Οι μετωπιαίοι λοβοί, το πορτοκαλί μέρος που απεικονίζεται στην εικόνα, συνιστούν μέρος του «ανώτερου» εγκέφαλου. Αυτό σημαίνει ότι οι μετωπιαίοι λοβοί εξελικτικά έγιναν περισσότερο περίπλοκοι και αναπτύχθηκαν πιο αργά, συγκριτικά με άλλα αρχέγονα τμήματα του εγκεφάλου όπως είναι η αμυγδάλη. Με τον όρο «ανώτερος» εγκέφαλος υπονοούμε επίσης ότι οι μετωπιαίοι λοβοί είναι υπεύθυνοι για τη ρύθμιση ανώτερων γνωστικών και συναισθηματικών λειτουργιών του ανθρώπου. Το μέρος αυτό του εγκεφάλου είναι εξαιρετικά περίπλοκο και χωρίζεται σε μικρότερα τμήματα, καθένα εκ των οποίων ελέγχει συγκεκριμένες λειτουργίες. Στο παρόν άρθρο θα παρουσιάσουμε μερικές από τις σημαντικότερες λειτουργίες των μετωπιαίων λοβών, με όσον το δυνατόν πιο απλή γλώσσα.
Τι ακριβώς, λοιπόν, ελέγχουν οι μετωπιαίοι λοβοί; Η απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα είναι: σχεδόν τα πάντα.
Μεταξύ άλλων, οι μετωπιαίοι λοβοί ελέγχουν:
- την ικανότητα αφαιρετικής σκέψης
- τη λογική
- την ευφυΐα
- τη δημιουργικότητα
- την προσοχή
- τη μνήμη
- τη γλώσσα και τον λόγο
- την προετοιμασία της κίνησης
- την κίνηση
Επίσης, οι μετωπιαίοι λοβοί ρυθμίζουν:
- τις εκτελεστικές λειτουργίες (π.χ. πότε πρέπει να ξεκινήσει μια συμπεριφορά, ποια είναι η ακολουθία των πράξεων και πότε πρέπει να τελειώσει)
- το συναίσθημα
- την κοινωνική συμπεριφορά
Βλάβη στους μετωπιαίους λοβούς (π.χ. μέσω κρανοεγκεφαλιακής κάκωσης) μπορεί να επηρεάσει οποιαδήποτε από τις παραπάνω λειτουργίες. Συχνά μάλιστα επηρεάζει περισσότερες από μία. Το σημείο του μετωπιαίου λοβού που έχει υποστεί τραύμα, η έκταση και η σοβαρότητα της βλάβης θα είναι αυτά τα οποία τελικά θα καθορίσουν τα προβλήματα που θα προκύψουν.
Προκειμένου να εντοπιστεί ακριβώς μια βλάβη, απαιτούνται εξελιγμένοι μέθοδοι νευροαπεικόνισης, όπως είναι η μαγνητική τομογραφια (MRI) ή η λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI). Αυτές συνήθως συμπληρώνονται από τη χορήγηση σταθμισμένων νευροψυχολογικών εκτιμήσεων με τη μορφή τεστ.
Ας δούμε όμως τώρα μια εντυπωσιακή ιστορία:
Ο Phineas Gage το 1848 υπέστη έναν σοβαρό τραυματισμό: Μία σιδερένια ράβδος, μήκους περίπου ενός μέτρου και πάχους τριών εκατοστών, διαπέρασε το πρόσθιο μέρος του κρανίου του ύστερα από μια έκρηξη. Ο Gage επέζησε. Ωστόσο, η προσωπικότητά του επέστη τεράστια αλλαγή. Από ένας ήρεμος άνθρωπος κατέληξε επιθετικός. Η συμπεριφορά του χαρακτηριζόταν πλέον από εξάρσεις οργής και αντικοινωνικότητα. Έβριζε, ήταν ανυπόμονος, αδιαφορούσε για τους άλλους, κατέληγε χυδαίος και παρορμητικός. Παρ’ όλ’ αυτά, η μνήμη και η κίνησή του παρέμειναν ανέπαφες.
