Καθημερινά, οι αποφάσεις που παίρνουμε είναι αμέτρητες, από την πιο μικρή, όταν αναρωτιόμαστε τί θα φάμε, μέχρι την πιο μεγάλη, όπως όταν πρόκειται για τα επαγγελματικά μας θέματα. Ειδικότερα, όταν υπάρχουν πολλές επιλογές, η λήψη αποφάσεων μπορεί να γίνει ιδιαίτερα δύσκολη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι όταν βρισκόμαστε σε ένα σούπερ μάρκετ και δεν είμαστε σίγουροι ποιο από όλα τα προϊόντα να επιλέξουμε. Παρόλο που τέτοιες αποφάσεις θεωρούνται εύκολες, έχουμε την τάση να δίνουμε το ίδιο βάρος και σε ποιο σύνθετες, όπως τα σχέδιά μας για το μέλλον.
Όταν λαμβάνουμε μία απόφαση, σχηματίζουμε γνώμες και επιλέγουμε ενέργειες μέσω νοητικών διεργασιών. Αυτές επηρεάζονται από τις προκαταλήψεις, τους λόγους, τα συναισθήματα και τις μνήμες μας. Ας υποθέσουμε ότι μία απόφαση που πήραμε στο παρελθόν για ένα προσωπικό θέμα, δούλεψε. Επομένως, είναι πολύ πιθανό να την επαναλάβουμε σε κάποια παρόμοια κατάσταση, αν και εφόσον χρειαστεί. Γενικά, όταν βρισκόμαστε σε μία οικεία κατάσταση, οι αποφάσεις μας είναι συχνά γρήγορες και αυτόματες, καθώς διαθέτουμε προηγούμενη εμπειρία. Όταν, όμως, έχουμε να αντιμετωπίσουμε κάτι καινούριο, χρειάζεται να “ζυγίσουμε” τα πιθανά οφέλη και ρίσκα, προτού αποφασίσουμε να δράσουμε.
Με ποιους τρόπους λαμβάνουμε αποφάσεις;
Όταν πρόκειται για τη λήψη απλών αποφάσεων, συχνά χρησιμοποιούμε τις εξής στρατηγικές. Η πρώτη στρατηγική ονομάζεται το μοντέλο του ενός χαρακτηριστικού (the single-feature model). Αυτό το μοντέλο περιλαμβάνει τη λήψη αποφάσεων βασιζόμενοι σε ένα μόνο χαρακτηριστικό. Για παράδειγμα, έστω ότι επιθυμούμε να αγοράσουμε ένα πουκάμισο. Από όλες τις πτυχές που υπάρχουν, εμείς μπορεί να το εξετάσουμε κρίνοντάς το με βάση την τιμή του. Έτσι, όμως, αγνοούμε άλλες μεταβλητές, όπως τη μάρκα, το σχέδιο ή το αν εφαρμόζει καλά πάνω μας. Αξίζει να αναφερθεί ότι αυτό το μοντέλο μπορεί να είναι αποτελεσματικό όταν η απόφαση είναι σχετικά απλή και μας πιέζει ο χρόνος. Ωστόσο, δε μας εξυπηρετεί όταν αντιμετωπίζουμε πιο περίπλοκες αποφάσεις.
Μία άλλη στρατηγική είναι το μοντέλο πρόσθετων χαρακτηριστικών (the additive feature model). Χάρη σε αυτό, λαμβάνουμε υπόψη μας όλα τα σημαντικά χαρακτηριστικά των πιθανών επιλογών και μετά αξιολογούμε συστηματικά κάθε επιλογή. Αν, ας πούμε, θέλουμε να αγοράσουμε ένα νέο κινητό, δημιουργούμε μία λίστα με τα σημαντικά χαρακτηριστικά που επιθυμούμε να έχει και έπειτα βαθμολογούμε κάθε επιλογή σε μία κλίμακα από το 1 έως το 10. Έτσι, μπορούμε με περισσότερη ευκολία να αποφασίσουμε ποια επιλογή ικανοποιεί περισσότερο τις ανάγκες μας. Βέβαια, αυτό το μοντέλο μπορεί να είναι αρκετά χρονοβόρο. Η τρίτη στρατηγική είναι το μοντέλο εξάλειψης από πτυχές (the elimination by aspects model). Σε αυτή την περίπτωση, αξιολογούμε κάθε επιλογή ένα χαρακτηριστικό κάθε φορά, ξεκινώντας από το χαρακτηριστικό που πιστεύουμε ότι είναι το πιο σημαντικό. Όταν ένα αντικείμενο δεν πληρεί τα κριτήριά μας, το διαγράφουμε από τη λίστα των επιλογών μας. Ως εκ τούτου, οδηγούμαστε σε μία επιλογή, καθώς η λίστα γίνεται όλο και μικρότερη.
Πώς μπορούμε να παίρνουμε καλύτερες αποφάσεις;
Στη λήψη αποφάσεων υποβόσκουν και οι προσωπικές μας προκαταλήψεις, οι οποίες συχνά είναι υποσυνείδητες. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να την καθιστούν δύσκολη στο να έχουμε εντελώς τον έλεγχο πάνω της. Υπάρχουν, όμως, διάφοροι τρόποι που μπορούν να τη διευκολύνουν. Καταρχάς, το να συγκεντρώνουμε όσες περισσότερες πληροφορίες μπορούμε για ένα θέμα, θα βοηθήσει πολύ να πάρουμε μία πιο σωστή απόφαση. Έτσι, γενικότερα θα ξέρουμε πώς να προσεγγίσουμε αυτό το θέμα μετέπειτα στην πορεία. Επίσης, ο καλός ύπνος είναι ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς μας επιτρέπει να έχουμε περισσότερη διαύγεια στη σκέψη μας. Για αυτό, λοιπόν, όπως συνίσταται, το πρωί είναι μία καλή στιγμή για να πάρουμε μία απόφαση, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για κάτι σημαντικό.
Ακόμη, είναι ωφέλιμο να θυμόμαστε ότι κάποιες φορές δεν υπάρχει σωστή απόφαση για κάτι. Μπορούμε να επιλέξουμε όποια εναλλακτική θεωρούμε αρκετά καλή, καθώς με το να μεγιστοποιούμε τα πράγματα, δημιουργούμε πρόσθετο άγχος και πίεση χωρίς λόγο. Για παράδειγμα, εφόσον κάποιος το θέλει, μπορεί να προσαρμοστεί σε μία θέση εργασίας, ακόμα και αν δεν είναι η ιδανική για αυτόν. Τελευταίος, αλλά εξίσου σημαντικός τρόπος καλύτερης λήψης αποφάσεων είναι να παίρνουμε την πρώτη απόφαση που μας έρχεται στο νου. Παρόλο που κάποιες φορές ενδέχεται να μην είναι η κατάλληλη, συνήθως η πρώτη σκέψη είναι και η ιδανικότερη για εμάς.
Πηγές:
- Πώς να γίνετε καλύτεροι στη λήψη αποφάσεων. Ανακτήθηκε από https://www.psychologynow.gr/ (τελευταία πρόσβαση 9/06/2021 στις 21:00)
- Decision-Making. Ανακτήθηκε από https://www.psychologytoday.com/us (τελευταία πρόσβαση 9/06/2021 στις 21:00)
- The Psychology of Decision-Making Strategies. Ανακτήθηκε από https://www.verywellmind.com/ (τελευταία πρόσβαση 9/06/2021 στις 21:00)
