Είναι ικανή μια και μόνο λέξη να αλλάξει το νόημα μιας ολόκληρης πρότασης, μιας ολόκληρης σκέψης; Είναι ικανό ένα ουσιαστικό, ένα ρήμα, ένα επίθετο να διαφοροποιήσουν το ποιόν μιας ενέργειας, και κυρίως, είναι ικανά να προβάλλουν διαφορετικά μια κατάσταση από ότι θα έκανε ένα διαφορετικό ουσιαστικό, ρήμα, επίθετο; Τις παραπάνω ερωτηματικές σκέψεις φρόντισαν να ξεθωριάσουν οι ψυχολόγοι Elizabeth Loftus και John Palmer τον περασμένο αιώνα, και συγκεκριμένα το 1974.
Οι Elizabeth Loftus και John Palmer, ήδη διακεκριμένοι ψυχολόγοι, έθεσαν ένα περιβάλλον γύρω από το οποίο θα μπορούσαν σχετικά… άκοπα να εφαρμόσουν τη μορφή του πειράματός τους, όπως το είχαν διαμορφώσει στην σκέψη τους ήδη. Απώτερος σκοπός της προσπάθειάς τους αυτής ήταν η απόδειξη πως μια λέξη θα μπορούσε όχι μόνο να μεταβάλλει το νόημα μιας πρότασης και μιας οπτικής γωνίας, αλλά κάλλιστα θα μπορούσε να προσδώσει μια εκ νέου διαφορετική σκοπιά για ένα εκάστοτε γεγονός. Οι δύο ψυχολόγοι, λοιπόν, αποφάσισαν να κρατήσουν μυστική την φύση του εγχειρήματός τους, τουλάχιστον από τα τους συμμετέχοντες. Όσον αφορά αυτούς, δεν ήταν παρά παιδιά σε ένα τοπικό σχολείο της πόλης, με πλήρη άγνοια για το τι μέλλει γενέσθαι.
Πιο συγκεκριμένα, το πείραμα θα χωριζόταν σε δύο φάσεις, που αμφότερες θα περιείχαν ένα μικρής διάρκειας φιλμ, λίγων δευτερολέπτων συγκεκριμένα. Το κοινό των δύο αυτών βίντεο; Η θέαση αυτοκινήτων τα οποία θα συγκρούονταν. Στο πρώτο στάδιο, το ψυχολογικό επιτελείο ζήτησε από τους μαθητές να δουν προσεκτικά το εν λόγω φιλμ και στη συνέχεια να περιγράψουν τι ακριβώς συνέβη. Η περιγραφή αυτή θα αποτυπωνόταν ως εξής:
«Πόσο γρήγορα έτρεχαν τα αυτοκίνητα όταν______;»
α) Διαλύθηκαν β) συγκρούστηκαν γ) χτύπησαν δ) ήρθαν σε επαφή
Όπως γίνεται αντιληπτό, μια λέξη δύναται να αλλάξει τη φύση του βίντεο, αν και το βίντεο αυτό καθ’ αυτό παραμένει το ίδιο σε κάθε αναπαραγωγή του. Είναι ο μαθητής, λοιπόν, αυτός που θα προσδώσει την λέξη εκείνη στην πρόταση, προκειμένου να σχηματιστεί η εικόνα που είδε αυτός, γραμμένη αυτή τη φορά. Το γεγονός, τα αυτοκίνητα δηλαδή που τράκαραν, παραμένει. Η προσωπική σκοπιά, όμως του καθενός, προσδίδει άλλο χρώμα στο τρακάρισμα, είτε πιο.. φονική είτε πιο ήπια.
Η δεύτερη φάση του πειράματος θα λάμβανε χώρα αργότερα. Με το πέρας λίγων ημερών, η επιστημονική ομάδα των Loftus και Palmer κάλεσε, περίπου, 150 μαθητές από τοπικά σχολεία της περιοχής. Αυτή τη φορά, το βίντεο ήταν ολίγον τι διαφορετικό. Αυτή τη φορά, λοιπόν, περιείχε περισσότερα αυτοκίνητα, ένα μαζικό τρακάρισμα. Το ολίγων δευτερολέπτων βίντεο τελείωσε, και οι ψυχολόγοι ζήτησαν από τα παρευρισκόμενα παιδιά να αποτυπώσουν προφορικά της απόψεις τους για το φιλμ αυτό. Τα αποτελέσματα αναμενόμενα.
Περίπου 50 παιδιά χρησιμοποίησαν το ρήμα «χτύπησαν», περίπου 50 χρησιμοποίησαν το ρήμα «συγκρούστηκαν», ενώ οι εναπομείναντες μαθητές δεν εξέφρασαν κάποια οπτική γωνία. Οι ψυχολόγοι οδήγησαν, μια εβδομάδα αργότερα, τα παιδιά στο χώρο όπου συνέβη αυτό το φρικτό μαζικό τρακάρισμα. Ο τόπος του εγκλήματος δεν είχε πλήρως καθαριστεί, επομένως ζητήθηκε από τους νεαρούς μαθητές να βρουν τυχόν γυαλιά από τα αυτοκίνητα, που είχαν χυθεί στο χώρο ελέω της σύγκρουσης. Οι μαθητές εκείνοι που είχαν χρησιμοποιήσει τον όρο «χτύπησαν» αλλά και όσοι δεν εξέφρασαν κάποια άποψη δεν ανίχνευσαν κάποιο σπασμένο γυαλί την ώρα που πέρασαν εκεί. Ωστόσο, κάποιοι από αυτούς που είχαν χρησιμοποιήσει το ρήμα «συγκρούστηκαν», ένα πιο… επικίνδυνο ρήμα από το «χτύπησαν», σχεδόν οι μισοί, βρήκαν κάποια κομμάτια γυαλιών λίγο παραπέρα από τον χώρο του αυτοκινητιστικού δυστυχήματος. Τα γυαλιά δεν άνηκαν στα αυτοκίνητα, παρά σε κάποιο τυχαίο μπουκάλι.
Οι Elizabeth Loftus και John Palmer συγκέντρωσαν τα στοιχεία εκείνα που θα ήταν ικανά να αποδείξουν την αρχική τους εκτίμηση. Όπως αποδείχτηκε επισήμως, μια και μόνο λέξη είναι ικανή να μεταβάλλει την νοητική αντίληψη ενός συμβάντος, να προσδώσει διαφορετικές οπτικές γωνίες, περισσότερο ενδιαφέρον και λιγότερες σκέψεις. Μια λέξη λοιπόν, είναι απολύτως ικανή να μετατρέψει μια απλή πρόταση σε σημαντική, να κορυφώσει την αγωνία και ταυτόχρονα να παραμένει… λέξη.
