Το ένστικτο είναι μια έμφυτη παρόρμηση που ρυθμίζει τις ενέργειες του ανθρώπου, ανεξάρτητα από βουλητικές ή συνειδητές λειτουργίες. Γι΄αυτό άλλωστε και σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με το ασυνείδητο μέρος του εγκεφάλου του. Μια συνοπτική απογραφή του πλήθους των ενστίκτων στο βασίλειο των ζώων θα μας έδινε την εικόνα για ένστικτα που συνδέονται με την επιβίωση, τη συμβίωση, τη σεξουαλική τάση και την γονεϊκή προστασία (όχι κατ’ ανάγκην τη μητρότητα). Στο παρόν άρθρο θα αναλύσουμε το ένστικτο της αυτοσυντήρησης.
-
Επιμέρους κατηγοριοποίηση:
Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης χωρίζεται σε υπο-κατηγορίες. Αρχικά το ένστικτο της διατροφής, ενεργοποιεί το άτομο ώστε να αναζητήσει την τροφή του προκειμένου να επιβιώσει και στη συνέχεια να φροντίσει πού θα απορρίψει τα κατάλοιπα του μεταβολισμού του. Με την εναπόθεση των προϊόντων του μεταβολισμού, το άτομο αναπτύσσει το ένστικτο της αποστροφής. Δηλαδή, αισθάνεται αηδία και απόκρουση για δύσοσμα αντικείμενα. Ως εκ τούτου, εφευρίσκει τρόπους και τεχνικές προκειμένου να τα κρατά μακριά από το πεδίο δράσης του. Στοιχείο που συνηγορεί στη σημασία του συγκεκριμένου ενστίκτου είναι οι αναφορές ήδη από το 4000 π.Χ. στη Βαβυλώνα για διοχέτευση των αστικών λυμάτων στο κοντινότερο σώμα νερού, που εκείνη την εποχή θα μπορούσε να αντιστοιχεί σε έναν ποταμό ή μια λίμνη.
Ακόμη, το ένστικτο για μαχητικότητα προσέφερε τη δυνατότητα το άτομο να αρπάξει τη λεία από κάποιον άλλον για να την εξασφαλίσει στους γύρω του. Επίσης, το ένστικτο της φυγής βοηθούσε τα άτομα να σωθούν εάν αντιμετώπιζαν κάποιον ισχυρότερο αντίπαλο. Τρέπονταν σε φυγή και κατάφερναν να επιβιώσουν, έστω και μακριά από το υπόλοιπο σύνολο. Εκτός από τα προαναφερθέντα, στις πρώιμες κοινωνίες εντοπίζονται ένστικτα και τάσεις που μέχρι και σήμερα, τον 21ο αιώνα η ανθρωπότητα τα εφαρμόζει. Τέτοιο είναι το ένστικτο της συλλογικότητας, αφού συχνά τα ισχυρά άτομα φρόντιζαν και τους πιο αδύναμους, οι οποίοι δεν μπορούσαν να αναζητήσουν την τροφή μόνοι τους.
Σημείωση: Όλα τα παραπάνω παρατηρήθηκαν πρώτα στο ζωικό βασίλειο και στη συνέχεια στις πρώιμες κοινωνίες που δημιουργήθηκαν χιλιάδες χρόνια πριν. Η νομαδική ζωή, χαρακτηριστικό τόσο των ζώων όσο και των προϊστορικών ανθρώπων, μας βοηθά να εντοπίσουμε κοινά σημεία. Για παράδειγμα το ένστικτο αυτοσυντήρησης που αναπτύχθηκε ανάμεσα στα σύνολα αυτά.
Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης είναι έμφυτο;
Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης παρουσιάζεται σχεδόν εντυπωμένο στη συνείδηση του ατόμου. Και αυτό γιατί, ήδη από τα πρώτα λεπτά της ζωής του, το άτομο διεκδικεί την παρουσία του στον κόσμο. Άλλωστε, όλοι γνωρίζουμε πως τα νεογνά με το που γεννιούνται πρέπει να κλάψουν για να αναπνεύσουν. Επομένως, το ένστικτο της αυτοσυντήρησης είναι βαθιά ριζωμένο μέσα μας. Η επιθυμία για ζωή αποτελεί χαρακτηριστικό για κάθε έμβιο ον. Από την αρχή το άτομο ”παλεύει” για να επιβιώσει. Στη συνέχεια, καταβάλλει προσπάθεια για να ενταχθεί σε μια κοινωνική ομάδα. Το πρώτο σύνολο στο οποίο συμμετέχει είναι η οικογένεια. Στους κόλπους της, εξασφαλίζει την τροφή του ικανοποιώντας το αίσθημα για αυτοσυντήρηση. Εκτός από αυτό, έχει μια στέγη, η οποία του προσφέρει ασφάλεια. Ας μην ξεχνάμε, πως το μωρό είναι αδύναμο να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Την ευθύνη αυτή την αναλαμβάνουν οι γονείς τους κι έπειτα ο οικογενειακός περίγυρος. Μεγαλώνοντας, το άτομο αναπτύσσει την προσωπικότητά του, ώστε να συντηρείται μόνος του.
Από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης στην κοινωνική αλληλεγγύη:
Ο δρόμος λοιπόν προς την ενηλικίωση καθοδηγεί το άτομο να ικανοποιήσει τα ένστικτα μόνος του. Με τα εφόδια που διαθέτει δύνανται να λειτουργεί ομαλά και να αλληλεπιδρά αρμονικά με το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Θα μπορούσαμε να πούμε πως το ένστικτο της αυτοσυντήρησης είναι ένστικτο με εγωιστικό πρόσημο. Παροτρύνει το άτομο να ενδιαφέρεται και να ασχολείται αποκλειστικά με τη δική του επιβίωση. Χαρακτηρισμό που επιβεβαιώνει η χρήση της αντωνυμίας, αυτό, δηλώνοντας πως η πράξη έχει ως αφετηρία το άτομο και επιστρέφει σε εκείνο. Παρόλα αυτά είναι σημαντικό να πούμε πως το άτομο είναι φύσει κοινωνικό ον. Ο Αριστοτέλης συμπέρανε πως υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ του ατόμου-μονάδας και του συνόλου-ομάδας. Αυτή η σχέση είναι που ενεργοποιεί τα ένστικτα που σχετίζονται με τη συλλογική δράση. Το άτομο, έξω από τη σφαίρα του, προσπαθεί να βοηθήσει όσους το έχουν ανάγκη. Αναπτύσσει έντονα το αίσθημα της αλληλεγγύης και αντιλαμβάνεται εμπράκτως την έννοια του συν-υπάρχειν.
Πηγές:
- https://www.provlepseis.eu/
- Ε.Π. Παπανούτσου ”Ψυχολογία” (σελ. 183-184) Εκδόσεις: Δωδώνη
