Μία από τις πιο εκρηκτικές στιγμές της ευρωπαικής ιστορία τους 19ου αιώνα, συνιστά η εξέγερση της Κομμούνας στο Παρίσι, το 1871. Η πολεμική αυτή αντίσταση, παρά την βραχεία της διάρκεια ως εξέγερση 72 ημερών, σημάδεψε κυρίως τον ιστορικό πυρήνα του αιώνα όπου γεννήθηκε καθώς συγκίνησε βαθύτατα και τους ίδιους τους ποιητές αλλά και τους καλλιτέχνες όλης της υφηλίου.
Είναι γεγονός ότι η παγίωση της στην παρακαταθήκη των πιο ιστορικών επαναστάσεων, απορρέι σε μεγάλο βαθμό και από τον πρωτοφανή αντίκτυπο που άφησε ως αποτύπωμα στις διάφορες τέχνες και ιδιαίτερα στην ποίηση καθώς και από την ανάδυσή της μέσα από την ίδια την ενέργεια της καλλιτεχνικής παραγωγής που αξιοποιήθηκε και ως όργανο σφυρηλάτησης της επαναστατικης συνείδησης και των ενστίκτων αντίδρασης.
Ούτε θεός- ούτε αφέντης! / Ni Dieu ni maître !
– Η ιδιοκτησία είναι κλοπή!/La propriété, c’est le vol!
Advertising
αναρχικά συνθήματα της Παρισινής κομμούνας
Ι. Ενέργειες των Κομμουνάρων
Αρχικά, οι Κομμουνάροι κατά την έκρηξη της Κομμούνας, προχώρησαν σε μια σειρά από καίριες ενέργειες επανοικειοποίησης της τέχνης σε πιο αυθεντικές και λαϊκές διαστάσεις. Αναλυτικότερα, εξέδωσαν διάταγμα συναποτελούμενο από άρθρα που προέβλεπαν την παράδοση όλου του καλλιτεχνικού έργου των μουσείων, των εκθέσεων τέχνης στην ένωση ζωγράφων, αρχιτεκτόνων, γλυπτών και άλλων εικαστικών καλλιτεχνών στο Παρίσι. Στην διοικητική της επιτροπη εξελέγησαν 47 καλλιτέχνες μεταξύ των οποίων οι Κουρμπέ, Μανέ, ο Ευγένιος Ποτιέ, Μανέ, Μιλέ. Συγχρόνως ανέτρεψαν την εθιμική εκμετάλλευση που διαχεόταν από τις άνισες κρατικές επιχορηγήσεις στα θέατρα και τη εργασιακή εκμετάλλευση των ηθοποιών από τους διευθυντές, προτάσσοντας το σύστημα των ίσων δυνατοτήτων που ελεγχόταν λαϊκά. Παράλληλα, κατόρθωσε να απελευθερώσει την μουσική και τα τραγούδια από τα καθεστωτικά και αστικά δεσμά της ηγεμονεύουσας τάξης και αυτά να ταξιδέψουν στα αυτιά όλου του λαού και σε κάθε δρομο, οδόφραγμα και κάθε λαϊκή γειτονιά. Μία ακόμα προσφορά της Κομμούνας έγκειται στην θεμελίωση πληθώρας επαναστατικών λεσχών, προπαγανδίζοντας επαναστατικές προοπτικές και επανακαθορισμένη λαϊκή παιδεία εναρμονισμένη με τις λαϊκές ανάγκες, και κόντρα στην μηχανική των κρατικών ινστιτούτων επιμόρφωσης.
ΙΙ. Σπουδαίοι ποιητές που ενεπλάκησαν στην κομμούνα
Ι. Paul Verlaíne
Ειναι ολοφάνερο ότι η θύελλα της Κομμούνας ενέπνευσε και αποτέλεσε ένα γόνιμο ερέθισμα για πολλούς διάσημους ποιητές της εποχής. Αρχικά, ο γάλλος καταραμένος ποιητής Paul Verlaíne, υποδέχτηκε τα γεγονότα της Κομμούνας με σφρίγος και ενθουσιασμό και ανέλαβε την θέση του συλλέκτη των άρθρων που τάσσονταν υπερ ή κατά του εγχείρηματος της Κομμούνας. Ο ίδιος ήταν βαθιά ευαισθητοποιημένος και επιδόθηκε σε μία φόρμα ποιητικης γραφής που θεμελίωσε το ρεύμα του πειραματικού και ελεύθερου στίχου.
“Οι ηττημένοι σκέφτηκαν μέσα στη νύχτα, στην φυλακή τους:
Μας έχουν αλυσοδέσει, αλλά ζούμε ακόμα!
Advertising
Κι αν το σιδερένιο περιλαίμιο βαραίνει τους ώμους μας
Μέσα στις φλέβες μας όμως, το αίμα ρέει, πολύτιμος
θησαυρός
Μας έχουν αλυσοδέσει! Μα οι αλυσίδες είναι φτιαγμένες
Advertising
Για να πέσουν κάτω από τη λίμα τη σκοτεινή
Και για να χτυπήσουν τους φύλακες που εμείς αφοπλίζουμε
Κι οι νικητές πανηγυρίζοντας αφήνουν χρόνο στους
δραπέτες να ξεφύγουν!
Advertising
Μάχη ξανά! Και νίκη ίσως!
Αλλά μάχη τρομερή και θρίαμβος ανελέητος!
Κι αφού το Δίκιο θα νικήσει τούτη τη φορά
Αυτή η φορά θα είναι σίγουρα η τελευταία. ”
Advertising
II. Arthur Rimbaud
Συγχρόνως, το ποιητικό του απωθημένο, η χαρισματική και άκρως αινιγματική περιπτωση του Arthur Rimbaud, κατέστη μία απερίγραπτα τρυφερή ποιητικη φύση, που ήταν αδύνατο να μην γοητευτεί από την οργιώδη επαναστατική κατάφαση των Κομμουνάρων. Παρά την επιμονή των διαφόρων κριτικών να αποδείξουν την απουσία του από το Παρίσι την περίοδο της Κομούνας, εκείνος τριγυρνούσε στους δρομους του Παρισιού, εκστασιασμένος και μεταλαμβάνοντας όλη αυτή τη μεθυστική αναταραχή στην πόλη του Παρισιού. Μετά την λήξη της Κομμούνας σημειώνει: «Κι έτσι, η Κομμούνα ερείπωσε κι ο κόσμος ορφάνεψε». Η Παρισινή Κομμούνα αποκαλύπτεται ως μεθυσμένο καράβι στην ανυπότακτη φύση του Ρεμπώ, και γι αυτό ακόμη και μετά την κατάπνιξη της εξέγερσης, η εικόνα της εισχωρεί μεταφιεσμένη σε στίχους απογοήτευσης, ανεκπλήρωτου και διονυσιακού ερωτισμού.
Έζησε, αγκάλιασε και αισθάνθηκε βιωματικά όλες τις συγκινήσεις, τον αγωνιστικό πόθο, την προλεταριακή χειραφέτηση μαζί με τους ίδιους τους κομουνάρους εργάτες, επιδιδόμενος χωρίς αναστολές στη διεργασια ανατροπής του αστικού καθεστώτος.
Δειλοί, για ξεχυθείτε στους σταθμούς, ω νά τη!
Advertising
Ο ήλιος με γερα πνευμόνια έχει εξαγνίσει, τους δρόμους που από βαρβάρους ήταν γεμάτοι,
να η όμορφη πόλη, στη δύση έχει καθίσει!
Τρέξτε μήπως η πυρκαγιά ξαναφουντώσει, να τα μπουλβάρ! Ιδού οι αποβάθρες! Πάνω στα σπίτια του απαλού γλαυκού αποχρώσεις
που είχαν φέξει μια φορά
Advertising
βόμβες φλογάτες!
Τα νεκρά ανάκτορα κρύψτε,
τα, σανιδοφραγμένα!
Η αρχαία μέρα έκπληκτη
Advertising
φρεσκάρει τη ματιά σας,
Να το το στίφος το πυρρό,
με το γοφό σπασμένο,
παραφρονήστε,
Advertising
φαιδρή μοιάζει η
βλοσυρότητά σας!
(….)
Ω! πόλη μαρτυρική. Ω! πόλη μισοπεθαμένη.
Advertising
Όμως το βλέμμα σου στο Μέλλον σ’ έχει οδηγήσει.
Και του Παρελθόν ο σκότος, ω! πόλη ξαπλωμένη,
Από τα βάθη των αιώνων θα σε ευλογήσει!
Η σάρκα σου γεννήθηκε για βάσανα,
Advertising
Και της ζωής αβάσταχτης οι νόμοι θα ισχύσουν,
Ξανά θα ψηλαφήσουν το κορμί σου κρύα χέρια
Και τα σκουλήκια τα χλομά στο αίμα σου θα διεισδύσουν.
Αυτά τα έρποντα του κακού είναι στην κλίνη επιθανάτια,
Advertising
Την ανάσα προόδου δεν μπορούν να διακόψουν.
Δε θα σβήσουν τα νερά του Στυξ της Καρυάτις τα μάτια,
Εδώ της οικουμένης τ’ άστρα θα προκόψουν.
Πόλη-πληγή τεράστια, δυσώδης,
Advertising
Μέσα στη Φύση τέτοιο θέαμα, να μη δει κανείς.
Ας είναι φοβερή η όψη σου, αλλά ο ποιητής μανιώδης,
Θα επαναλαμβάνει: «Είσαι αστέρας αειφανής!»
Εξυψώθηκες από την καταιγίδα στην ποίηση μεγάλη,
Advertising
Αναβρασμός παθών αδάμαστων σπιθοβολεί,
Βροντά ο θάνατος, αλλά ο θρίαμβος θα έρθει πάλι,
Ω, πόλη εκλεγμένη! ακούς; Η σάλπιγγα καλεί!
Ο Ποιητής σου θα θυμάται όλα: των αθλίων τους λυγμούς,
Advertising
Το μίσος και των καταδίκων τις κατάρες.
Εδώ τα θηλυκά στου έρωτα ρίχνει τους καημούς,
Σκορπίζει τις στροφές: «Εμπρός! Ληστές και διακονιάρες!»
Έρχεται η τάξη… Ξανασυνδέονται τα νήματα των ροών.
Advertising
Στους παληοοίκους ανοχής ξανά ο ρόγχος των οργίων,
Και κυριεύει το παραλήρημα των αναπνοών,
Για να ριχτεί στα ύψη μαύρων ουρανών.”
ΙΙΙ. Λουιζ Μισέλ
Αλλη μία ποιήτρια που αφιερώθηκε χωρίς ενδοιασμούς με όλη της την ψυχή στις προοπτικές και στους αγώνες της Κομμούνας υπήρξε η σπουδαία γυναίκα Λουιζ Μισέλ. Στο χωριό της εργαζόταν ως δασκάλα, αλλα όταν μετακινήθηκε στην πρωτεύουσα βίωσε και παρατηρησε από κοντά την συγκρουσιακή εικόνα των δύο διαμετρικών κόσμων των αντίστοιχων τάξεων της Γαλλίας. Όλο αυτό πυροδότησε μέσα της μία βαθιά οργή, η οποία εναρμονίστηκε με την επιθυμία και τα προτάγματα των Κομμουνάρων, όταν ξέσπασε η εξέγερση, γι αυτό και συμμετείχε σ’ αυτήν ενεργά.
Ανέλαβε τη οργάνωση ομάδων νοσοκόμων, αγόρευε στις λαικές λέσχες, έπειθε τους δύσπιστους, περιποιούνταν τους τραυματισμένους, και στην επίθεση των Βερσαλλιών στάθηκε στο όδροφραγμα και πολέμησε με πρωτοφανή γενναιότητα απέναντι στις κατασταλτικές δυνάμεις.
Παρά την εξορία και την μακροχρόνια διαμονή σε φυλακές, όταν επέστρεψε στο Παρίσι το 1880, τάχθηκε με το μέρος τω αναρχικών και εμφανιζόταν σε συνελεύσεις. Συνέγραψε το σπουδαίο πόνημα “Αναμνήσεις από την Κομμούνα”, οπού περιγράφει διεξοδικά τις δράσεις της μαζί με τους άλλους συντρόφους της τις ημέρες της επανάστασης.
“Να ‘μαστε, λοιπόν, στο Πεδίον του Άρεως. Τα χέρια μας είναι στοιβαγμένα και η νύχτα είναι πανέμορφη. Κατά τις 3:00 π.μ. φεύγουμε, νομίζοντας ότι πάμε στις Βερσαλλίες. Μιλάω με τον γέρο Λουί Μορό και είναι κι αυτός χαρούμενος που ξεκινάει. Στη θέση του παλιού μου τουφεκιού μού έδωσε μια καραμπίνα ρέμινγκτον. Για πρώτη φορά έχω ένα καλό όπλο, αν και λέγεται ότι δεν είναι πολύ αξιόπιστο, κάτι που δεν ισχύει. Αφηγούμαι όλα τα ψέματα που είπα στη μητέρα μου, για να μην ανησυχεί. Όλες οι προφυλάξεις μου έχουν ληφθεί, έχω στις τσέπες μου γράμματα γεμάτα καθησυχαστικά νέα που θα είναι μεταχρονολογημένα. Της λέω ότι με χρειάζονταν σε ασθενοφόρο, ότι θα πάω στη Μονμάρτη με την πρώτη ευκαιρία.
