Τραύμα και Εξαρτήσεις
Το τραύμα εκ φύσεως μας προσδίδει μια συναισθηματική άγνοια. Τα τραυματικά γεγονότα που ενδέχεται να βιώσουμε, μπορεί να είναι παράλογα, εκτός της νόρμας, δύσκολο να εντοπισθούν, περίεργα και άπιαστα, συνεπώς δεν τα ενσωματώνουμε σε κανονικό πλαίσιο ζωής. Αυτό συμβαίνει γιατί ο εγκέφαλος κατηγοριοποιεί τις πληροφορίες ανά τύπο. Αναφορικά με το τραύμα δεν έχουμε καλά αναπτυγμένες κατηγοριοποιήσεις για να οργανώσουμε τις εντυπώσεις μας γι’ αυτές. Φαίνονται αναληθείς, μη κανονικές. Χρειάζεται να λεκτικοποιηθούν για να αποκτήσουν νόημα και να ενσωματώσουμε τις αντιδράσεις μας σε αυτό αλλά και για αποδοθεί μια προσωπική ερμηνεία.
Το ανεπεξέργαστο τραύμα
Όταν δεν επεξεργαζόμαστε το τραύμα, είναι πιθανό να εμφανιστούν συμπτώματα όπως κατάθλιψη, άγχος, διαταραχές ύπνου, θυμός, αισθήματα προδοσίας, προβλήματα εμπιστοσύνης. Όταν αυτά δεν επιλυθούν, οδηγούν τους ανθρώπου στο να αναζητήσουν ευχαρίστηση στην αυτό-θεραπεία, μέσω του αλκοόλ και άλλων εθιστικών ουσιών. Χρόνια ένταση, σύγχυση και απρόβλεπτη συμπεριφορά, καθώς και κακοποιητική συμπεριφορά είναι τυπικά σε περιβάλλοντα που δημιουργούν τραύμα.
Το περιβάλλον του εξαρτημένου ατόμου
Τα θύματα τραύματος αναπτύσσουν την λεγόμενη ‘’μαθημένη αβοηθησία’’, όπου σύμφωνα με τον Seligman, είναι μια κατάσταση στην οποία τα άτομα χάνουν την ικανότητα να εκτιμήσουν τη σύνδεση μεταξύ των πράξεων τους και της ικανότητάς τους να εμπνεύσουν τις ζωές τους, όπως κάνουν και τα άτομα σε συστήματα με εθισμένα άτομα. Το να ζεις με ένα άτομο εθισμένο μπορεί να είναι ένα τραυματικό γεγονός. Ένα άτομο που είναι κακοποιημένο ή τραυματισμένο ίσως αναπτύξει δυσλειτουργικές στρατηγικές άμυνας ή συμπεριφορές σχεδιασμένες να αποφεύγουν τον συναισθηματικό πόνο. Αυτός ο χειρισμός του τραύματος οδηγεί σε εθισμό.
Το σώμα στις εξαρτήσεις
Οι τραυματικές αναμνήσεις δεν αποθηκεύονται μόνο στον εγκέφαλο αλλά και στο σώμα, σε αυτό που αποκαλείται κυτταρική μνήμη. Με το ψυχόδραμα, μέσω του παιχνιδιού ρόλων , που περιλαμβάνει τη χρήση κανονικών κινήσεων , παρέχεται μια φυσική και άμεση πρόσβαση σε αυτές τις αναμνήσεις. Σύμφωνα με τον J. L. Moreno ‘’το σώμα θυμάται ότι ο νους ξεχνά’’.
Ο φαύλος κύκλος
Είμαστε βιολογικά προγραμματισμένοι να καλύψουμε τις ανάγκες μας για εξάρτηση και ανατροφή από τις πρώιμες συγγενικές σχέσεις. Όταν οι βασικές μας ανάγκες απαντώνται ανεπαρκώς στην πρώιμη ζωή, μπορεί να αναπτύξουμε μια συναισθηματική πείνα που δεν έχει καλυφθεί ποτέ. Αυτή χαρακτηρίζεται από την αναζήτηση να ξανακάνουμε το παρελθόν, για να συναντήσουμε τις ανάγκες που δεν συναντήσαμε τότε με τους λάθους ανθρώπους, την λάθος ώρα και στο λάθος μέρος.
Από το παρελθόν στο παρόν
Ζητάμε από τις τωρινές σχέσεις να στηθούν σύμφωνα με τις αποτυχίες του παρελθόντος. Δεν έχουμε όμως επίγνωση του πως αυτές οι ανάγκες επηρεάζουν το σήμερα και την τωρινή σχέση. Έτσι, τις οριοθετούμε με έναν τρόπο που βλάπτει την υγιή λειτουργία μας. Η βασική ψυχολογική απάντηση στο ανεξέλεγκτο τραύμα είναι μια αντίδραση δύο φάσεων, διαμαρτυρίας και αμηχανίας (δυσκολία στην επίλυση προβλημάτων και απομόνωση).
