Οι αρνητικές σκέψεις που κατακλύζουν καθημερινά το μυαλό μας είναι συνήθως γνωστικές διαστρεβλώσεις που επηρεάζουν τον τρόπο αντίληψής μας για την πραγματικότητα καθώς επίσης είναι υπεύθυνες για την οπτική που διαμορφώνουμε και τη στάση που υιοθετούμε απέναντι στη ζωή. Πώς μπορούμε να τις αναγνωρίσουμε; Παρακάτω, θα δούμε 5 ενδεικτικές γνωστικές διαστρεβλώσεις που αναγνωρίζονται αρκετά συχνά.
“Ό,τι σκέφτεσαι γίνεσαι. Ό,τι αισθάνεσαι έλκεις. Ό,τι φαντάζεσαι δημιουργείς.”
(Βούδας)
Ως “γνωστικές διαστρεβλώσεις” χαρακτηρίζονται οι σκέψεις ή πεποιθήσεις που διέπονται από κάποιο “παραλογισμό” ή και “υπερβολή” ως ένα βαθμό. Πρόκειται για αυτόματα μοτίβα αρνητικών σκέψεων που διαμορφώνουν σταδιακά την νοηματοδότηση των εμπειριών μας και μας οδηγούν σε δυσλειτουργικούς τρόπους ερμηνείας των καταστάσεων και απόλυτους τρόπους επεξεργασίας των πληροφοριών που λαμβάνουμε. Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε τις γνωστικές διαστρεβλώσεις με τα φίλτρα που χρησιμοποιούμε για την ανάδειξη των φωτογραφιών μας. Επεξεργαζόμαστε με άλλα λόγια την πραγματικότητα έχοντας εισάγει αυτά τα φίλτρα, ή αλλιώς τις γνωστικές διαστρεβλώσεις. Ποια είναι όμως τα πιο γνώριμα μοτίβα σκέψεων που αλλοιώνουν τον τρόπο θεώρησης των πραγμάτων στην καθημερινότητά μας;
- Ασπρόμαυρο πρίσμα: Πολλές φορές επιλέγουμε να χρωματίζουμε την οπτική μας με άσπρο και μαύρο, αγνοώντας τις ενδιάμεσες αποχρώσεις. Νομίζουμε ότι υπάρχουν δύο εκδοχές σε ένα ζήτημα. Η πρώτη εκδοχή που ταυτίζεται με την φωτεινότητα του λευκού, αντιπροσωπεύει το καλό σενάριο. Συνήθως, συνδέεται με την θετική έκβαση ενός αποτελέσματος. H άλλη εκδοχή παρουσιάζει το αρνητικό αποτέλεσμα και εναντιώνεται στη πρώτη εκδοχή καθώς βάφεται με τη σκοτεινότητα του μαύρου. Για παράδειγμα, εάν υποθέσουμε ότι το να πάρουμε καλό βαθμό σε κάποιες εξετάσεις θα αποδείξει την αφοσίωσή μας στο διάβασμα τότε στην περίπτωση που δεν γίνει θα πιστέψουμε ότι δεν ήμασταν αφοσιωμένοι για να το πετύχουμε.
- unsplash.com
- Υπεργενίκευση: Μια από τις συχνότερες γνωστικές διαστρεβλώσεις. Η υπεργενίκευση βρίσκεται στα επιχειρήματά μας για να δικαιολογήσει την αξιολόγηση κάποιων επαναλαμβανόμενων καταστάσεων που συναντάμε στο διάβα μας. Πρόκειται για μια έννοια που ενίοτε παγιδεύει την λογική μας. Επιθυμούμε να εκφράσουμε την άποψή μας για κάποιο θέμα και μια προηγούμενη σχετική εμπειρία είναι αρκετή για να εκτιμήσουμε μια επόμενη ανάλογη εμπειρία. Με άλλα λόγια θέτουμε μια συγκεκριμένη κατάσταση ως αντιπροσωπευτική άλλων καταστάσεων που τη θυμίζουν. Συνήθως αναλαμβάνουμε να εισάγουμε το φίλτρο της υπεργενίκευσης στην ερμηνεία μιας κατάστασης καθώς είμαστε αρνητικά προδιατεθειμέν@ απέναντί της. Συγκεκριμένα εάν υποθέσουμε ότι έχουμε απατηθεί στη σχέση μας από τον σύντροφό μας και πιστεύουμε ότι και στις επόμενες σχέσεις μας θα συμβεί το ίδιο, αυτό αποτελεί μία υπεργενίκευση καθώς έχουμε εξαγάγει το συμπέρασμα από τη συγκεκριμένη εμπειρία για να το εισαγάγουμε και σε επόμενες παρόμοιες εμπειρίες. Η υιοθέτηση αυτής της γνωστικής διαστρέβλωσης γίνεται αντιληπτή όταν τείνουμε να χρησιμοποιούμε λέξεις όπως “ποτέ” και “πάντα”.
