Αύγουστος του 1991 στη Σοβιετική Ένωση. Οι κάτοικοι της Μόσχας το πρωί της 19ης Αυγούστου αντικρίζουν στους δρόμους του κέντρου της πόλης τεθωρακισμένα του σοβιετικού στρατού. Το μυαλό όλων πήγαινε στο κακό, με αυτή τη πράξη να θυμίζει πραξικόπημα. Πράγματι, το γεγονός αυτό θα μείνει στην ιστορία ως το “Πραξικόπημα του Αυγούστου” ή ως η σοβιετική απόπειρα για πραξικόπημα.
Την περίοδο εκείνη πρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης και Γενικός γραμματέας ήταν ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Για πολλούς χαρακτηριζόταν ως ένας χαρισματικός ηγέτης, για άλλους πάλι ήταν μία αμφισβητούμενη προσωπικότητα. Το έργο του χαρακτηρίστηκε από φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις με στόχο τη βελτίωση της οικονομίας. Διάσημες έννοιες που εισήγαγε ήταν αυτές της περεστρόικα και της γκλάσνοστ. Αυτές οι νέες πολιτικές το Γκορμπατσόφ σε πολλούς δεν φάνηκαν και πολύ καλές, φέρνοντας και πολλές αντιδράσεις από διάφορες οργανώσεις και κινήματα. Τι ήταν όμως αυτό που οδήγησε στη Πραξικόπημα του Αυγούστου και γιατί εκδηλώθηκε το 1991.
Πριν αρχίσουμε να παρουσιάζουμε το χρονικό του γεγονότος, καλό είναι να υπενθυμίσουμε ένα συνταρακτικό συμβάν που είχε συμβεί λίγα χρόνια πριν. Συγκεκριμένα, ο Νοέμβρης του 1989 έμεινε ανεξίτηλος στις μνήμες όλων εξαιτίας της πτώσης του τείχους του Βερολίνου, σηματοδοτώντας την αρχή του τέλους ή των ριζικών αλλαγών για το σοσιαλιστικό κόσμο.
Το χρονικό
Τον Νοέμβριο του 1991 η Ρωσία βρισκόταν στην άσχημη θέση να βιώσει μία οικονομική κρίση. Χιλιάδες ήταν οι κάτοικοι που περίμεναν για πολλές ώρες στις πολυπληθείς ουρές για να προμηθευτούν τα βασικά αγαθά. Ο πληθωρισμός ξεπερνούσε το 300 %, τα αποθέματα σε καύσιμα ήταν πολύ λίγα. Ακόμα, τα εργοστάσια δεν είχαν τους απαραίτητους οικονομικούς πόρους για να λειτουργήσουν και να πληρώσουν τους εργαζομένους.
Τα προβλήματα όμως ήταν και άλλα πέραν της οικονομικής κρίσης. Το 1990, η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Αρμενία και η Γεωργία είχαν ανακηρύξει την ανεξαρτησία τους από τη Σοβιετική Ένωση. Επιπλέον, η πολιτική που είχε ακολουθήσει ο Γκορμπατσόφ για μία ενωσιακή συνθήκη που θα απέτρεπε, κατά τη άποψη του, τη πτώση της ΕΣΣΔ είχε φέρει αντιδράσεις. Επίσης, η αποκέντρωση των εξουσιών και το δόσιμο αρκετών αρμοδιοτήτων στις κυβερνήσεις και άλλων δημοκρατιών της Σοβιετικής Ένωσης εξαγρίωσε πολλούς.
Λόγω αυτών και άλλων πολλών έγινε το πραξικόπημα του Αυγούστου. Ηγέτες του κινήματος ήταν σκληροπυρηνικά μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ). Την ημέρα της εκδήλωσης του πραξικοπήματος ο Γκορμπατσόφ βρισκόταν με την οικογένεια για διακοπές στην Κριμαία. Συνολικά 360 άρματα μάχης, τεθωρακισμένα και 4000 στρατιώτες εισέβαλαν στο κέντρο της Μόσχας. Δικαιολογία για αυτή τους την ενέργεια οι πραξικοπηματίες δήλωσαν το φόβο για κατάρρευση της ΕΣΣΔ εξαιτίας των πολιτικών που ακολουθούσε η κυβέρνηση.