Η απάντηση της χρήσης ουσιών
Τα θύματα τραύματος τείνουν να ελέγχουν την κατάσταση εσωτερικής υπερδιέγερσης, την κοινωνική απόσυρση, τον συναισθηματικό πόνο και τον θυμό μέσα από την χρήση ουσιών. Καθησυχάζουν την εσωτερική ένταση και επαναφέρουν μια αίσθηση ελέγχου στο τραύμα τους. Αυτή η προσωρινή αίσθηση ανακούφισης, στερεί από τα άτομα την δυνατότητα να έχουν πρόσβαση στον εσωτερικό τους κόσμο. Η απόσυρση από το αυθεντικό συναίσθημα και η αποξένωση από τον εαυτό που προκαλεί το τραύμα , αφήνει τα άτομα αβοήθητα. Συνεπώς η μαθημένη αβοηθησία είναι ενισχυμένη. Όταν η προσωρινή ικανοποίηση υποχωρεί το άτομο αισθάνεται ακόμα πιο πολύ κατακλυσμένο από τον πόνο. Επιπλέον αισθάνεται απομόνωση και προστιθέμενο άλυτο πόνο.
Οι εξαρτήσεις ως διαταραχή της αυτορρύθμισης
Οι ουσίες δεν είναι εθιστικές τόσο για το ότι προκαλούν ευχαρίστηση αλλά για το ότι βοηθούν τα άτομα στην επαφή. Ανακουφίζουν, αλλάζουν συναισθηματικές καταστάσεις αναισθησίας, δυσφορίας και επίπονων συναισθημάτων. Ανάλογα με τον ιδιαίτερο πόνο που νιώθει ο καθένας, επιλέγει μια συγκεκριμένη ουσία. Ψυχαναλυτικά η χρήση ουσιών θεωρείται ως απώθηση. Τα άτομα έρχονται αντιμέτωπα με δύσκολες εσωτερικές καταστάσεις και προσπαθούν να ξεπεράσουν την εξωτερική πραγματικότητα. Οι εξαρτήσεις εδράζονται στον πόνο και σε αυτοκαταστροφικά μοτίβα. Το να υποφέρει ένα άτομο είναι συνέπεια της ανικανότητας του εθισμένου ατόμου να ρυθμίσει τα συναισθήματά του, την αυτοεκτίμηση, τις σχέσεις και την συμπεριφορά του. Η ασφάλεια, η άνεση, η κακοποίηση και το τραύμα είναι σημαντικοί παράγοντες των αναπτυξιακών πρώιμων χρόνων που καθορίζουν τις ικανότητες αυτορρύθμισης.
Διαταραγμένα Συναισθήματα
Ο συναισθηματικός κόσμος των ατόμων κυμαίνεται σε δύο άκρα. Από τη μία έχουμε την αμηχανία και την απουσία. Από την άλλη, συντριπτικά και αφόρητα συναισθήματα. Η αλεξιθυμία είναι μια συναισθηματική κατάσταση που χαρακτηρίζει τα άτομα που δεν μπορούν να αναγνωρίσουν και να περιγράψουν τα συναισθήματά τους. Οι εθισμένοι από την άλλη υποφέρουν από έναν συναισθηματικό κατακλυσμό. Έτσι χρησιμοποιούν τις ουσίες για να κάνουν τα μη ανεκτά συναισθήματα περισσότερο ανεκτά. Υποφέρουν από εσωτερικές καταστάσεις δυσφορίας του εαυτού. Εσωτερικές καταστάσεις συνοχής και ευεξίας είναι σε έλλειψη. Ως εκ τούτου οδηγούν σε περιοδικά ή χρόνια συναισθήματα αβοηθησίας , κατακερματισμού, φτώχειας, ντροπής και χαμηλή αίσθηση αξίας. Οι εξαρτήσεις, τέλος θεωρείται πως είναι μια ψυχαναγκαστική διαταραχή. Καταναγκασμός για αυτοθεραπεία του συναισθηματικού πόνου.
Η Oprah Winfrey έχει πει πως «αν δεν θεραπεύσεις τις πληγές της παιδικής σου ηλικίας, αιμορραγείς ακόμα στο μέλλον».
Πηγές:
- Edward J. Khantzian. (2015), Psychodynamic Psychotherapy for the Treatment of Substance Use Disorders
Tian Dayton. (2000), Trauma and addiction, Health Communication, Inc. Deerfield Beach, Florida
