάφραση (λέγεται ότι εμπλούτισε το κείμενο με δικές του ιδέες και πεποιθήσεις, υποστηρίζοντας τη γυναικεία ισότητα ενάντια στον πουριτανισμό της εποχής), το Φυσικής απάνθισμα και το Ηθικός Τρίπους. Επίσης εξέδωσε και τα “Επαναστατικό Μανιφέστο” και “Προκήρυξη”, τα οποία έγιναν και η αφορμή για να συλληφθεί.
Κάποιος συνδετικός κρίκος από τους ανθρώπους στον κύκλο του Ρήγα που προωθούσαν την έντυπη δραστηριότητά του, φαίνεται ότι τον κατέδωσε στις αυστριακές αρχές της Τεργέστης όπου και βρισκόταν ο Ρήγας προκειμένου να προωθήσει τα έργα του “Επαναστατικό Μανιφέστο” και “Προκήρυξη” προς την Ελλάδα. Αμέσως εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης για τον Φεραίο και τους συνεργάτες του. Συλλαμβάνεται στις 19 Δεκεμβρίου του 1797, και μετά από μια σειρά εξοντοτικών ανακρίσεων, προσπαθεί να αυτοκτονήσει αλλά αποτυγχάνει. Νοσηλεύεται ως τον Φεβρουάριο και οδηγείται στην Βιέννη για μια νέα σειρά ανακρίσεων. Στις αρχές Μαίου οδηγείται στο Βελιγράδι, φυλακίζεται και βασανίζεται για μέρες, έως τον στραγγαλισμό του. Το σώμα του ρίχτηκε στον Δούναβη.
- Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ρήγας προσπάθησε επανειλλημένα να επικοινωνήσει με υψηλά ιστάμενα πρόσωπα που γνώριζε προσωπικά, προκειμένου να σωθεί, αλλά όλες του οι προσπάθειες απέβησαν άκαρπες. Μάλιστα, ο Σουλτάνος, φοβούμενος την υποτιθέμενη στενή σχέση του Ρήγα και των ομοιδεατών του με τον Ναπολέοντα (γνωρίζουμε μόνο ότι ο Φεραίος ήταν φίλα προσκείμενος στον Βοναπάρτη και όχι ότι είχαν στενές σχέσεις) αλλά και με τον ηγεμόνα του Βιδινίου, Ομάν Πασβάνογλου, είχε ο ίδιος διατάξει να δολοφονηθούν χωρίς δίκη.
- Εντύπωση προκαλεί η ηλικία των συντρόφων του που δολοφονήθηκαν για τον αγώνα τους. Ήταν οι: Ευστράτιος Αργέντης (31 χρονών, έμπορος από τη Χίο), Δημήτριος Νικολίδης (32 χρονών, γιατρός από τα Ιωάννινα), Αντώνιος Κορωνιός (27 χρονών, έμπορος και λόγιος από τη Χίο), Ιωάννης Καρατζάς (31 χρονών, λόγιος από τη Λευκωσία), Θεοχάρης Γεωργίου Τουρούντζιας (22 χρονών, έμπορος από την Σιάτιστα), Ιωάννης Εμμανουήλ (24 χρονών, φοιτητής της ιατρικής από τη Καστοριά) και Παναγιώτης Εμμανουήλ (22 χρονών).
- Ο Κλοντ Φοριέλ γράφει πως ένα ηπειρωτόπουλο ταξίδευε στην Μακεδονία και κάθε φορά που συναντούσε ταξιδιώτες που ξέραν γράμματα, τους έδινε να του διαβάσουν μια φυλλάδα με τον Θούριο μιας και αυτό δεν ήξερε γράμματα, δακρύζοντας κάθε φορά που άκουγε τους στίχους. Αναφέρεται επίσης από τον Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή πως ακόμα και Τούρκοι που δεν ήξεραν περί τίνος επρόκειτο, τραγουδούσαν το Θούριο. Ο Δημήτριος Φωτιάδης έγραψε: «Όσοι από τους Ιερολοχίτες στο Δραγατσάνι δεν βρήκαν το θάνατο στη μάχη παρά πέσανε στα χέρια των τυράννων, τραγουδάγανε το Θούριο όταν τους οδηγούσαν να τους σφάξουν…». Στις 3 Απριλίου 1821 αμέσως μετά την ύψωση της επαναστατικής σημαίας στις Σπέτσες και την δοξολογία, ο λαός τραγούδησε σύσσωμος τον Θούριο.
Ας μην ξεχνάμε πως οι επαναστατικές ιδέες του Ρήγα και όλων όσων έγιναν η πρώτη σπίθα και το προσάναμμα στην φωτιά της Επανάστασης, δεν ήταν μόνο εθνικοαπελευθερωτικές. Αφορούσαν την ελευθερία όλων των υπόδουλων λαών, την πολιτική, θρησκευτική και ιδεολογική ελευθερία τους. Εξετάζοντας λοιπόν εκ του ασφαλούς -κυριολεκτικά- αυτά τα κομμάτια της ιστορίας, το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι ένα μικρό ιστορικό μνημόσυνο σε ανθρώπους που άμεσα και έμμεσα επηρρέασαν τις δικές μας ζωές και μας χάρισαν την δυνατότητα να μιλούμε για το δεδομένο και κεκτημένο για ‘μας αγαθό, την ελευθερία.
Και παρόλο που σε κοινωνίες και περιόδους ευμάρειας, πολλές αξίες περνούν ως δεδομένες, και άρα ίσως χάνουν στο μυαλό μας και την ουσία τους ως αξίες, ο πασίγνωστος στίχος του Φεραίου, σήμερα σε μια εποχή τέλειας υλιστικής υποδούλωσης του πνεύματος και του σώματος, αντηχεί πιο έντονος και πολιτικά καίριος από ποτέ.. Το “ως πότε” είναι πλεόν για ‘μας ένα ερώτημα που δυστυχώς φαίνεται να χρονίζει και να μην παίρνει ποτέ απτή, πραγματική και πρακτική απάντηση…
και μια ακόμα πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση: http://popaganda.gr/rigas-velestinlis-sporeas-eleftherias/
