Τα δεδομένα από υπηρεσίες ψυχικής υγείας και από έρευνες στην κοινότητα επιβεβαιώνουν πως οι γυναίκες είναι ή τουλάχιστον διαγιγνώσκονται συχνότερα ως ψυχικά ασθενείς συγκριτικά με τους άνδρες. Οι κύριες ψυχικές διαταραχές που αποδίδονται συχνότερα στις γυναίκες είναι αυτές της κατάθλιψης, του άγχους και της πρόσληψης τροφής. Επίσης, έχει βρεθεί πως οι γυναίκες βιώνουν μεγαλύτερη ψυχική δυσφορία σε σχέση με τους άντρες.
Στο παρόν άρθρο θα αναλύσουμε τρεις από τις βασικές ερμηνείες για την υπερ-αντιπροσώπευση των γυναικών στις ψυχικές διαταραχές, παραθέτοντας στο τέλος τα συμπεράσματα και την αντίστοιχη βιβλιογραφία.
Κοινωνική αιτιότητα
Η κοινωνία τείνει να προκαλεί περισσότερα ψυχολογικά προβλήματα στο γυναικείο φύλο απ’ ό,τι στο αντρικό. Οι ρόλοι των γυναικών είναι συχνά απροσδιόριστοι και μη δομημένοι: Δεν είναι ξεκάθαρο τι αναμένεται από αυτές να κάνουν. Μια γυναίκα πρέπει να είναι καλή σύντροφος, καλή μητέρα, καλή νοικοκυρά, καλή εργαζόμενη ή όλα αυτά μαζί; Ας σκεφτούμε πως ένας άντρας που επιστρέφει από τη δουλειά, φροντίζει το παιδί και συμμαζεύει το σπίτι είναι αναμφίβολα περισσότερο αξιοπρόσεκτος από μια γυναίκα που εκτελεί όλες αυτές τις δραστηριότητες, οι οποίες από πολλούς εκλαμβάνονται ως δεδομένες.
Μια γυναίκα που είναι εργαζόμενη-νοικοκυρά-μητέρα-σύντροφός βιώνει μεγαλύτερη ψυχολογική πίεση και σύγκρουση προτεραιοτήτων συγκριτικά με έναν άνδρα. Παράλληλα, το πρόγραμμα μιας γυναίκας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους άλλους, κάτι που συνιστά απουσία ελέγχου. Η αίσθηση ελέγχου είναι πολύ σημαντική για την ψυχική υγεία.
Εξαιτίας των πολλαπλών και συγκεχυμένων ρόλων, από τις γυναίκες λείπει συχνά ο ιδιωτικός χώρος. Με τον τελευταίο όρο αναφερόμαστε ουσιαστικά στον ελεύθερο χρόνο, όπου ένας άνθρωπος μπορεί να ασχοληθεί με τα πράγματα που του αρέσουν και κατ’ επέκταση με τον εαυτό του. Ακόμη και σε οικογένειες με δύο εργαζόμενους γονείς, όπου οι οικιακές δραστηριότητας (π.χ. καθαριότητα) μοιράζονται, λαμβάνεται ως δεδομένο ότι αυτές είναι «γυναικείες δουλειές» και ο άντρας βοηθάει επειδή είναι «καλός».
Οι γυναίκες που δεν εργάζονται και ασχολούνται αποκλειστικά με τις δουλειές του σπιτιού βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, Ο ρόλος της νοικοκυράς έχει χαμηλό γόητρο και, όχι σπάνια, τείνει να είναι αόρατος. Ακόμη και στη σημερινή εποχή μια γυναίκα που καθαρίζει, συμμαζεύει, μαγειρεύει και προσέχει τα παιδιά δεν κάνει και τίποτα «σπουδαίο». Ο ρόλος της νοικοκυράς διαθέτει περιορισμένες πηγές ικανοποίησης.
Μια εργαζόμενη γυναίκα ίσως να έχει περισσότερες πηγές που αυξάνουν την αυτοπεποίθηση, όμως και εδώ βλέπουμε μια διαφορά μεταξύ των δύο φύλων. Οι γυναίκες είναι λιγότερο πιθανόν να αναλάβουν ηγετικές θέσεις εργασίας, περισσότερο πιθανόν να υποστούν διακρίσεις και σεξουαλικές παρενοχλήσεις σύμφωνα με τις έρευνες.
Υπάρχουν όμως και δεδομένα που αντικρούουν αυτά τα επιχειρήματα. Για παράδειγμα, γυναίκες που αποδέχονται με ευχαρίστηση τον ρόλο της νοικοκυράς είναι εξίσου ισορροπημένες με γυναίκες που στοχεύουν σε επαγγελματική καριέρα. Υπάρχουν δεδομένα που δείχνουν ότι γυναίκες σε παραδοσιακούς ρόλους είναι περισσότερο ψυχολογικά ευάλωτες και άλλα που μαρτυρούν μεγαλύτερη ψυχολογική τρωτότητα σε εργαζόμενες γυναίκες. Το επιχείρημα λοιπόν ότι η κοινωνική δόμηση προκαλεί στις γυναίκες περισσότερα ψυχολογικά προβλήματα είναι λίγο συγκεχυμένο, καθώς δεν προσδιορίζει ακριβώς τον τρόπο με τον οποίο το κάνει.