Ο φόβος ήταν μεγάλος από όλες τις πλευρές. Κάτι είχε αλλάξει στο εσωτερικό αυτής της μεγάλης δύναμης. Αλλά κανείς δεν ήθελε να δει μια πολεμική και μία ακραία πολιτική να υιοθετείται από το κράτος. Εκατοντάδες ήταν οι πολίτες που κατέβηκαν στους δρόμους ώστε να υπερασπιστούν την ελευθερία που είχαν κατακτήσει επί της διακυβέρνησης του Γκορμπατσόφ, έστω και αν αυτή ήταν περιορισμένη. Επίσης, καμία από τις δύο πλευρές δεν επιθυμούσε η κατάσταση να φτάσει στα άκρα.
Ο Γιέλτσιν στο προσκήνιο
Οι διαδηλωτές βρήκαν τον ηγέτη τους στο πρόσωπο του Μπόρις Γιέλτσιν. Ο Γιέλτσιν τότε μόλις είχε εκλεγεί πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Αν και ήταν αντίπαλος του Γκορμπατσόφ, από εκείνη τη στιγμή ο Γιέλτσιν τάχθηκε με το μέρος του. Διάσημη είναι η εικόνα του πάνω σε σοβιετικά τανκς καλώντας τους πολίτες σε ανυπακοή και γενική απεργία. Κανένας από τους πραξικοπηματίες δεν παραχώρησε συνέντευξη και οι φήμες για στρατιωτική υποστήριξη του Γιέλτσιν οργίαζαν.
Το τέλος μιας Δύναμης
Εν τέλει ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ επανήλθε στο τιμόνι της χώρας στις 21 Αυγούστου. Παρόλο όμως αυτό, ο ισχυρός άνδρας πλέον ήταν ο Μπόρις Γιέλτσιν, κερδίζοντας μέσα σε αυτό το περίεργο τριήμερο την εμπιστοσύνη του κόσμου. Το γεγονός της αποτυχημένης απόπειρας για πραξικόπημα του Αύγουστο του 1991 σήμανε και τη πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Την ίδια ημέρα με το τέλος των ταραχών, ο Γιέλτσιν αναγνώρισε την ανεξαρτησία των τριών δημοκρατιών της Βαλτικής (Λιθουανία, Λετονία και Εσθονία). Λίγους μήνες αργότερα, ήρθε και το οριστικό φινάλε της Σοβιετικής Ένωσης. Στις 26 Δεκεμβρίου το Ανώτατο Σοβιέτ, αναγνώρισε τη πτώχευση και κατάρρευση της ΕΣΣΔ και αυτοδιαλύθηκε.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Το τέλος της ΕΣΣΔ: Η ημέρα που άρχισε η αντίστροφη μέτρηση (2016). Ανακτήθηκε από https://gr.euronews.com/2016/08/18/twenty-five-years-ago-the-ussr-collapsed (τελευταία πρόσβαση 27.5.2021)
Παπαδημητρίου, Γ. (2016). Όταν ο Γιέλτσιν ανέβαινε στα τανκς… Ανακτήθηκε από https://www.dw.com/el/όταν-ο-γιέλτσιν-ανέβαινε-στα-τανκς/a-19488375 (τελευταία πρόσβαση 27.5.2021)
Δελαστίκ, Γ. (2001). Το “πραξικόπημα” που ενταφίασε την ΕΣΣΔ. Ανακτήθηκε από https://www.kathimerini.gr/world/98615/to-praxikopima-poy-entafiase-tin-essd/ (τελευταία πρόσβαση 27.5.2021)
1991 Soviet coup d’etat attempt. Ανακτήθηκε από https://en.wikipedia.org/wiki/1991_Soviet_coup_d%27%C3%A9tat_attempt (τελευταία πρόσβαση 27.5.2021)