Παρόμοια προβλήματα με αυτά του P.G είναι ικανά να εμφανιστούν χωρίς να διαπεράσει ένα ολόκληρο σίδερο το κεφάλι μας. Οι μετωπιαίοι λοβοί μπορούν να τραυματιστούν ύστερα από αυτοκινητιστικό ατύχημα, πτώση, χτύπημα μέσα από τσακωμούς, ανοξία λόγω στέρησης του οξυγόνου στον εγκέφαλο, ουσίες κ.ά. Όπως αναφέραμε και παραπάνω, τα συμπεριφορικά, γνωστικά και συναισθηματικά προβλήματα θα καθοριστούν από την εστίαση της βλάβης. Λόγου χάρη, υπάρχουν αμνησιακοί ασθενείς με βλάβη στους μετωπιαίους λοβούς που ωστόσο δεν αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήματα ρύθμισης της συμπεριφοράς τους.
Σχετικά με τους μετωπιαίους λοβούς (κογχικο-μετωπιαίος φλοιός) και την προσωπικότητα, μερικά προβλήματα που ενδέχεται να προκληθούν είναι:
- εξάρσεις μανίας
- κατάθλιψη
- άγχος
- κοινωνική απομόνωση
- εγωκεντρισμός
- απάθεια και αδιαφορία
- παιδιάστικη συμπεριφορά
- αδιαφορία για τον εαυτό
- έλλειψη αυτοελέγχου-αυτοσυγκράτησης
Διαβάζοντας τα παραπάνω, κατανοούμε τον βαθμό που οι μετωπιαίοι λοβοί μάς προσαρμόζουν στο κοινωνικό περιβάλλον, μας βοηθούν να διατηρήσουμε τις ανθρώπινες σχέσεις μας, την εργασία μας, ακόμη και την ελευθερία μας (!) Χωρίς αυτούς οι άνθρωποι θα καταλήγαμε άγρια θηρία.
Παρ’ όλ’ αυτά, δεν πρέπει να καταλήξουμε στο εσφαλμένο συμπέρασμα ότι οι μετωπιαίοι λοβοί είναι οι μόνοι που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά, το συναίσθημα και τη λογική σκέψη. Οι ανθρώπινες λειτουργίες είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας νευρώνων του εγκεφάλου από διαφορετικά τμήματα. Η μνήμη, λόγου χάρη, δεν εξαρτάται μόνον από τους μετωπιαίους, αλλά και τον ιππόκαμπο. Δυσλειτουργία επίσης στις συνδέσεις των μετωπιαίων λοβών με άλλα τμήματα του εγκεφάλου μπορούν να προκαλέσουν την ίδια διαταραχή. Για παράδειγμα, παθολογικές συναισθηματικές αντιδράσεις μπορεί να προκληθούν λόγω δυσλειτουργίας των νευρώνων μεταξύ αμυγδάλης και μετωπιαίων λοβών.
Μολονότι οι νευροεπιστήμες σημειώνουν ραγδαία πρόοδο, πολλά μυστήρια του ανθρώπινου εγκεφάλου παραμένουν ανεξιχνίαστα ή παντελώς άγνωστα. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι μία από τις πιο περίπλοκες δομές, και οι λειτουργίες του χαρακτηρίζονται από την ίδια πολυπλοκότητα. Η άποψη ότι ένα συγκεκριμένο μέρος του εγκεφάλου ορίζει αποκλειστικά μια συγκεκριμένη συμπεριφορά είναι αναχρονιστική. Οι μετωπιαίοι λοβοί είναι πολύ σημαντικοί στη ρύθμιση του συναισθήματος, της σκέψης και της κίνησης, με τις βλάβες του να προκαλούν ιδιαίτερα σοβαρό προβλήματα. Ωστόσο η λογική και η πολιτισμένη ανθρώπινη συμπεριφορά σίγουρα δεν οφείλεται αποκλειστικά μόνο σε αυτούς.
Βιβλιογραφία:
Martin, G. N. (2006). ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Εγκέφαλος και συμπεριφορά. Αθήνα: Ίων/εκδόσεις έλλην, 2011.
Kolb, B. & Whishaw, I.Q. (2005). Εγκέφαλος και συμπεριφορά. Αθήνα: Πασχαλίδης, 2006.
Pinel, J.P.J. (2009). ΒΙΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ. Αθήνα: Ίων/εκδόσεις έλλην, 2011.