Διαφορές φύλου στην αναζήτηση βοήθειας
Υπάρχει μια άποψη που υποστηρίζει ότι οι γυναίκες δεν είναι περισσότερο ψυχικά ασθενείς από τους άντρες. Απλώς οι γυναίκες αποκαλύπτουν τα προβλήματά τους πιο εύκολα και πιο συχνά σε σχέση με τους άντρες. Τείνουν επίσης σε μεγαλύτερο βαθμό να αντιλαμβάνονται τα προβλήματά τους ως ψυχολογικά και να αναζητούν επαγγελματική βοήθεια. Αντίθετα οι άντρες έχουν την τάση να μην μιλούν για «τέτοια θέματα» ή να μην αναγνωρίζουν τα προβλήματά τους ως ψυχολογικά.
Από την άλλη, έρευνες σε γυναίκες εθνικών μειονοτήτων δεν εντοπίζουν την ίδια τάση αποκάλυψης των ψυχολογικών προβλημάτων. Δεν πρέπει να γενικεύσουμε το συμπέρασμα πως όλες οι γυναίκες στρέφονται πιο εύκολα σε ειδικούς.
Κοινωνικό στίγμα
Μία τρίτη άποψη υποστηρίζει πως υπάρχει μία ευρύτερη τάση στην κοινωνία να εκλαμβάνεται η γυναικεία συμπεριφορά ως ψυχοπαθολογική. Πράγματι, η κλασσική «αντρική» συμπεριφορά χαρακτηρίζεται περισσότερο υγιής συγκριτικά με την «γυναικεία». Οι «υγιείς» γυναίκες περιγράφονται ως λιγότερο ανεξάρτητες, περισσότερο υποχωρητικές, ευαίσθητες, συναισθηματικές και τρέφουν μεγαλύτερο ναρκισσισμό για την εμφάνισή τους. Τα κατεξοχήν γνωρίσματα των γυναικών είναι περισσότερο αρνητικά συγκριτικά με εκείνα των ανδρών.
Η ίδια η ψυχιατρική είναι διαποτισμένη με πατριαρχικά στερεότυπα για τις γυναίκες. Στην αρχή της ιατρικής, μέρος της οποίας αργότερα καθιερώθηκε και η ψυχιατρική, οι γυναίκες γιατροί βρίσκονταν σε μειονεκτική θέση. Η ανδρική κυριαρχία στον τομέα της ψυχικής υγείας ίσως επηρεάζει τη συχνότητα και τον τρόπο με τον οποίο αποδίδονται οι ψυχικές διαγνώσεις στις γυναίκες.
Η φεμινιστική προσέγγιση στην ψυχολογία, προσπαθώντας να καταστήσει τις γυναίκες περισσότερο εμφανείς στο πεδίο της έρευνας, κάνει και τους άντρες περισσότερο αόρατους. Με άλλα λόγια, η επιμονή στη μελέτη για το αν οι γυναίκες είναι περισσότερο ψυχικά ασθενείς ή όχι, καταλήγει να υπερτονίζει ακριβώς αυτό που θέλει να αποφύγει. Επομένως, ούτε και αυτή ερμηνεία μπορεί να γίνει πλήρως αποδεκτή.
Σε τελευταία ανάλυση είναι οι άνδρες λιγότεροι στιγματισμένοι;
Η εστίαση του ενδιαφέροντος της έρευνας στις γυναίκες και τις ψυχικές διαταραχές είναι σχετικά καινούριο φαινόμενο. Η προσοχή μας ωστόσο δεν πρέπει να αποσπάται από το αντίθετο φύλο: Οι άνδρες δεν είναι λιγότερο στιγματισμένοι. Οι άνδρες υπερ-εκπροσωπούνται στις στατιστικές για την εγκληματικότητα, την καταναγκαστική νοσηλεία σε ψυχιατρεία και την καταναγκαστική θεραπεία. Θεωρούνται πιο βίαιοι και πιο επικίνδυνοι από τις γυναίκες, με τις τελευταίες να δέχονται ηπιότερη θεραπευτική μεταχείριση. Τέλος, οι άνδρες στη δεκαετία του 70′ αντιμετώπισαν μεγαλύτερο στιγματισμό για την ομοφυλοφιλία και σκληρότερες θεραπείες για την «ασθένειά» τους (πράγματι η ομοφυλοφιλία θεωρούταν στο παρελθόν ψυχική διαταραχή) συγκριτικά με τις γυναίκες.
Συμπεράσματα
Η εξήγηση για την υπερ-αντιπροσώπευση των γυναικών στις στατικές των ψυχικών διαταραχών συναντά ακόμη εμπόδια. Η κάθε ερμηνεία από μόνη της δεν μπορεί να εξηγήσει το φαινόμενο και ίσως ο συνδυασμός αυτών να παρέχει την καλύτερη μέχρι στιγμής εικόνα. Ο απόλυτος διαχωρισμός μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι πιθανόν να εντείνει τις διαφυλικές διαφορές και σίγουρα ο τομέας αυτός της έρευνας χρήζει επέκτασης.
Βιβλιογραφία:
Carr, D. (1997). The fulfillment of career dreams at midlife: Does it matter for womens’s mental health? Journal of Health and Social Behavior, 38(4), 331-344.
Levy, R. (1976). Psychosomatic Symptoms and Women’s Protest: Two Types of Reaction to Structural Strain in the Family. Journal of Health and Social Behavior, 17(2), 121-133.
Pigrim, D., & Rogers, A. (1999). ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ. Εκδόσεις: Τυπωθήτω. Αθήνα, 2004.
Welner, A., Marten, S., Wochnik, E., Davis, M.A., Fishman, R., Clayton, P.J. (1979). Psychiatric disorders among professional women. Arch. Gen. Psychiat., 36, 169–173.
