Φόβοι σε παιδιά και έφηβους

Είναι γεγονός ότι όλοι οι άνθρωποι φοβούμαστε. Στην πραγματικότητα, αν ποτέ βρεθούμε μπροστά στο χείλος ενός γκρεμού ή μπροστά σε φωτιά, το αίσθημα του φόβου είναι αυτό που θα μας «δώσει το σήμα» να αποτραβηχτούμε  για να μην πέσουμε από το γκρεμό ή για να μην καούμε. Είναι γνωστό ότι οι φόβοι κάνουν την εμφάνιση τους από πολύ νωρίς στην ζωή μας, ενώ είναι πιο έντονοι κατά την βρεφική, νηπιακή  και παιδική  ηλικία.

Οι πιο συχνοί φόβοι, τώρα, συνοψίζονται στους εξής:

• Οι δυνατοί ήχοι  (π.χ. αστραπές , βροντές , δυνατή μουσική κ.α.)
• Φόβος του αποχωρισμού (το βρέφος διακατέχεται από έντονη επιθυμία να είναι κοντά στο άτομο που το φροντίζει σε καθημερινή βάση, με πιο συνηθισμένη μορφή αυτής της μητέρας)
• Φόβοι για τα υπερφυσικά όντα όπως τα  τέρατα, η κακιά μάγισσα, ο γέρος, μορφές εξουσίας όπως ο αστυνομικός και άλλες μορφές που συνήθως συνδέονται με το γεγονός ότι η φαντασία των παιδιών κατά την νηπιακή ηλικία είναι υπέρμετρα αυξημένη
• Άτομα που έχουν προκαλέσει φυσικό πόνο στα παιδιά (π.χ. ο γιατρός όταν τα εμβολιάζει ή ο οδοντίατρος που χρησιμοποιεί τροχό)
• Η σχολική φοβία, η οποία δημιουργείται από κάποια δυσάρεστη κατάσταση που συνδέεται χρονικά με την είσοδο του παιδιού στο σχολείο και μπορεί να εξελίσσεται  την διάρκεια των σχολικών χρόνων (π.χ. εκφοβισμός, μαθησιακές δυσκολίες κ.α.).

Από την άλλη, μεγαλώνοντας το παιδί και μπαίνοντας στην εφηβεία, οι φόβοι που εμφανίζονται έχουν πιο ρεαλιστική βάση και σχετίζονται κυρίως  με:

• τις διαπροσωπικές σχέσεις (π.χ. απόκτηση ενός πραγματικού φίλου/συντρόφου)
• τυχόν χαμηλές μαθητικές επιδόσεις
• τον θάνατο, τις αρρώστιες και τα ατυχήματα
• την μελλοντική επαγγελματική αποκατάσταση
• την εξωτερική εμφάνιση
• την κοινωνική αποδοχή

Για να μπορέσουν οι γονείς να βοηθήσουν τα παιδιά να ξεπεράσουν τους φόβους τους είναι σημαντικό πάντα κατά την σύμφωνη γνώμη των ειδικών –ψυχολόγων, εκπαιδευτικών, παιδοψυχίατρων  κτλ.– να κατανοήσουν ότι οι φόβοι είναι αναπόσπαστο κομμάτι της αναπτυξιακής διαδικασίας. Επιπλέον, υπάρχουν τεχνικές που μπορούν να βοηθούσαν τα παιδιά να ξεπεράσουν τους φόβους τους και κρίνονται από το πόσο συμβάλουν ή όχι στην αντιμετώπιση τους.

Για παράδειγμα, κάποιες από τις μη αποτελεσματικές τεχνικές είναι:

• H αδιαφορία των γονιών στους φόβους των παιδιών τους
• H βεβιασμένη επαφή των παιδιών με το αντικείμενο ή την κατάσταση που προκαλεί τον φόβο
• H απομάκρυνση του φοβικού αντικειμένου σαν να μην υπήρχε.

Αντίθετα, αποτελεσματικές τεχνικές μπορεί να είναι:

• Οι γονείς μπορούν να ενθαρρύνουν λεκτικά και να βοηθούν το παιδιά να αναλύουν τους φόβους τους, ώστε να διακρίνουν αν είναι ρεαλιστικοί ή όχι
• Να φέρνουν το παιδί σταδιακά σε επαφή με τα φοβικά τους αντικείμενα δημιουργώντας τις συνθήκες εκείνες που θα τα κάνουν να νοιώσουν ασφαλή
• Να κάνουν διάλογο με τα παιδιά τους εξηγώντας ότι αυτά που του προκαλούν φόβο δεν αποτελούν κίνδυνο ή απειλή για τον εαυτό τους (π.χ. το σκοτάδι)
• Να αναπτύσσουν ευχάριστα συναισθήματα με το φοβικό αντικείμενο
• Να βοηθούν τα παιδιά να αναπτύσσουν την αυτονομία τους
• Να ενημερώνουν τα παιδιά για οτιδήποτε νέο η διαφορετικό πρόκειται να παρουσιαστεί (π.χ. επίσκεψη στον οδοντίατρο)
• Οι γονείς θα ήταν καλό να ελέγχουν τις δικές τους φοβίες μπροστά στα παιδιά.

Οι παραπάνω τεχνικές έχουν σαν σκοπό να βοηθήσουν τα παιδιά να νοιώσουν συναισθηματικά ασφαλή και πλήρη. Επιπλέον, βοηθούν τα παιδιά να ενισχύσουν την αυτοεκτίμηση τους, να αποκτήσουν καλύτερη στάση ζωής και να διαμορφώσουν όρια.

Βιβλιογραφία:

Cowart, M. J., & Ollendick, T. H. (2013). Specific Phobias. The Wiley-Blackwell Handbook of The Treatment of Childhood and Adolescent Anxiety, 353-368.

Bourne, E. J. (2011). The anxiety and phobia workbook. New Harbinger Publications.

Marin Herbet, «Ψυχολογικά προβλήματα παιδικής ηλικίας» , εφαρμοσμένη ψυχολογία 1β, 22^η έκδοση, Ελληνικά Γράμματα.

Ι. Παρασκευόπουλος , «Εξελικτική Ψυχολογία» η ψυχική ζωή από την σύλληψη ως την ενηλικίωση, τόμος Ι,ΙΙ, ΙΙΙ