Οι μειονότητες στην Ελλάδα είναι ένα από τα μεγαλύτερα ταμπού της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Αρκετές μελέτες, λαογραφικές ή κοινωνικές, έχουν δημοσιευτεί για τις μειονότητες στην Ελλάδα, ενώ χρειάστηκε ακόμα περισσότερος χρόνος, για να ενταχθούν αυτά τα κεφάλαια στα σχολικά βιβλία ιστορίας. Παρόλο αυτά, είμαστε ενημερωμένοι για τους λεγόμενους Τουρκοκρήτες ή τους Αλβανούς της Ηπείρου; Διδασκόμαστε σωστά το κάποτε diverse περιβάλλον της Ελλάδας, κληρονομιά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας; Ή είμαστε εγκλωβισμένοι σε προκαταλήψεις και αναχρονιστικές φοβίες του παρελθόντος;
Το ζήτημα των μειονοτήτων στην Ελλάδα τέθηκε για πρώτη φορά στο τραπέζι με την ενσωμάτωση αρκετών περιοχών μετά το τέλος των Βαλκανικών πολέμων. Τα σύνορα της Ελλάδας μέχρι το 1912 έφταναν σχεδόν μέχρι την Λάρισα και από εκεί και πέρα ξεκινούσε η Οθωμανική αυτοκρατορία.
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν μία πολυπολιτισμική αυτοκρατορία έχοντας στο έδαφος της αλλόγλωσσους και αλλόθρησκους πληθυσμούς που είχαν δημιουργήσει ένα οριενταλιστικό πολιτισμικό μείγμα. Από τα ορεινά Βαλκάνια μέχρι τις ερήμους της Μ. Ανατολής, ένα μοναδικό για τα παγκόσμια δεδομένα μείγμα ανθρώπων ζούσε κάτω από την αιματηρή επικυριαρχία ενός μουσουλμάνου ηγέτη.
Η άνοδος των εθνικισμών και η δημιουργία των εθνικών κρατών άρχιζε να βάζει σταδιακά ένα τέλος σε αυτήν την κοινωνική πραγματικότητα. Η τελική χάραξη των συνόρων είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία μειονοτήτων σε σχεδόν κάθε κράτος, όχι μόνο των Βαλκανίων, αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης.
Φυσικά, η Ελλάδα δεν ήταν εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα.
Νέες μειονότητες στην Ελλάδα
Η διεύρυνση της χώρας με τους Βαλκανικούς πολέμους δημιούργησε πολλές νέες μειονότητες σε μεγάλο μέρος των νέων εδαφών.
Οι μειονότητες που ενσωματώθηκαν στην Ελλάδα ήταν τόσο αλλόγλωσσες (π.χ. Σλάβοι στην Μακεδονία) όσο και αλλόθρησκες (π.χ. Εβραίοι της Θεσσαλονίκης). Αυτό το νέο diversity σόκαρε, όπως ήταν αναμενόμενο, τις τότε κυβερνήσεις και άνοιξε μία τεράστια συζήτηση για το μέλλον των μειονοτήτων στην χώρα. Έπρεπε οι μειονότητες να αφομοιωθούν στον εθνικό κορμό ή να εκδιωχθούν από την ελληνική επικράτεια;
Παρά την όποια παραπληροφόρηση, η ελληνική υπηκοότητα δόθηκε αμέσως σε όλους τους κατοίκους της νέας ελληνικής επικράτειας, ανεξαρτήτως θρησκείας ή γλώσσας. Η αλήθεια είναι ότι οι ελληνικές κυβερνήσεις ανέπτυξαν μία ιδιαίτερη μειονοτική πολιτική που βασίστηκε στην θρησκεία.
Για παράδειγμα, οι μουσουλμανικές μειονότητες της Ηπείρου ή της Δ. Μακεδονίας τέθηκαν αμέσως στο περιθώριο. Χαρακτηριστικό είναι ότι η ελληνική κυβέρνηση καθυστερούσε επίμονα την πληρωμή των μουφτήδων των Καιλαρίων (σημ. Πτολεμαΐδα) με το πρόσχημα ότι τα δημόσια ταμεία είχαν μεγάλο έλλειμμα! Ανάλογοι περιορισμοί τέθηκαν και στις διάφορες εβραϊκές κοινότητες στην χώρα.
Αντίθετα, η τότε κυβέρνηση Βενιζέλου προσπάθησε να αφομοιώσει τις σλαβόφωνες κοινότητες στην Β. Ελλάδα εκδίδοντας και ένα σχετικό διδακτικό εγχειρίδιο γραμμένο, όχι στα ελληνικά, αλλά στα σλαβικά! Σήμερα, όμως, η τύχη αυτού του εγχειριδίου είναι άγνωστη, καθώς κανείς δεν ξέρει πότε, πως και γιατί αποσύρθηκε…
Ωστόσο, τα πράγματα άλλαξαν άρδην με την άνοδο του Μεταξά στην εξουσία στα τέλη της δεκαετίας του 1930.
Ο Μεταξάς κηρύσσει πόλεμο στις μειονότητες
Ο Ι. Μεταξάς είναι αναμφίβολα μία από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της ελληνικής ιστορίας. Αν και ήταν αυτός που τόλμησε να πει το ΟΧΙ στον Μουσολίνι, κατέλυσε πάραυτα την δημοκρατία στην Ελλάδα του 1930 κυβερνώντας ως δικτάτορας.
Η πολιτική του Ι. Μεταξά στηρίχτηκε σ΄έναν απροκάλυπτα βαθύ συντηρητισμό που άγγιζε τα όρια της παράνοιας. Άλλωστε, «παιδί» αυτού του συντηρητισμού είναι και το περιβόητο σύνθημα «ΠΑΤΡΙΣ, ΘΡΗΣΚΕΙΑ, ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ» που σοκάρει τις νέες γενιές Ελλήνων. Όπως προκύπτει και από το παραπάνω, ο Ι. Μεταξάς διαπνέονταν από ένα βαθύ αντιμειονοτικό αίσθημα. Ειδικότερα, κατά την θεώρηση του Μεταξά, μόνον οι Έλληνες (ομιλούντες την ελληνική γλώσσα), χριστιανοί ορθόδοξοι πολίτες είχαν αναμφισβήτητα πολιτικά δικαιώματα, κάτι που δεν ίσχυε για τις μειονότητες.
Ο Μεταξάς κήρυξε πόλεμο κατά των μειονοτήτων με διάφορους τρόπους. Στην περίπτωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, για παράδειγμα, επιβλήθηκαν περιορισμοί στην δραστηριότητα των Εβραίων εμπόρων στην πόλη, ενώ αυτήν την εποχή εφαρμόστηκε και η απαγόρευση χρήσης των σλαβικών ιδιωμάτων στην Μακεδονία με τα όποια αποτελέσματα.
Αυτές οι πρακτικές έχουν αγνοηθεί αρκετά από την σύγχρονη ελληνική ιστοριογραφία, ενώ εκλείπουν οι σχετικές αναφορές στα σχολικά βιβλία ιστορίας. Αυτό με κάνει να αναρωτιέμαι για το τι είδους ιστορία μαθαίνουμε στα σχολεία και πως ερμηνεύουμε αυτήν την ιστορία;
Η άγνοια για το παρελθόν και η φίμωση κάθε φωνής που θέλει να θέσει ένα τέλος στην ιστορική άγνοια ή παραπληροφόρηση είναι δείγματα μίας χώρας που ακόμα παλεύει με τις σκιές του παρελθόντος της. Η Ελλάδα είναι μία χώρα που ακόμα παλεύει να προσδιορίσει το ιστορικό της παρελθόν. Και αυτό, γιατί το ιστορικό παρελθόν αυτής της χώρας είναι τεράστιο!
Το ζήτημα, όμως, δεν είναι αν παλεύουμε ή όχι με τις σκιές του παρελθόντος. Το πρόβλημα είναι διττό: δεν έχουμε αποδεχθεί το παρελθόν και δημιουργήσαμε ένα κίβδηλο αφήγημα για το παρόν…
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Jahrbücher für Geschichte und Kultur Südosteuropas (Τελευταία πρόσβαση: 4/10/2019)
Ιωάννης Μεταξάς: ορίτζιναλ φασίστας, παρεξηγημένος δικτάτορας ή ιδιότυπος εθνικιστής; LiFO (Τελευταία πρόσβαση: 4/10/2019)