Advertising
(…)
Οι σύντροφοι από τη Μονμάρτη είναι εκεί. Είμαστε σίγουροι ο ένας για τον άλλον και σίγουροι για εκείνους που διοικούν.
Τώρα πορευόμαστε ήσυχα. Η μάχη έχει αρχίσει. Υπάρχει ένας λόφος και εγώ φωνάζω καθώς τρέχω προς τα εμπρός. Στις Βερσαλλίες! Στις Βερσαλλίες! Ο Ραζουά μού πετάει το σπαθί του, για να συσπειρώσει τους άνδρες. Σφίγγουμε τα χέρια στην κορυφή, ο ουρανός καίγεται και κανείς δεν έχει τραυματιστεί.”
(…)
Advertising
ΙV. Ευγένιος Ποτιέ.
Ηδη από τις πρώτες ημέρες της “ματωμένης εβδομαδας” η συμβολή του ήταν καίρια με την συγγραφή του τραγουδιού της Διεθνούς, όπου έγινε το κάλεσμα συσπείρωσης όλων των κολασμένων εργατών και μη της γης που ονειρεύονταν έναν άλλο κόσμο. Ανέλαβε την θέση του βουλευτή στο Συμβούλιο της Κομμούνας, ενώ είχε προηγουμένως πολεμησει στο οδόφραγμα και ειχε προσχωρήσει στην πρώτη διεθνή. Αφού προσέφυγε στην Αγγλία και την Αμερική, μετά την παρέλευση της Κομμούνας, επέστρεψε και δε σταμάτησε να παράγει ατελείωτο έργο εμπνευσμένο από την εξέγερση.
“Εμπρός της Γης οι κολασμένοι
της πείνας σκλάβοι εμπρός – εμπρός
Advertising
Το δίκιο από τον κρατήρα βγαίνει
σα βροντή σαν κεραυνός.
Φτάνουν πια της σκλαβιάς τα χρόνια
όλοι εμείς οι ταπεινοί της Γης
Advertising
που ζούσαμε στην καταφρόνια
θα γίνουμε το παν εμείς.
Στον αγώνα ενωμένοι
κι ας μη λείψει κανείς
Advertising
Ω! Νάτη, μας προσμένει
στον κόσμο η Διεθνής.
Θεοί, αρχόντοι, βασιλιάδες
με πλάνα λόγια μας γελούν
Advertising
της Γης οι δούλοι κι οι ραγιάδες
μοναχοί τους, θα σωθούν…
Για να λείψουν τα δεσμά μας
για να πάψει πια η σκλαβιά
Advertising
να νιώσουν πρέπει τη γροθιά μας
και της ψυχής μας τη φωτιά.”
V. Συμπερασματικά
Αξιοσημείωτη είναι και η συμβολή και η ενεργή συμμετοχή και άλλων καλλιτεχνών όπως ο ζωγράφος Γκουστάβ Κουρμπέ, ο διάσημος λογοτέχνης Βικτορ Ουγκό που συνέγραψε το πανανθρώπινο έργο των άθλιων και πολλοί άλλοι λιγότερο γνωστοί υπηρέτες της τέχνης. Καταλήγοντας, όσο και αν θέλησαν τα μετέπειτα αστικά αφηγήματα να συρρικνώσουν τη αποφασιστικότητα, τις υπέρμετρες δυνατότητες, την πολιτισμική και πολιτική πληθωρικότητα του διαστήματος της Κομμούνας, αυτή δεν έπαυσε και δεν παύει να συγκινεί και να αποτιμάται από πολλούς κριτικούς όλης της υφηλίου ως ένα απο τα πιο εμβληματικά γεγονότα στην ιστορια των επαναστάσεων. Και αυτό το οφείλει σε μεγάλο βαθμό στα καλλιτεχνικά έργα που αποτύπωσαν το μεγαλείο αυτού του γεγονότος.
Βιβλιογραφία:
Ανωνύμου, Τέχνη και Παρισινή Κομμούνα, στήλη ιστορία(2012), ανάκτηση από Ριζοσπάστης (11-08-2025)
Σχισμένος Α(2023), Η τέχνη πάντα υπήρξε πολιτική (Από το μανιφέστο της ομοσπονδίας Καλλιτεχνών της Παρισινής Κομμούνας), ανάκτηση από aftoleksi.gr (12-08-2025)
Καλτσάς Ε.(2021) Λουιζ Μισέλ-Αναμνήσεις απο την Κομμούνα, ανάκτηση από alerta.gr (10-08-2025)
Χαλβατζής Α.(2020), Η τέχνη στην Παρισινή Κομμούνα, ανάκτηση από nea prooptiki (14-08-2025)