- Προσωποποίηση: Η προσωποποίηση συμβαίνει όταν συνεχώς καθιστούμε υπεύθυνο τον εαυτό μας για αρνητικές καταστάσεις στις οποίες δεν παίξαμε ουσιαστικό ρόλο. Αναλαμβάνουμε την ευθύνη σε περιπτώσεις όπου η αρνητική έκβαση μιας κατάστασης καθορίστηκε κατά κύριο λόγο από εξωτερικούς παράγοντες ή εξωτερικά γεγονότα, με αποτέλεσμα να υιοθετούμε μια στάση αρκετά δυσλειτουργική για τον εαυτό μας, αφού σε κάθε περίπτωση θα γινόμαστε ο εύκολος στόχος και θα μας επιρρίπτουμε τις κατηγορίες. Αυτή η γνωστική διαστρέβλωση εντοπίζεται αρκετά συχνά στο σκεπτικό της μητέρας, η οποία προσωποποιεί το πρόβλημα του παιδιού της και ταυτίζεται με αισθήματα ανεπάρκειας, αποτυχίας και ενοχής που αυτό συνοδεύει.
- Αυθαίρετα Συμπεράσματα: Αυτή η γνωστική διαστρέβλωση παρατηρείται όταν το άτομο καταλήγει σε βέβαια συμπεράσματα όταν όμως τα δεδομένα που έχει δεν είναι επαρκή. Δίνει μια αρνητική ερμηνεία για καταστάσεις που έχουν συμβεί ή πρόκειται να συμβούν χωρίς να αφήνει κάποιο περιθώριο για αναθεώρησή τους. Ειδικότερα, το μοτίβο συλλογισμού που ακολουθείται διακρίνεται σε “μελλοντολογία” και “διάβασμα της σκέψης των άλλων”. Και στις δύο περιπτώσεις, το άτομο λειτουργεί ως μέντιουμ και οι υποθέσεις που κάνει δεν υπόκεινται σε κάποιο έλεγχο εφόσον ξέρει ότι η ικανότητα του να προβλέπει τι θα γίνει, ή το πως σκέφτεται και νιώθουν οι άλλ@ αργά ή γρήγορα θα το επιβεβαιώσει. Για παράδειγμα, εάν ας πούμε καθυστερήσουμε σε κάποια συνάντηση και είμαστε βέβαιοι ότι όταν θα φτάσουμε, οι άλλοι θα μας επιπλήξουν για την αργοπορία μας, αυτό αποτελεί αυθαίρετο συμπέρασμα καθώς βασιζόμαστε στην υπόθεση που έχουμε κάνει για το πως συμπεριφέρονται οι άλλοι. Βέβαια, τα υποθετικά σενάρια που δημιουργούμε για τους άλλους βασίζονται αρκετές φορές στον τρόπο με τον οποίο εμείς λειτουργούμε απέναντί τους και την αντίληψη που έχουμε για τον εαυτό μας.
- Συναισθηματική ερμηνεία: Όταν αποδίδουμε την πραγματικότητα με βάση το πως αισθανόμαστε. Τα συναισθήματα που βιώνουμε στην καθημερινότητά μας πολλές φορές μας οδηγούν στην διαμόρφωση μιας οπτικής που απέχει από την ρεαλιστική απεικόνιση μιας κατάστασης. Είναι παρόμοια η εμπειρία με την αντανάκλαση του εαυτού μας στον καθρέφτη. Όταν αισθανόμαστε θετικά, τότε πιστεύουμε ότι η εμφάνισή μας είναι αντίστοιχα όμορφη. Διαφορετικά, η αρνητική διάθεση μεταφέρεται και στην απόδοση της εξωτερικής εικόνα μας. Αναμφισβήτητα, τα συναισθήματα μας μεταφέρουν σημαντικά μηνύματα καθώς αφορούν τη σύνδεση με τον εσωτερικό μας κόσμο και επηρεάζουν τον τρόπο αντίληψης των πραγμάτων, παρόλα αυτά δεν καθορίζουν την ίδια την πραγματικότητα. Για παράδειγμα, το γεγονός ότι μπορεί να αισθανθούμε αποτυχημένοι επειδή δεν καταφέραμε να πάρουμε καλό βαθμό στις εξετάσεις, δεν συνιστά αποδεικτικό κριτήριο για να θεωρηθούμε αποτυχημένοι.
[ Μήπως τελικά είναι όλα θέμα οπτικής; ]
Πηγές:
