Ανά τους αιώνες οι άνθρωποι προσπάθησαν να εντοπίσουν την προέλευση των συναισθημάτων. Οι ρίζες τους αρχικά διερευνήθηκαν μέσω της Μυθολογίας, της Θρησκείας και της Φιλοσοφίας. Ενώ μετέπειτα ασχολήθηκαν επιστημονικά οι τομείς της Ψυχολογίας και της Ψυχανάλυσης. Παράλληλα. η Τέχνη δεν έπαψε να ανατρέχει στον κόσμο των συναισθημάτων για να αναζητήσει έμπνευση. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα συγκερασμού τέχνης και ψυχολογίας είναι η καλαισθησία, δηλαδή η αίσθηση του ωραίου.
Συχνά στην καθημερινότητά μας αναφερόμαστε στο συναίσθημα. Παραθέτοντας έναν σύντομο ορισμό μπορούμε να πούμε πως πρόκειται για μια ψυχική κατάσταση, είτε ευχάριστη είτε δυσάρεστη. Όμως δεν είναι ανεξάρτητη και αυτοτελής. Αντιθέτως, απορρέει από κάποιο γεγονός, βίωμα ή εμπειρία ενώ συνδέεται και με ορισμένες βιολογικές μεταβολές του οργανισμού. Για αυτό και συνιστά μια πολύπλοκη διαδικασία η οποία υποδηλώνει την υποκειμενική σχέση μεταξύ ατόμου και γεγονότος. Η κατηγοριοποίηση λοιπόν των συναισθημάτων αποτελεί σημαντικό εργαλείο για κάθε άνθρωπο, ο οποίος εφαρμόζοντας τις αρχές της συναισθηματικής νοημοσύνης αντιλαμβάνεται με βέλτιστο τρόπο τον ψυχικό του κόσμο.
Τα συναισθήματα μας αποτελούν τον καθρέφτη της ψυχής μας και χρωματίζουν την πορεία της ζωής μας.
Σε αυτό το κείμενο θα ασχοληθούμε με την κατηγορία των συναισθημάτων που σχετίζονται με το ωραίο. Τα καλαισθητικά συναισθήματα σχετίζονται με τα αντικείμενα που μας δίνουν την αίσθηση, το βίωμα του ωραίου ή του άσχημου. Εκτός όμως από τις απλές οπτικές και ακουστικές εντυπώσεις συνυφαίνονται και τα χρώματα , τα σχήματα, οι μουσικοί τόνοι, η ρυθμική και αρμονική σύνθεση που άλλοτε μας ευχαριστούν και άλλοτε μας δυσαρεστούν. Ανεξάρτητα από τον πρακτικό ρόλο που διαδραματίζουν στη ζωή μας. Οι εν λόγω συγκινήσεις αποκτούν βαθύτερο νόημα όταν συνδυάζουν τη φαντασία και τη σκέψη και αποτελούν έναν δίαυλο επικοινωνίας ανάμεσα στον παρατηρητή και τον καλλιτέχνη. Τότε γίνονται φορείς νοήματος όπως άλλωστε συμβαίνει με τα έργα τέχνης στην ζωγραφική, τη γλυπτική, την ποίηση και άλλες μορφές.
Στον τομέα της ψυχολογίας, οι επιστήμονες συνδέουν πολλές φορές την αίσθηση του ωραίου με πλήθος άλλων συναισθημάτων. Η συγκίνηση που κατακλύζει το άτομο φαίνεται να σχετίζεται με τον κώδικα ηθικής του καθώς και το θρησκευτικό αίσθημα. Εξάλλου, το στοιχείο του θείου είναι φανερό στην ψυχική ένταση που νιώθουμε όταν αντικρίζουμε ένα θέαμα που ικανοποιεί τα αισθητικά μας κριτήρια. Γοητευόμαστε από το δημιούργημα και συνάμα μας συντρίβει το μεγαλείο που μας αποκαλύπτεται εκείνη την στιγμή.
-
Η αίσθηση του ωραίου και ο Immanuel Kant:
Το ευχάριστο αίσθημα ενεργοποιεί την επιθυμία και γίνεται αντιληπτό χάρη στην παραγόμενη ποσότητα των ταυτόχρονων ή διαδοχικών ερεθισμάτων που παράγει το αντικείμενο. Ο ”κυκεώνας” των ερεθισμάτων στην σύγχρονη εποχή προκαλεί σύγχυση στο άτομο. Η επίδρασή του λοιπόν, στο πνεύμα είναι ανάλογη της έντασης. Η ένταση αυτή όμως, δε στοχεύει στην καλλιέργεια ή την εγρήγορση, αλλά σε μια ευχάριστη αίσθηση. Επομένως αντιλαμβανόμαστε πως στον παρατηρητή παρέχεται γνήσια ψυχαγωγία και όχι μονάχα πνευματική καλλιέργεια. Ο Kant εξετάζοντας τη ψυχολογική παράμετρο του ωραίου, αναγνωρίζει ότι όλες οι παραστάσεις μέσα μας είτε είναι αντικειμενικά απλώς αισθητές, είτε απόλυτα νοητικές, συνδέονται με την απόλαυση και τον πόνο. Συμπερασματικά όλες, οι παραστάσεις επηρεάζουν το αίσθημα της ζωής.
Ο Γερμανός φιλόσοφος επικαλούμενος τον Επίκουρο, θεωρεί ότι η απόλαυση και ο πόνος αποτελούν σωματικές εκδηλώσεις. Ανεξάρτητα από την αφετηρία τους, ο άνθρωπος μπορεί να αναζητήσει την ενίσχυση ή την αναστολή των ζωτικών δυνάμεων. Επομένως, το πνεύμα πρέπει να βρίσκεται σε αρμονία και διαρκής επικοινωνία με το σώμα ώστε να επιτύχει την επιδιωκόμενη αίσθηση. Προκειμένου να προσδιοριστεί το ωραίο, η επιμέρους αισθητική κρίση ταυτίζεται αναγκαία με την καθολική επιθυμία. Ως αποτέλεσμα, η καθολική συμφωνία της αισθητικής κρίσης θα μετατρεπόταν μοιραία σε εντολή επιδοκιμασίας. Κάτι το οποίο συγκρούεται με την αισθητική ικανότητα του ατόμου, να ορίζει τι είναι ωραίο και τι όχι . Σύμφωνα με αυτήν ο καθένας από εμάς έχει φυσικό δικαίωμα να κρίνει ελεύθερα με γνώμονα το συναίσθημα της προσωπικής του ικανοποίησης.
- Πηγές:
Ε.Π. Παπανούτσου ”Ψυχολογία” (σελ. 153-154) Εκδόσεις: Δωδώνη
