Διαδικτυακός εθισμός: η ηλεκτρονική ηρωίνη

Η χρήση του διαδικτύου αυξάνεται ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Το 1995, μόλις το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού αποτελούσαν χρήστες του διαδικτύου. Φτάνοντας στο έτος 2016, το ποσοστό είχε φτάσει πάνω από το 40%. Στην Ελλάδα σήμερα, έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο το 65% του πληθυσμού. Το διαδίκτυο έχει  αδιαμφισβήτητα, την θετική του όψη. Το διαδίκτυο είναι εργαλείο ένα πολυδιάστατο εργαλείο . Προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες
επιμόρφωσης, ψυχαγωγίας, κοινωνικών ευκαιριών και έναν αστείρευτο πλούτο πληροφοριών. Μας δίνει με μηδαμινό ή και χωρίς κόστος τη δυνατότητα να γνωρίζουμε τι συμβαίνει στον κόσμο ανά πάσα ώρα και στιγμή. Η υπερβολή ωστόσο, σε οποιαδήποτε δραστηριότητα σκιάζει τα σημαντικά οφέλη και οδηγεί σε προβλήματα. Εν προκειμένω, το πρόβλημα που εγείρεται, φέρει την ονομασία διαδικτυακός εθισμός.

Πώς ορίζεται ο διαδικτυακός εθισμός;

Ο διαδικτυακός εθισμός συνιστά μια νέα μορφή εξάρτησης, που ακόμη δεν έχει οριοθετηθεί με σαφήνεια και αυτό διότι οι ερευνητές δεν φαίνεται να συμφωνούν στη διατύπωση ενός κοινά αποδεκτού ορισμού. Υπάρχει μάλιστα, μια μερίδα ψυχολόγων, οι οποίοι διαφωνούν με τη χρήση του όρου «εθισμός» όταν πρόκειται για το Διαδίκτυο, γιατί θεωρούν ότι ο όρος αυτός πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο για τις χημικές ουσίες που δημιουργούν εξάρτηση.

Ο όρος «Εθισμός στο Διαδίκτυο» σημειώθηκε για πρώτη φορά το 1996 από τον Ivan Goldberg, ψυχίατρο στη Νέα Υόρκη. Ωστόσο η Kimberly Young, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ, ήταν η πρώτη που σημείωσε ότι πρόκειται για έναν ευρύ όρο, που περιλαμβάνει ένα πλήθος συμπεριφορών και προβλημάτων ελέγχου των παρορμήσεων. Η Young ,διέκρινε τον εθισμό στο Διαδίκτυο σε πέντε επιμέρους κατηγορίες: εθισμός στο διαδικτυακό σεξ ,εθισμός στις διαδικτυακές σχέσεις, καθαροί καταναγκασμοί, υπερβολική αναζήτηση πληροφοριών
και εθισμός στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές

Ο ψυχολόγος Mark Griffiths, αναγνωρίζοντας ενδείξεις παθολογίας και εθισμού στην υπερβολική χρήση του διαδικτύου, την κατατάσσει στους «τεχνολογικούς εθισμούς». Στους μη δηλαδή χημικούς ή συμπεριφορικούς εθισμούς που περιλαμβάνουν την αλληλεπίδραση ανθρώπου–μηχανής. Η αλληλεπίδραση αυτή μπορεί να είναι είτε παθητική(όπως συμβαίνει λόγου χάρη με τις ταινίες) είτε ενεργητική (μέσω των ηλεκτρονικών παιχνιδιών) που παρακινούν και ενισχύουν τον εθισμό των παιχτών. Οι «τεχνολογικοί εθισμοί» σύμφωνα με τον
Griffiths,  αποτελούν υποκατηγορία των συμπεριφορικών εθισμών και χαρακτηρίζονται από έξι κριτήρια. Τα κριτήρια αυτά συμπεριλαμβάνουν ανησυχία,  μεταστροφή διάθεσης, ανοχή, απόσυρση, σύγκρουση και υποτροπή.

Οι πέντε κατηγορίες εθισμού στο διαδίκτυο

Όπως προαναφέρθηκε, η Young διαχώρισε τους πέντε τομείς στους όποιου μπορεί κάποιος να εθιστεί μέσα στον κόσμο του διαδικτύου. Έτσι προκύπτουν:

1. Εθισμός στο διαδικτυακό σεξ: καταναγκαστική χρήση ιστοσελίδων που απευθύνονται σε ενήλικες για διαδικτυακό σεξ (cybersex) και διαδικτυακό πορνογραφικό υλικό (cyber porn).
2. Εθισμός στις διαδικτυακές σχέσεις: Υπερβολική ανάμειξη σε διαδικτυακές διαπροσωπικές σχέσεις.
3. Καθαροί καταναγκασμοί: Έμμονή στο τζόγο, στις αγορές ή στις συναλλαγές ημέρας.
4. Υπερβολική αναζήτηση πληροφοριών: καταναγκαστική περιήγηση (σερφάρισμα) στο διαδίκτυο ή καταναγκαστικές αναζητήσεις σε βάσεις δεδομένων.
5. Εθισμός σε συγκεκριμένη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών που επεκτείνεται στο διαδίκτυο: Εμμονή στα ηλεκτρονικά παιχνίδια (League of Legends, Counterstrike κλπ.), κακοποίηση άλλων και μέσω διαδικτύου (cyberbullying).

Ποια είναι τα συμπτώματα του εθισμού στο Διαδίκτυο;

Τα συμπτώματα σχετίζονται είτε με την υπερβολική χρήση του Διαδικτύου είτε με την έλλειψη της σύνδεσης στο Διαδίκτυο για αρκετό χρόνο. Στη πρώτη περίπτωση η παρατεταμένη χρονικά χρήση επιφέρει κόπωση, έλλειψη συγκέντρωσης, εκνευρισμό, διαταραχή του κιρκάδιου ρυθμού και αναστροφή του ύπνου (ύπνος κατά την ημέρα και δραστηριότητα αποκλειστικά στο Διαδίκτυο το βράδυ). Στη δεύτερη περίπτωση σημειώνεται άγχος, απότομη συμπεριφορά και ευερεθιστότητα. Αναδύονται επίσης αρνητικά συναισθήματα και καταστάσεις που ενδεχομένως να κατάπνιγε η χρήση Διαδικτύου, όπως η θλίψη, φοβίες (κοινωνική φοβία, αγοραφοβία), ψυχαναγκαστικότητα, κ.α. Κοινό παρονομαστή και στις δύο περιπτώσεις αποτελεί η κάθοδος της λειτουργικότητας, η αδιαφορία για τις υποχρεώσεις, η αναβλητικότητα και η απάθεια. Η συμπεριφορά που επιδεικνύει το άτομο οδηγεί σε συγκρούσεις με άτομα του περιβάλλοντος τους. Πολλές μάλιστα φορές η συμπεριφορά του αυτή έχει ως αποτέλεσμα να χάνει σημαντικές σχέσεις και ευκαιρίες εκπαίδευσης ή επαγγελματικής ανέλιξης.

Ποιοι είναι περισσότερο επιρρεπείς στον διαδικτυακό εθισμό;

Οι χρήστες του Διαδικτύου δεν αποτελούν μια ομοιογενή μάζα. Οι πρώτες μελέτες έδειξαν ότι ο εθισμός στο διαδίκτυο αφορά κυρίως εφήβους και νέους άνδρες. Αργότερα στράφηκαν κυρίως  σε γυναίκες στη μέση ηλικία (middle age crisis in women) που εμφάνισαν εθισμό στη χρήση των υπολογιστών εντός της οικείας. Εν τέλει, όποιος χρησιμοποιεί τον υπολογιστή και το διαδίκτυο θα μπορούσε δυνητικά να εθιστεί, χωρίς να σημαίνει ότι ο οποιοσδήποτε είναι εθισμένος ή ότι σίγουρα θα εθιστεί. Δεν υπάρχει κάποιο επικρατέστερο προφίλ.

Η συχνότητα του φαινομένου και η περίπτωση της Ελλάδας

Δεν υπάρχουν εκτεταμένες επιδημιολογικές μελέτες για τον διαδικτυακό εθισμό.  Ο ψυχίατρος και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο (ΕΕΜΔΕΔ) δρ. Κωνσταντίνος Σιώμος υπογράμμισε πως με βάση μια έρευνα του 2018, που έγινε σε συνεργασία της ΕΕΜΔΕΔ με εννέα πανεπιστήμια σε χώρες της Ευρώπης, «η Ελλάδα είναι η δεύτερη χώρα μετά την Αγγλία σε εθισμό στο διαδίκτυο». Σύμφωνα με τις δηλώσεις του κ.Σίωμου που αφορούσαν έρευνα που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Computers in Human Behavior τον Ιούλιο του 2018, τα ποσοστά των συμπτωμάτων εθισμού τυπικά κυμαίνονταν περί το 25% πανευρωπαϊκά και στο 37,7% στους Έλληνες χρήστες.

Αντιμετώπιση του εθισμού

Μερικές φορές, η προβληματική χρήση του διαδικτύου είναι παροδική και παρέρχεται χωρίς κάποιου είδους παρέμβαση. Μια θετική εξέλιξη στη ζωή, όπως μια ερωτική σχέση, μια επαγγελματική ή ακαδημαϊκή επιτυχία κ.λπ, δύναται να αποτελέσουν αφετηρία αλλαγής και νέας πλεύσης. Το αντίθετο όμως, μπορεί να συμβεί με αφορμή κάποιο αρνητικό για το άτομο γεγονός ή αλλαγή στη ζωή του, όπως π.χ. η μετακόμιση σε άλλη πόλη για σπουδές ή εργασία ή ένας χωρισμός. Διάφορες μορφές ψυχοθεραπείας, μεταξύ αυτών και η οικογενειακή θεραπεία, έχουν αποδειχθεί να είναι αποτελεσματικές. Κύριος στόχο αποτελεί η βελτίωση της κοινωνικότητας του ατόμου, ο αυτοέλεγχος και η δημιουργία προϋποθέσεων στήριξης από την πλευρά της οικογένειας και των όποιων ατόμων που απαρτίζουν τον κοινωνικό του περίγυρο.

Σε ατομικό επίπεδο, το άτομο μπορεί να ακολουθήσει ορισμένες πρακτικές που θα στοχεύουν στη  βελτίωση του αυτοελέγχου και του ελέγχου της χρήσης του διαδικτύου. Ο αυτοέλεγχος συνίσταται στην αυτοπαρατήρηση και στην παρατήρηση των διαφόρων δραστηριοτήτων του ατόμου. Ανάμεσα σε αυτές τις πρακτικές συγκαταλέγεται η καταγραφή των ωρών χρήσης του διαδικτύου και σταδιακή μείωσή τους, η αναζήτηση εναλλακτικής ενασχόλησης για το χρόνο που αφιερώνεται στο διαδίκτυο αλλά και η προσπάθεια για πιο συχνή αλλά και στενή σχέση με άτομα του περιβάλλοντος μας.

Ας μην χάσουμε την ζωή που δεν ζήσαμε, χάριν της εικονικής πραγματικότητας που διαλέξαμε. Ας μάθουμε να χρησιμοποιούμε το διαδίκτυο, και όχι αυτό εμάς!

Χρήσιμες σελίδες

• Γραμμή Βοηθείας ‘help-line 210 6007686′ απευθύνεται σε παιδιά & εφήβους και τις οικογένειές τους, παρέχοντας υποστήριξη και συμβουλές για θέματα που σχετίζονται με τη χρήση του Διαδικτύου, του κινητού τηλεφώνου και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών – http://www.help-line.gr/
• Γραμμή Βοήθειας ΥποΣΤΗΡΙΖΩ 80011 80015 σε συνεργασία με τη Μονάδα Εφηβικής Υγείας (M.E.Y.) της Β’ Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο Παίδων ?Π. & Α. ΚΥΡΙΑΚΟΥ – https://www.cosmote.gr/fixed/corporate/cr/relation/society/close-to-children/5
• Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.), της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού» – http://youth-health.gr/
• Ιστοσελίδα του Ελληνικού Κόμβου Ασφαλούς Διαδικτύου, , όπου μπορείς να βρεις χρήσιμες πληροφορίες για να καταφέρεις να ισορροπήσεις ανάμεσα στον πραγματικό και στον εικονικό κόσμο. –
• www.saferinternet.gr

ΠΗΓΕΣ:

• Διαδικτυακός Εθισμός: Μια προσπάθεια εννοιολογικής προσέγγισης του όρου. Ανακτήθηκε από www.academia.edu (Τελευταία πρόσβαση στις 23/10/2020)
• Σοβαρό πρόβλημα ο εθισμός στο διαδίκτυο. Δεύτερη η Ελλάδα στην Ευρώπη πίσω από την Αγγλία. Ανακτήθηκε από www.imedical.gr (Τελευταία πρόσβαση στις 23/10/2020)
• ΕΘΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ (INTERNET). Ανακτήθηκε από www.georgefloros.com (Τελευταία πρόσβαση στις 23/10/2020)