Η εφηβεία ως στάδιο της ανάπτυξης του ανθρώπου
Η εφηβεία αποτελεί ένα στάδιο της ανάπτυξης του ανθρώπου κατά το οποίο το άτομο περνά από την παιδική στην ενήλικη ζωή. Διάφοροι μηχανισμοί άμυνας κάνουν την εμφάνισή τους, ώστε οι έφηβοι να ξεπεράσουν ψυχοκοινωνικές κρίσεις. Ταυτόχρονα στην εφηβεία βιώνουν έντονες ψυχολογικές και βιολογικές – σωματικές αλλαγές. Μέσα από αυτές τις εσωτερικές ανακατατάξεις δομούν τον χαρακτήρα τους. Καλούνται να προσδιορίσουν την ταυτότητά τους. Σε αυτή την προσπάθεια ο έφηβος επιδιώκει να κατανοήσει ποιος είναι, να αυτονομηθεί από εξωτερικά κέντρα ελέγχου και να ισορροπήσει συναισθηματικά και ψυχολογικά. Οι σχέσεις του με τα σημαντικά πρόσωπα μεταβάλλονται, ενώ κλονίζονται οι βασικές αρχές και οι αξίες που είχε αποδεχθεί στα προηγούμενα στάδια της ανάπτυξής του. Στην εφηβεία διατρέχει τον κίνδυνο να εμφανίσει αποκλίνουσα ή παραβατική συμπεριφορά, να αποτύχει να ενταχθεί στην κοινωνία ή να παραμείνει στο περιθώριο. Αυτό συνεπάγεται ότι συμπεριφέρεται ακολουθώντας δικούς του κανόνες και τρόπους που διαφέρουν από τις επικρατούσες νόρμες στην κοινωνία.
Εφηβεία ως ψυχοσωματικό στάδιο
Η εφηβεία αποτελεί ένα στάδιο ανάπτυξης της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του ατόμου μέσα στο οποίο το άτομο ολοκληρώνεται σωματικά και συναισθηματικά. Ο έφηβος βρίσκεται σε μια συνεχή εσωτερική αναταραχή επιδιώκοντας να αναπτυχθεί ψυχοσωματικά. Η ύπαρξη μιας διαταραχής πολλές φορές οδηγεί τον έφηβο σε αδιέξοδα και κρίση ταυτότητας. Βιώνοντας και υπερνικώντας ο έφηβος τις ψυχοκοινωνικές αυτές κρίσεις, αποκτά αυτονομία, αισθήματα αυτοεκτίμησης και προοδευτικά οδηγείται στη γνώση του εαυτού (αυτοαντίληψη). Οι αλλαγές που σχετίζονται με το σώμα είναι εμφανείς στην εξωτερική εμφάνιση. Οι συναισθηματικές όμως γίνονται ευδιάκριτες με την πάροδο του χρόνου στην προσωπικότητα και στον χαρακτήρα του ενηλίκου πλέον ατόμου.
Εφηβεία: Οι κυριότεροι μηχανισμοί άμυνας
Οι μηχανισμοί άμυνας αναπτύσσονται από κάθε άτομο και ανεξάρτητα από την ηλικία και το στάδιο της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξής του. Η εφηβεία, όμως, ως ηλικιακό στάδιο εμφανίζει πιο συχνά μεθόδους που αποτελούν συνηθισμένες στρατηγικές που χρησιμοποιούν οι έφηβοι προκειμένου να υπερβούν τις ψυχοκοινωνικές κρίσεις. Οι πιο συχνοί μηχανισμοί άμυνας καταγράφονται στη συνέχεια.
1. Συναισθηματική απομόνωση
Στην εφηβεία το άτομο μειώνει τις προσδοκίες του ή παραμένει συναισθηματικά αμέτοχο και απόμακρο. Ακραίες αντιδράσεις είναι η απάθεια ή ηττοπαθής παραίτηση. Πολλές φορές υιοθετεί τον κυνισμό ως μέσο προστασίας του εαυτού από τον πόνο που αισθάνεται, όταν διαπιστώνει ότι όλες οι ιδεαλιστικές ελπίδες τους χάνονται.
2. Φυγή ή άρνηση της πραγματικότητας στην εφηβεία
Είναι ένας τρόπος αποφυγής ενοχλητικών καταστάσεων, όπως αυτές που απαιτούν ανταγωνισμό ή εκείνες στις οποίες αισθανόμαστε ότι βρισκόμαστε σε μειονεκτική θέση, όπως η ασθένεια στις ημέρες των εξετάσεων.
3. Ονειροπόληση στην εφηβεία
Οι λύσεις που αναζητά κανείς με τη φαντασία του συγκαλύπτουν τις δυσάρεστες καταστάσεις. Οι έφηβοι δημιουργούν, συνήθως, έναν ιδανικό φανταστικό κόσμο, προκειμένου να αντιμετωπίσουν το άγχος. Μερικοί, μάλιστα, προσπαθούν να δικαιολογήσουν τις αποτυχίες και τις ανεπάρκειές τους με ονειροπολήσεις, στις οποίες οι ίδιοι είναι οι παρεξηγημένοι ή τα «θύματα».
4. Εκλογίκευση
Εκλογίκευση είναι η επίκληση μιας εύλογης δικαιολογίας στην εφηβεία συντελεί στο να αποσοβούνται οι απογοητεύσεις που πηγάζουν από απραγματοποίητους στόχους. Η εκλογίκευση συνεπάγεται ορθολογικές επινοήσεις, αιτίες κοινωνικά αποδεκτές των ενεργειών ή των προθέσεων. Οι έφηβοι καταφεύγουν στην εκλογίκευση, προκειμένου να τροποποιήσουν μη αποδεκτές παρορμήσεις, ανάγκες, κίνητρα και αισθήματα. Έτσι θέλουν να τα καταστήσουν αποδεκτά στη συνείδηση. Η εκλογίκευση συμβάλλει στη μείωση της «γνωστικής ασυμφωνίας» ανάμεσα στη συμπεριφορά και στις σκέψεις, η οποία καταπονεί ψυχικά το άτομο. Μαθητές που θεωρούν πως είναι ευφυείς και αποτυγχάνουν στις εξετάσεις «δικαιολογούν» την αποτυχία τους θεωρώντας ως αναξιόπιστο και άδικο το εξεταστικό σύστημα .
5. Προβολή
Είναι η τάση να αποδίδουμε προσωπικά μας συναισθήματα αδικαιολόγητα στους άλλους, τους οποίους χρησιμοποιούμε ως εξιλαστήρια θύματα, προκειμένου να αποφύγουμε τις συγκρούσεις που αυτά μας προκαλούν. Μαθήτρια αρνείται τη ζήλια και την εχθρότητα που αισθάνεται για κάποια συμμαθήτριά της αποδίδοντας στη συμμαθήτριά της ότι είναι δυσάρεστη και αντιπαθητική.
6. Μετάθεση – μετατόπιση
Μετάθεση είναι η μεταφορά συναισθημάτων και ενεργειών σε ένα διαφορετικό άτομο από αυτό με το οποίο είχαν αρχικά συνδεθεί. Ένας μαθητής χτυπάει και απειλεί τους συμμαθητές και τον δάσκαλό του. Μια τέτοιου είδους συμπεριφορά «έπρεπε» να απευθύνεται προς ένα νοσηρό κλίμα στην οικογένειά του ή προς τον πραγματικά υπεύθυνο.
